مردی که با کامپیوترِ دانشگاه، دنیا را عوض کرد

به گزارش سایت طلا ، البته در روایت تاریخچۀ نشر دیجیتال گاهی به دهۀ ۱۹۳۰ میلادی نیز اشاره می‌شود. چون در آن زمان، اولین کتاب‌های صوتی به فروشگاه‌ها آمدند؛ آن‌ها اولین فرصتی بودند برای آن‌که کسانی‌که قادر به خواندن نسخۀ مکتوب کتاب‌ها نیستند، بتوانند بدون نیاز به یک راوی آن‌ها را بخوانند.

پس از این، پروژه گوتنبرگ به‌عنوان یک کوشش داوطلبانه برای دیجیتالی کردن و بایگانی امور فرهنگی برای تشویق به تولید و انتشار کتاب‌های دیجیتالی در سال ۱۹۷۱ توسط مایکل اس هارت بنیان‌گذاری شد و اکنون قدیمی‌ترین کتابخانهٔ دیجیتال و حاوی گنجینهٔ منحصر به فرد کتاب‌های الکترونیکی رایگان است.

هارت در آن زمان و در ساعت استفادۀ رایگان از کامپیوتر در دانشگاه، کار صد کتاب اول را به پایان رساند و از آن پس، همۀ عمرش را به این پروژه اختصاص داد. گفته می‌شود پروژۀ گوتنبرگ هفته‌ای سه میلیون کتاب الکترونیکی تنها از طریق یک تارنما در دانشگاه کارولینای شمالی به نمایش می‌گذارد. این پروژه که متن کامل اغلب کتاب‌هایی با مجوز مالکیت عمومی را دارد، تلاش می‌کند تا کتاب‌ها را در حد امکان رایگان و در قالب‌هایی آزاد که بتوان روی هر رایانه‌ای استفاده کرد، عرضه کند.

پروژۀ گوتنبرگ در زمان نگارش این مطلب، در ۳۰ روز اخیر ۶ میلیون و ۶۴۸ هزار و ۷۱۶ دانلود داشته است.

گفته می‌شود نام پروژۀ گوتنبرگ از نام یوهانس گوتنبرگ گرفته شده است که چاپ کتاب با حروف متحرک را در اروپا معرفی کرد.

همچنین، پیترو دی میچلیِ ایتالیایی، اولین کسی بود که وب‌سایت پروژۀ گوتنبرگ را توسعه داد و مدیریت کرد و توسعۀ کاتالوگ آنلاین پروژه را آغاز کرد.

مایکل اس هارت

پس از این، سرگذشت نشر دیجیتال به دوران سی‌دی‌رام‌ها می‌رسد، نخستین سی‌دی‌رام در سال ۱۹۸۲ به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت و نحوۀ اشتراک‌گذاری اطلاعات را تغییر داد. از این رو، این فقط شرکت‌های موسیقی و ویدئو نبودند که به پتانسیل سی‌دی پی بردند، ناشران نیز راهی برای استفاده از آن پیدا کردند.

ناشران مجله‌ها و روزنامه‌ها نیز راهی تازه را برای توزیع نسخه‌های‌شان پیش گرفتند. در آن زمان، تعداد کمی از مردم به‌طور ۲۴ساعته به اینترنت دسترسی داشتند و سی‌دی‌ها راه خوبی برای اشتراک‌گذاری مطالب و اطلاعات به نظر می‌رسیدند. برای مثال، مجلۀ نشنال جئوگرافیک کپی‌هایی از آثار آرشیوی را روی سی‌دی‌رام برای توزیع توسط خرده‌فروشی‌ها تهیه کرد. این به آن شرکت کمک کرد تا از فناوری‌های دیجیتال برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها استفاده کند.

گفته می‌شود اولین مجلات دیجیتالی به زبان HTML اولیه یا زبان‌های نشانه‌گذاری اختصاصی نوشته می‌شدند.

پروژۀ گوتنبرگ نیز در آگوست ۲۰۰۳، یک سی‌دی حاوی حدود ۶۰۰ کتاب الکترونیکی را با عنوان «بهترین» از مجموعه تولید کرد. در دسامبر ۲۰۰۳ نیز یک دی‌وی‌دی حاوی نزدیک به ۱۰هزار آیتم ساخت که در آن زمان، این تقریباً دربرداندۀ کل مجموعه بود.

البته، پیش از این، دهۀ ۱۹۹۰، عصر اولین کتاب‌های الکترونیکی بود. در روزهایی که تعداد کاربران اینترنت به‌طور تصاعدی در حال افزایش بود، نخستین کتاب‌های الکترونیکی خلق شدند و تقاضا نیز برای آن‌ها در حال افزایش بود. در آن زمان، کتاب‌هایی با فرمت‌های txt ،mobi و doc وارد بازار شدند.

در اواخر دهۀ ۹۰، بسیاری از ناشران و نویسندگان تصمیم گرفتند کتاب‌های خود را به صورت آنلاین بفروشند. اولین فروشگاه‌های کتاب دیجیتال در سال ۱۹۹۸ ظاهر شدند. استیون کینگ یکی از اولین نویسندگانی بود که شروع به فروش آنلاین رمان‌های خود کرد.

