سرنوشت نامعلوم جایگزین سوئیفت؛ خوش خیالی به سازوکار اروپایی

به دنبال اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا، سامانه خدمات پیام‌رسان مالی سوئیفت دسترسی برخی بانک‌های ایرانی که در فهرست تحریم‌های ثانویه آمریکا بودند را به این سامانه که شامل بیش از 11 هزار نهاد مالی در بیش از 200 کشور جهان است قطع کرد.

راه حل اروپایی ها چه بود؟

قرار بود اروپا سازوکار ویژه ای برای تسهیل تجارت با ایران تا 10 آبان طراحی کند و به اجرا برسد، ولی تا به امروز این وعده اروپایی ها عملی نشده و با توجه به بد قولی های سابق، این تردید وجود دارد که آیا اروپا قصد نجات واقعی برجام را دارد یا بازهم مانند گذشته می خواهد در زمین آمریکا بازی می‌کند.

راه حل مالی اروپا SPV نام دارد که براساس آن‌چه گفته شد این سازوکار تنها به کشورهای عضو اتحادیه اروپا مربوط نمی‌شود و همه کشورها می توانند از این سیستم برای تجارت با ایران استفاده کنند.SPVقرار است به‌عنوان «مؤسسه واسطه ای غیر بانکی» عمل کند که یکی از کارکردهای آن‌، برقراری مبادلات مالی بین‌المللی است.

یعنی spv می تواند به‌صورت یک مؤسسه خارج از سیستم بانکی عمل کند و به‌عنوان یک واسطه، مبادلات کشور با شرکای تجاری خود را سامان‌دهی کند و عملکردی مشابه معامله تهاتری با کشورهای اروپایی داشته باشد.

به‌عنوان مثال می‌توان گفت ایران صادرات خود به اروپا را از طریق این موسسه انجام دهد و ارزش صادرات انجام شده به‌صورت اعتبار نزد این موسسه باقی بماند. در مقابل، شرکت‌هایی که قصد فروش کالا یا خدمات به ایران را دارند، از این اعتبار استفاده می‌کنند و در واقع ارزش واردات ایران از اروپا از اعتبار موسسه کسر می‌شود.

ظریف آب پاکی را ریخت؛ کشورهای اروپایی شانه خالی می کنند

اما در هفته گذشته ظریف آب پاکی را ریخت و از علت امروز و فردا کردن اروپایی ها پرده برداری کرد. وی گفت: «اروپایی‌ها عنوان می‌کنند که برای پیدا شدن کشوری که میزبان این سازوکار باشد، قدری با چالش مواجه هستند. در واقع برخی کشورها که به عنوان میزبان پیشنهاد شدند، این امر را نپذیرفتند و مذاکرات برای مشخص شدن میزبانی سازوکار SPV ادامه دارد.» لازم به ذکر است که تاکنون دو کشور اتریش و لوکزامبورگ از میزبانی spvشانه خالی کرده اند.

حال با توجه طبل تو خالی اروپایی ها در این چند ماهه ایده ها و نظرات مختلفی برای جایگزینی سوئیفت مطرح شده است که به شکل مختصر به برخی از آنان اشاره می شود:

سوئیفت منطقه ای راه اندازی شود

پور ابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی پیشنهاد تشکیل سوئیفت منطقه ای را ارائه داده است و گفته است: پیشنهاد ما این است که سوئیفت منطقه‌ای را طراحی کنیم و بانک‌ها هم در جلسه‌ای آخرین اقدامات خود را در زمینه سوئیفت بیان ‌کنند. وی همچنین با خوش بینی به پیمان های پولی دو جانبه افزود: استفاده از ارزدیجیتال را هم مبنا قرار دادیم. بسته جامعی هم در افزایش توانمندی در داخل نظام بانکی در کشور خواهیم داشت

البته این در حالی است که کمیسیون اقتصادی در شهریور امسال یک طرح حاوی راه اندازی و استفاده از پیام رسان های مالی و انعقاد پیمان های پولی دو و چند جانبه در تجارت خارجی را رد کرده است.

صالح آبادی مدیرعامل بانک توسعه صادرات بهترین جایگزین سوئیفت را سامانه ایرانی سپام معرفی کرده است و گفته است: نگرانی از قطع و ممنوعیت استفاده از سوئیفت نداریم زیرا سپام و سامانه های داخلی سایر کشورها، جایگزین خوبی برای سوئیفت است.

همچنین ناصر حکیمی معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی هم عقیده با صالح آبادی بوده و سپام را جایگزین مطلوب سوئیفت می داند اما مهم ترین مانع آن را پیدا کردن کشورهایی می داند که این سامانه را قبول کنند.

سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی «سپام» یک سامانه ملی در مراودات بانکی محسوب می‌شود. با استفاده از این زیرساخت می‌توان امکان اتصال به بانک‌های خارجی را در خارج از کشور به‌گونه‌ای برقرار کرد که بدون به‌کارگیری امکانات موسسه سوئیفت و نگرانی‌های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود صورت گیرد. در حال حاضر تمام بانک‌های کشور به این سیستم متصل هستند و با وصل شدن برخی از بانک‌های خارجی، محدودیت‌های ارتباط مالی سوئیفت می‌تواند به حداقل برسد.

