آیا سیارات هم می‌توانند هوشمند باشند؟

گروهی از دانشمندان متخصص در حوزه‌های مختلف اخترشناسی، اخیراً مقاله‌ای را در نشریه معتبر the International Journal of Astrobiology به چاپ رسانده اند که ایده «هوش» را به عنوان یک ویژگی جمعی گسترش داده و آن را در مقیاس سیاره‌ای مورد بررسی قرار دادند. به عبارت دیگر، این دانشمندان با استفاده از ایده «هوش جمعی» یا «هوش ازدحامی» به دنبال پاسخ دادن به این پرسش هستند که آیا سیارات هم از «هوش» بهره می‌برند؟

به گزارش فرارو، به طور متعارف، هوش به عنوان یکی از ویژگی‌های خاص بشر شناخته می‌شود، اما در تعریف جامع تر، از آن به عنوان یک قابلیت «جمعی» نیز یاد می‌شود که می‌توان آن را به دیگر ساختار‌های زنده و حتی غیر زنده نیز تعمیم داد. به عنوان مثال می‌توان به تصمیم گیری جمعی توسط حشرات اجتماعی، ساختار‌های لجن و حتی رفتار هوشمند سلول‌ها و ویروس‌ها که خود مجموعه‌ای از فرآیند‌های شیمیایی هستند، اشاره کرد. انسان‌ها نیز باهوش هستند، اما این هوش در درجه اول از رفتار اجتماعی ما ناشی می‌شود. این مثال‌ها این واقعیت را برجسته می‌کنند که هوش، به طور کلی، در مقیاس‌های طولی و زمانی مختلف عمل می‌کند. اکنون محققان دانشگاه روچستر، موسسه علوم سیاره ای، دانشگاه ایالتی آریزونا و موسسه سانتافه، ایده هوش را به عنوان یک ویژگی جمعی گسترش داده و آن را به مقیاس سیاره‌ای مورد بررسی قرار داده اند.

پروفسور آدام فرانک، محقق بخش فیزیک و نجوم در دانشگاه روچستر و نویسنده اصلی این مقاله، گفت: «اگر ما بخواهیم به عنوان یک گونه زنده بمانیم، باید از هوش خود به نفع سیاره استفاده کنیم.» پروفسور فرانک و همکارانش از ایده‌هایی مانند فرضیه گایا - که پیشنهاد می‌کند زیست کره به شدت با سیستم‌های زمین شناسی غیر زنده هوا، آب و زمین برای حفظ وضعیت قابل سکونت زمین در تعامل است - استفاده می‌کنند تا توضیح دهند که حتی یک گونه غیر فناورانه نیز می‌تواند هوش سیاره‌ای را نشان دهد. اما نکته کلیدی در اینجا این است که فعالیت جمعی، یک زندگی سیستمی را ایجاد می‌کند که «خود نگهدار» است.

پروفسور فرانک گفت: «برای مثال، بسیاری از مطالعات اخیر نشان داده‌اند که چگونه ریشه‌های درختان در یک جنگل از طریق شبکه‌های زیرزمینی به نام شبکه‌های میکوریزی، به هم متصل می‌شوند. اگر بخشی از جنگل به مواد مغذی نیاز دارد، بخش‌های دیگر از طریق شبکه میکوریزی، مواد مغذی مورد نیاز برای زنده ماندن را به بخش‌های تحت فشار ارسال می‌کنند. به این ترتیب، جنگل حیات خود را حفظ می‌کند که به آن سیستم خود نگهدار می‌گویند. در حال حاضر، تمدن ما چیزی است که محققان آن را یک «تکنوکره نابالغ» می‌نامند، مجموعه‌ای از سیستم‌ها و فناوری‌های تولید شده توسط انسان که مستقیماً روی سیاره تأثیر می‌گذارند، اما خودنگهدار نیستند. به عنوان مثال، اکثر مصرف انرژی ما شامل مصرف سوخت‌های فسیلی است که اقیانوس‌ها و جو زمین را تخریب می‌کند. فن‌آوری و انرژی که ما برای زنده ماندن مصرف می‌کنیم، سیاره ما را نابود می‌کند، که به نوبه خود، گونه‌های ما را نابود می‌کند.»

