پایگاه خبری - تحلیلی «نون پُست» در گزارشی تحلیلی به قلم «عماد عنان» درصدد برآمده است تا با نگاهی موشکافانه، به بررسی سفر کنونی رئیس جمهوری کشورمان به سه کشور آمریکای لاتین در سایه فضای مهم کنونی بین المللی پرداخته و اهداف و پیام‌های آن زیر ذره بین خود قرار دهد
در گزارش تحلیلی این پایگاه آمده است: در چارچوب سیاست تهران مبنی بر اولویت دادن به روابط با کشورهای دوست و همسو، آیت الله «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری اسلامی ایران در اولین سفر خود به آمریکای لاتین از زمان تصدی این مسئولیت، هم اکنون سرگرم دیدار از سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا است.
تهران از طریق این سفر که در آن وزیران امور خارجه، دفاع، نفت، فرهنگ و بهداشت آیت الله رئیسی را همراهی می‌کنند، قصد دارد عظمت خود را از طریق توسعه روابط با کشورهای آمریکای لاتین که در اصلِ مقابله با آمریکا با هم اتفاق نظر دارند، افزایش دهد زیرا این کشورها همراه با ایران در سال‌های اخیر از اعمال تحریم‌های آمریکا رنج برده‌اند و همین امر آنها را بر آن داشته تا به دنبال ائتلاف‌های موازی برای کاهش اثرات و پیامدهای این تحریم‌ها باشند.
بازی ایران در حیاط خلوت آمریکا و تلاش برای تقویت نفوذ جمهوری اسلامی ایران در آن منطقه حساس، همواره یکی از نقاط تنش آمیز در روابط تهران و واشنگتن بوده و این پرسش را مطرح می‌کند که دولت ایران با سفر آیت الله رئیسی به این سه کشور آمریکای لاتین چه پیام‌هایی می‌خواهد به کشورهای آمریکای لاتین و آمریکایی‌ها ارسال کند؟
سفر به آمریکای لاتین در سایه تحولات مهم بین المللی
تهران در برهه اخیر تلاش‌های دیپلماتیک بی وقفه‌ای را برای تقویت حضور منطقه‌ای و بین‌المللی خود انجام داده و در همین راستا، رویکرد جدیدی را در قبال کشورهایی که روابط پرتنشی با آنها داشته و در صدر آنها عربستان، در دستور کار قرار داده است. همین امر در مورد روابط ایران با مصر نیز صدق می‌کند و این احتمال وجود دارد که در سایه تلاش‌های میانجیگرانه بغداد و مسقط، روابط تهران - قاهره از سرگرفته شود. اما این رویکرد ایران و همگرایی منطقه‌ای به مذاق آمریکا و اسرائیل خوش نیامده و آنها را نگران کرده است.
سفر آیت الله رئیسی به آمریکای لاتین همچنین در سایه مجموعه ای از تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی در جهان صورت می‌گیرد که به طور گسترده بر آرایش قدرت‌های بین المللی در نقشه درگیری‌ها و مناطق شاهد تنش تأثیر گذاشته است چرا که نفوذ چین در برخی پرونده‌های بین المللی به زیان آمریکا افزایش یافته و علاوه بر این، ستون‌های ائتلاف آمریکا با برخی از قدرت‌های خاورمیانه و در صدر آنها کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به شدت به لرزه درآمده است.
این فضا باعث شده تا ایرانی‌ها با بهره گیری از شکنندگی سیاست خارجی آمریکا در ماه‌های اخیر در جهت گسترش حوزه نفوذ خود گام بردارند و بر همین اساس، تحرکات فشرده سیاسی کنونی را برای ترمیم روابط با برخی رقبا و تقویت مشارکت با متحدان خود در دستور کار قرار دهند.
روابطی راهبردی فراتر از روابط دیپلماتیک
به رغم تفاوت نگرش ایدئولوژیک، ایران و کشورهای آمریکای لاتین شرایط مشابهی دارند و مقابله با غرب به ویژه آمریکا آنها را گردهم آورده است چرا که آنها در طول سال‌های طولانی قربانی تحریم‌های اقتصادی شده‌اند و این موضوع آنها را به انجام یک اقدام واقع بینانه واداشته تا به سمت توسعه مشارکت و تقویت روابط خود - بیش از حد معمول در روابط بین الملل- گام بردارند.
پیش از سفر آیت الله رئیسی، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران در فوریه گذشته سفر مشابهی به کشورهای آمریکای لاتین انجام داد و با همتایان خود در آنجا درباره دفاع از منافع ملی در برابر فشارهای خارجی گفت وگو کرد. بر اساس اعلام وزارت خارجه ایران، پیش از آن نیز «نیکلاس مادورو» رئیس جمهور ونزوئلا در ژوئن ۲۰۲۲ به تهران سفر کرد و دو طرف توافقنامه همکاری ۲۰ ساله با هدف تقویت اتحاد بین خود را امضا کردند.