جلسه مدیران بانکی با چاشنی یأس و نا امیدی

اواخر آبان ماه مدیران چندین بانک خصوصی و دولتی در اتاق بازرگانی گرد هم آمدند تا بتوانند راهکارهای غیربانکی برای عبور از تحریم ها ارائه دهند. بر حسب اخبار از این جلسه خروجی مفیدی بیرون نیامد چراکه به جای ارائه راهکار غالبا با گلایه و ابراز ناامیدی از دشواری های مبادلات مالی در آینده نزدیک همراه بود.

دراین جلسه تنها یک پیشنهاد آن هم از سوی یک غیر بانکی یعنی سیدحسین سلیمی عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و رییس انجمن سرمایه‌گذاری خارجی در اتاق ایران در این جلسه ارائه شد و آن پیشنهاد این بود که ورود مواد اولیه واحدهای صنعتی و تولیدی به کشور به عنوان سرمایه‌گذاری خارجی از سوی دولت و دستگاه‌های مربوطه شناخته شود تا از این طریق، بنگاه‌های ایرانی و خارجی بتوانند به همکاری‌ها ادامه دهند.

راه حلی که قرار بود بانک مرکزی ارائه بدهد به کجا رسید؟

در اواسط آبان ماه همتی اعلام داشت که خود بانک مرکزی با توجه به احتمال قطع خدمات پیام رسان مالی سوئیف، سامانه های جایگزین برای تعامل بانکی با کشورهای طرف تجاری را پیش بینی کرده است.اما متاسفانه تاکنون خبر امیدوار کننده ای در این خصوص از بانک مرکزی به گوش نرسیده است.

اما آیا سوئیفت تنها سیستمی است که این سازوکار را انجام می‌دهد؟ سیستم‌های مشابه سوئیفت در گوشه و کنار دنیا در حال فعالیت هستند. برخی از آن‌ها تراکنش‌های بانکی داخلی را پوشش می‌دهند و برخی وظیفه ارتباط بانکی بین کشورهای مختلف را بر عهده دارند که در ادامه با چند نمونه از آن‌ها آشنا می‌شویم:

روسیه و چین برای دور زدن سوئیفت چه کردند؟

سیستم پیام‌رسان مالیروسی که با نام SPFS شناخته می‌شود از سال 2014 و به دنبال تهدیدهای غرب مبنی‌بر قطع ارتباط روسیه با سوئیفت توسط بانک مرکزی این کشور طراحی شد. چین نیز از سامانه CIPS در تراکنش‌های بین بانکی خارجی استفاده می‌کند که مبادلات خارجی با پول ملی خود یعنی یوآن را پوشش می‌دهد.

روسیه و چین در حال گسترش یک نظام جایگزین برای سوئیفت هستند برای این منظور به خرید صدها تن طلا به عنوان وسیله ای برای رهایی از دلار آمریکا روی آورده اند و این روند به حذف جهانی دلار تسریع می بخشد.

روسیه در سال های اخیر به دنبال تنش میان واشنگتن-مسکو به طرز فزآینده ای ذخایر طلای خود را افزایش داده و از طرفی هم اوراق قرضه آمریکایی خود را از رقم 96 میلیارد دلار در ماه مارس به 14.9 میلیارد دلار در ماه می کاهش داده.

تصمیم اروپا و اوراسیا برای حذف سوئیفت

در کنفرانس اقتصادی کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا که در روسیه برگزار شده است، بانک توسعه اوراسیا پیشنهاد داده است که برای افزایش استفاده از ارزهای ملی در تجارت میان کشورهای عضو، یک سیستم پیام رسانی مالی زیر نظر این بانک راه اندازی شود. انتظار می رود این سیستم پیام رسانی مالی جایگزین سوئیفت شده و نقش ارزهای ملی در معاملات فرامرزی بین کشورها را تقویت نماید.

کشورهای اروپایی از چندین سال قبل سامانه هایی همچون «سپا» و «EBICS» را باهدف تنوع بخشی به سیستم های پیام رسانی مالی و تضعیف اقتصادی سلطه آمریکا راه اندازی نموده اند. سایر کشورها از قبیل چین، روسیه و هند نیز به طور جداگانه سیستم های پیام رسانی مالی مخصوص خود را طراحی کرده‌اند تا از عواقب وابستگی به سیستم سوئیفت در امان باشند.

بلاک چین بر علیه سوئیفت

در سال های اخیر فناوری های مبتنی بر بلاک چین در عرصه پرداخت های بین المللی ظهور کرده اند. یکی از آن ها سیستم پرداخت ریپل است که پیش بینی می شود بتواند با رفع مشکلات سوئیفت، انحصار این سیستم پیام رسانی را نیز با چالش مواجه نماید. یکی از نکات جالب توجه در زمینه استفاده از پیام رسان مالی ریپل امکان مبادله بدون واسطه ارزها با یگدیگر، در قالب آن است.