میانه شهریور ۹۹ در گزارشی با عنوان «هر وعده غذا چند؟» به بررسی سفره معیشتی و سبد مصرفی خانوار‌های ایرانی پرداخته و در آن نشان دادیم که «هر وعده غذایی برای یک خانواده ۴ نفره با فرض استفاده از مواد خوراکی ارزان بین ۶ تا ۷۰ هزار تومان تمام می‌شود.» در آن زمان تورم سالانه شهریور ماه ۲۶ درصد بود و تورم ماهانه نیز ۳.۶ درصد گزارش شده بود.
به گزارش اعتماد، نرخ تورم نقطه‌ای شهریور در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» ٣١.٥ درصد و گروه «کالا‌های غیرخوراکی و خدمات» نیز حدود ۳۶ درصد اعلام شده بود. بیش از یک‌سال از آن گزارش می‌گذرد. در این مدت نرخ تورم سالانه در شهریور به ۴۵.۸ درصد رسیده و تورم نقطه‌ای گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» به ۶۱.۶ درصد و گروه «کالا‌های غیرخوراکی و خدمات» نیز به ۳۵.۴ درصد رسید.
در این مدت مواد غذایی بسیاری از گوشت و مرغ تا تخم‌مرغ و حبوبات افزایش‌های چند باره‌ای را تجربه کردند. اگرچه که دولت اعلام کرده بود از میانه مهر قیمت برخی اقلام لبنی ۱۰ درصد کاهش قیمت خواهند داشت، اما مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که این کاهش اعلام شده همچنان به سطح خرده‌فروشی‌ها نرسیده و به نظر نمی‌رسد هم اعمال شود.
محاسبات نشان می‌دهد برای هر وعده غذا با فرض استفاده از مواد ارزان‌قیمت، از حدود ۱۱ هزار تومان تا ۱۲۰ هزار تومان در نوسان است؛ بنابراین با فرض دو وعده غذایی در هر روز (بدون در نظر گرفتن صبحانه) هزینه‌ای از حداقل ۶۶۰ هزار تومان تا حداکثر ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تنها برای خورد و خوراک وعده‌های شام و ناهار پرداخته می‌شود.
البته که رقم ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان برای خانواده‌هایی است که می‌توانند گوشت و مرغ را با هر قیمتی تهیه کنند. قطعا اگر صبحانه نیز به این لیست اضافه شود، حداقل هزینه به یک میلیون تومان می‌رسد. این اعداد و ارقام در حالی محاسبه شده‌اند که قیمت مواد غذایی به صورت هفتگی و بر حسب شرایطی مانند گرم شدن زودهنگام هوا یا سرمای زودرس تغییر می‌کند.
یک سبد چقدر بود و هست؟
شهریور سال ۹۹ قیمت قیمت چند قلم کالای خوراکی و اساسی برای یک خانواده ۴ نفره شامل «یک کیلو ماست، شیر و پنیر پاستوریزه، ۲۵۰ گرم کره، یک شانه تخم‌مرغ، ۱۰ کیلوگرم برنج درجه یک ایرانی، یک کیلو حبوبات (عدس، نخود و لوبیا)، یک کیلو از گوشت‌های گوساله، گوسفندی و مرغ، یک کیلو شکر، چای و قند، روغن مایع و میوه‌ها و صیفی‌جاتی مانند یک کیلو سیب، پرتقال، خیار، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و پیاز» حدود ۸۱۰ هزار تومان بود.
در این ماه از ۵۳ قلم خوراکی منتخب، تعداد ۲۸ قلم بالاتر از تورم نقطه‌ای ۳۴.۴ درصدی رشد قیمتی داشته‌اند. این در حالی است که قیمت همین سبد در شهریور امسال به حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسید. این در حالی است که دریافتی یک نفر خانواده سه نفره با سابقه کار چهار میلیون و ۱۰۰ هزار تومان است که حدود ۳۲ درصد آن تنها برای خرید اقلام خوراکی هزینه می‌شود و مابقی باید به هزینه‌های اجاره خانه، خرید سایر اقلام ضروری، پوشاک، آموزش، حمل و نقل، بهداشت و درمان و ... اختصاص یابد.
ناگفته نماند در شهریور از ۵۳ قلم خوراکی منتخب، ۴۲ قلم درصد تغییرات سالانه بالاتر از نرخ تورم نقطه‌ای ۴۲.۹ درصدی داشتند.
همان قدر نیز مصرف نمی‌کنیم
تفاوت گزارش قیمت مواد غذایی در شهریور ۹۹ نسبت به شهریور سال جاری در این است که همراستا با افزایش قیمت موادغذایی، مصرف بسیاری از آن‌ها نیز کاهش یافته است. با استناد به گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از مصرف مواد غذایی، میزان مصرف گوشت قرمز در دهه ۹۰ بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته بود.