نشر دیجیتال همچنان با سرعت در حال توسعه بود، در سال ۲۰۰۳، فناوری ePaper به بازار انبوه معرفی شد. و در سال ۲۰۰۴ سونی Sony Librie را منتشر کرد؛ اولین کتاب الکترونیکی با استفاده از کاغذ الکترونیکی. این پروژه در سال ۲۰۰۷ توسط Kindle eReader در آمازون دنبال شد. تحولی فراموش‌نشدنی در بازار نشر دیجیتال از همان زمان شروع شد.

در حالی‌که کتاب‌های الکترونیکی قدیمی برای خواندن در رایانه‌های شخصی همچنان ساخته می‌شدند، کتاب‌های الکترونیکی جدید انقلابی در فرآیند خواندن کتاب ایجاد کرده بودند. داشتن یک کتابفروشی تمام و کمال در جیب لباس، تجربه‌ای کاملاً جدید بود. EReaders جدید حتی ظرفیت ذخیره‌سازی را افزایش داده بود و به مردم اجازه می‌داد ده‌ها سند را در جیب خود حمل کنند.

البته فقط آمازون و Kindle در خط مقدم انقلاب نشر دیجیتال نبودند، گوگل و موتور جستجوی تازه‌توسعه‌یافته آن نیز بر توسعۀ انتشارات الکترونیکی تأثیر گذاشتند. نمایندگان گوگل هزاران سند و کتاب را از دانشگاه‌های مختلف اسکن کردند، متون را به فایل‌های PDF تبدیل کردند و پایگاه داده و موتور جستجوی منحصربه‌فرد Google Books را ایجاد کردند. امروزه از این طریق چندین میلیون نسخۀ اسکن‌شده که حق کپی‌رایت را هم حفظ کرده‌اند، می‌توان به صورت رایگان خواند و دانلود کرد.

اما سرنوشت نشر دیجیتال به عصر موبایل رسید.

دهه دوم قرن بیست‌ویکم با معرفی اولین آی‌پد توسط اپل آغاز شد و این، نقطه عطفی واقعی در توسعۀ نشر دیجیتال بود. فناوری‌های تلفن همراه نیز گام بعدی در تکامل نشر دیجیتال بود. مردم دیگر مانند اوایل دهه ۲۰۰۰ از فایل‌های PDF یا ePub استفاده نمی‌کردند. در آن زمان، چیزی که آن‌ها نیاز داشتند، اپلیکیشن‌های موبایل بود. و پس از آن، توزیع محتوا از طریق برنامه‌های تلفن همراه با استقبال سریع مصرف‌کنندگان از تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها محبوب و رایج شد.

امروزه ناشران می‌توانند به جای ADPS (Adobe Publishing Suite)، توسعه برنامه‌های بومی و استفاده از پلتفرم‌های تلفن‌های همراه را انتخاب کنند. برنامه‌های بومی فرصت‌های بیشتری را نسبت به ADPS فراهم می‌کنند، اگرچه برای ناشران بسیار زمان‌بر و گران‌قیمت هستند.

این در حالی‌ست که حتی در سال ۲۰۱۳، واحد معلولیت‌های یونیسف در نیویورک ایدۀ کتاب‌های درسی دیجیتالی قابل دسترس خود را به سرپرستی Rosangela Berman Bieler راه‌اندازی کرد.

حالا، روند استفاده از نشر دیجیتال که در آغاز با هدف توزیع رایگان آغاز شد با فناوری EPUB‌ها، روی حساب‌های کاربری در پلتفرم‌های اختصاصی قفل می‌شوند؛ به این معنی که محصول باید خریداری شود و برای باز شدن نیاز به احراز هویت از طریق سرور مجوز دارد. بسیاری از EPUBها به دلیل پیچیدگی‌ها و عدم قابلیت حمل از DRM استفاده نمی‌کنند، اما برخی از آن‌ها هم استفاده می‌کنند. DRM به شرکت‌های بزرگ فناوری اجازه می‌دهد از پلتفرم‌های انتشارات بزرگ با محافظت و کسب درآمد از مطالب دارای حق چاپ حمایت کنند. شاید اپل با پلتفرم iBooks خود که با DRM ساخته شده است، در این فضا پیشتاز باشد. این درحالی‌ست خریدار نمی‌تواند کتابی را در پلتفرم iBooks بخرد و سپس آن را به خواننده دیگری منتقل کند و فقط توسط خوانندۀ اختصاصی اپل باید استفاده شود زیرا محتوا قفل DRM است، البته ممکن است دارای ویژگی‌هایی هم باشد که در حال حاضر فقط در اکوسیستم اپل پشتیبانی می‌شوند.

آمارها نشان می‌دهد بازار جهانی نشر دیجیتال از ۳۶.۲۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۴۱.۵۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است. البته جنگ میان روسیه و اوکراین نیز همانند شیوع ویروس کرونا از جمله عواملی برشمرده شده که همانند دیگر صنایع اقتصادی بر صنعت نشر دیجیتال جهان اثر گذاشته است. با این حال انتظار می‌رود بازار نشر دیجیتال در سال ۲۰۲۶ به ۶۲.۹۷ میلیارد دلار برسد.