پس برای زنده ماندن به عنوان یک گونه، ما باید به طور جمعی در جهت بهترین منافع سیاره کار کنیم. پروفسور فرانک می‌افزاید: «ما هنوز این توانایی را نداریم که به طور جمعی به بهترین منافع سیاره پاسخ دهیم. روی زمین هوش وجود دارد، اما هوش سیاره‌ای وجود ندارد.» این محققان چهار مرحله از گذشته و آینده احتمالی زمین (زیست کره نابالغ، زیست کره بالغ، تکنوکره نابالغ، و تکنوکره بالغ) را برای نشان دادن اینکه چگونه هوش سیاره‌ای ممکن است در آینده بلند مدت بشریت نقش ایفا کند، مطرح می‌کنند. آن‌ها همچنین نشان می‌دهند که چگونه این مراحل تکامل که توسط هوش سیاره‌ای هدایت می‌شود، ممکن است یکی از ویژگی‌های هر سیاره در کهکشان ما باشد که حیات و یک تمدن فناورانه پایدار را تکامل می‌دهد.

پروفسور فرانک گفت: «سیارات از طریق مراحل «نابالغ» و «بالغ» تکامل می‌یابند و هوش سیاره‌ای نشان دهنده زمانی است که شما به یک سیاره بالغ می‌رسید. اما سوال اصلی این است که بفهمیم هوش سیاره‌ای در عمل برای ما چگونه به نظر می‌رسد و چه معنایی دارد، زیرا ما هنوز نمی‌دانیم چگونه به یک «تکنوکره بالغ» برویم.» اگرچه ما هنوز به طور مشخص نمی‌دانیم که هوش سیاره‌ای چگونه ممکن است خود را نشان دهد، محققان خاطرنشان می‌کنند که یک تکنوکره بالغ شامل یکپارچه سازی سیستم‌های فناوری با زمین از طریق شبکه‌ای از حلقه‌های بازخورد است که یک سیستم پیچیده را تشکیل می‌دهد.

به بیان ساده، یک سیستم پیچیده هر چیزی است که از قطعات کوچکتر ساخته شده است که به گونه‌ای با هم تعامل دارند که رفتار کلی سیستم کاملاً به آن تعامل بستگی دارد. نمونه‌هایی از این سیستم‌های پیچیده را می‌توان در جنگل ها، اینترنت، بازار‌های مالی و مغز انسان یافت. به دلیل ماهیت خود، یک سیستم پیچیده دارای ویژگی‌های کاملاً جدیدی است که هنگام تعامل تک تک قطعات ظاهر می‌شود. به عنوان مثال تشخیص شخصیت یک انسان، تنها از طریق بررسی نورون‌های مغز او، دشوار خواهد بود. این بدان معناست که پیش‌بینی دقیق ویژگی‌هایی افرادی که ممکن است یک هوش سیاره‌ای را شکل دهند، دشوار است.

با این حال، به گفته دانشمندان، سیستم پیچیده‌ای مانند هوش سیاره‌ای دو ویژگی تعیین‌کننده دارد؛ اول اینکه رفتاری نوظهور خواهد داشت و دوم باید خودنگهدار باشد. پروفسور فرانک می‌گوید: «زیست کره ما، میلیارد‌ها سال پیش با ایجاد سیستم‌هایی برای حرکت در اطراف نیتروژن و انتقال کربن متوجه شد که چگونه می‌تواند زندگی را به تنهایی میزبانی کند. اکنون باید دریابیم که چگونه می‌توان همان ویژگی‌های خودنگهداری را با یک تکنوکره بالغ داشت.»