مصرف لبنیات و برنج نیز به ترتیب ۳۵ و ۳۴ درصد افت داشت. این در حالی است که تورم سالانه در اسفند ۹۹ به ۳۶.۴ درصد رسیده بود که نسبت به تورم شهریور ماه سال جاری، حدود ۹.۵ واحد درصد کمتر است. پس پربیراه نیست اگر پیش‌بینی شود که مصرف در سال جاری و سال آینده حتی به کمتر از دهه ۹۰ نیز برسد.
البته پیش‌بینی دیگری که بر اساس گزارش پایش فقر وزارت تعاون می‌توان ارایه کرد، افزایش نرخ فقر در سال‌های جاری و آتی است؛ با استناد به این گزارش این نرخ طی سال‌های ۹۰ تا ۹۸ از ۲۲ به ۳۲ درصد افزایش یافت. به گونه‌ای که در سال ۹۸ برآورد شده بود که ۲۶.۵ میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند. پس از شیوع کرونا در کشور و افزایش شمار بیکاران و البته بالا رفتن بی‌رویه قیمت مواد غذایی، پیش‌بینی می‌شود جمعیت زیر خط فقر افزایش محسوسی داشته باشد.
بر اساس این گزارش ۱۸ استان ایران دارای نرخ فقری بیشتر یا برابر ۳۲ درصد داشتند که رقم بسیار بالا و نگران‌کننده‌ای محسوب می‌شود. به خصوص آنکه بر اساس پیش‌بینی مرکز آمار از سرانه مصرف مواد غذایی که در دی ۹۹ منتشر شد، مصرف سرانه برنج در سال ۹۰ حدود ۴۵.۵ کیلوگرم بود بدین معنا که هر فرد ایرانی در ماه ۳ کیلو و ۷۰۰ گرم به‌طور متوسط برنج مصرف می‌کرد. این رقم در سال ۹۸ به ۳۶.۴ کیلو در سال و سه کیلوگرم در ماه رسید. پیش‌بینی‌ها این بود که در سال ۹۹ مصرف سرانه به دو کیلو و ۷۵۰ گرم برسد.
البته که این مرکز پیش‌بینی کرده بود در سال ۱۴۰۰ سرانه مصرف افزایش یابد، اما به دلیل جهش حدود ۵۶ درصدی قیمت برنج در فاصله شهریور ۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰ به نظر می‌رسد سرانه مصرف برنج به کمتر از دو کیلو در ماه برسد. البته که کاهش مصرف مختص به برنج نیست و گوشت، مرغ و حتی تخم‌مرغ را نیز شامل می‌شود.
بر اساس پیش‌بینی این مرکز سرانه مصرف گوشت در سال جاری به ۶ کیلوگرم خواهد رسید که به معنای متوسط مصرف ۵۰۰ گرم گوشت در ماه برای خانوار‌های کشور است. البته که در سناریویی بدبینانه و با فرض افزایش‌های ادامه‌دار در قیمت گوشت، سرانه مصرف به ۳۰۰ گرم در ماه برسد که از ابتدای دهه نود تاکنون بی‌سابقه خواهد بود.
بخش دیگر گزارش مرکز آمار به کاهش ۲۱ کیلوگرمی سرانه مصرف لبنیات در سال‌های ۹۰ تا ۹۹ اختصاص داشت که بر اساس آن مصرف این گروه از کالا‌ها در سال ۹۰ حدود ۱۲۷ کیلوگرم بود که در سال ۹۹ به ۱۰۶ کیلوگرم رسید. اگرچه که پیش‌بینی می‌شد در سال جاری رقم سرانه مصرف سالانه به ۱۱۰ کیلوگرم برسد، اما خرداد سال جاری علی احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی در مصاحبه‌ای از کاهش ۵۰ درصد سرانه مصرف لبنیات و رسیدنش به ۶۰ کیلوگرم در سال خبر داده بود. بدین معنا که هر فرد ایرانی به‌طور متوسط در هر ماه تنها ۵ کیلوگرم مواد لبنی مصرف می‌کند که این رقم فاصله بسیار معناداری با ۱۰.۵ کیلوگرم مصرف ماهانه در سال ۹۰ دارد.
چقدر پول غذا می‌دهیم؟
ارزان‌ترین غذا‌ها در ایران، تخم‌مرغ، املت، کوکو سیب‌زمینی و کوکو سبزی هستند که پخت هر کدام از این‌ها برای یک خانواده چهار نفره از ۱۱ هزار تومان تا ۱۷ هزار تومان هزینه در بر دارد. البته که برای محاسبه قیمت آن هزینه‌های خرید روغن و محصولات جانبی در نظر گرفته نشده است. برای پخت غذا‌های پر هزینه‌تر مانند زرشک پلو با مرغ با فرض قیمت هر کیلو زرشک پلویی ۷۰ هزار تومان، حدود ۶۰ هزار تومان و برای غذا‌هایی که گوشت بیشتری مصرف می‌کنند حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰ هزار تومان می‌رسد.