تهران در سال‌های گذشته یکی از بزرگترین حامیان کاراکاس بوده؛ آن هم در شرایطی که با تحریم‌های شدید اقتصادی اعمال شده از سوی غرب روبرو بوده است. در سال ۲۰۲۰ میلادی، ایران ۱.۵ میلیون بشکه سوخت و مواد غذایی برای احیای پالایشگاه‌های ونزوئلا که به دلیل کمبود شدید نفت از فعالیت بازمانده بودند، ارسال کرد. این اقدام خشم آمریکا را برانگیخت و گفت که تهران تحریم‌ها را دور زده است.
رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در رابطه با این سفر گفت: روابط تهران و کاراکاس روابط دیپلماتیک معمولی نیست بلکه روابط راهبردی است و مردم ایران دوستی خود را به مردم ونزوئلا ثابت کرده‌اند و نشان داده‌اند که دوست روزهای سخت هستند. وی بر عمق این روابط و اهمیت آن برای ایران تاکید کرد.
آیت الله رئیسی روز دوشنبه هفته جاری در نشست خبری با همتای ونزوئلایی خود در کاراکاس با اشاره به اینکه دشمنان مشترک دو ملت نمی‌خواهند آنها بطور مستقل زندگی کنند، گفت: ایران و ونزوئلا منافع و دیدگاه‌های مشترکی در زمینه استقلال، آزادی و عدالت دارند که مردم این دو کشور را گرد هم جمع کرده است.
رئیس جمهوری اسلامی ایران نتیجه گرفت که مقاومت مردم ونزوئلا در برابر فشارهای خارجی که بر کشورشان تحمیل شده است، شبیه کاری است که مردم ایران در انقلاب اسلامی انجام دادند و فشارها و تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کردند.
وی تاکید کرد که وجود منافع، دیدگاه‌ها و دشمنان مشترک، همکاری‌های دوجانبه بین تهران و کاراکاس را عمیق‌تر کرده است.
تهران با این سفر این پیام واضح و مستقیم را به دولت‌های سه کشور آمریکای لاتین می‌فرستد که تعمیق روابط با این کشورها و تقویت همکاری‌های متقابل و توسعه هر چه بیشتر سطوح روابط بین آنها - فارغ از هر شرایطی - مورد تاکید ایران است. تهران همچنین این پیام را می‌فرستد که ایران متحدانش را به رغم همه فشارها کنار نخواهد گذاشت.
به گفته وزیر امورخارجه ایران، توانمندی‌های اقتصادی فراوان ایران و کشورهای آمریکای لاتین در زمینه‌های کشاورزی، انرژی، صنعت، معدن، فناوری‌های نوین، خدمات فنی و مهندسی و پزشکی، محیطی مساعدی را برای افزایش منافع مشترک اقتصادی بین دو طرف همراه با افزایش تجارت متقابل بی سابقه طی برهه آینده به وجود آورده است.
اقتصاد یکی از اصلی ترین پرونده‌هایی است که آیت الله رئیسی در این سفر براساس تمایل دوطرف (تهران و کشورهای آمریکای لاتین) برای تحکیم روابط اقتصادی فیمابین مورد بررسی قرار می‌دهد؛ بویژه با توجه به چالش‌هایی که این کشورها در نتیجه تحریم‌های آمریکا با آن مواجه هستند. این همکاری اقتصادی بین آنها بازتاب مثبتی در سطح داخلی دارد.
آمارها حاکی از رونق چشمگیر حجم همکاری‌های بین این کشورها است. به عنوان مثال حجم تجارت ایران و ونزوئلا از ۶۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به بیش از سه میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۲۲ رسیده است و پیش بینی می‌شود که این رقم در گام اول به ۱۰ میلیارد دلار و در گام دوم به ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
رئیس جمهوری اسلامی ایران امضای ۱۹ سند همکاری بین کاراکاس و تهران در زمینه‌های صنعت، معدن، کشاورزی، انرژی، علم و فناوری و فرهنگ را بیانگر اراده دو طرف برای گسترش روابط دوجانبه دانست و افزود: امیدوارم با اجرای این اسناد بتوانیم گام بلندی در مسیر ارتقای سطح روابط دو کشور برداریم.
مانور از حیاط خلوت آمریکا
تهران حساسیت حضور خود در حیاط خلوت آمریکا را می‌داند و مطمئن است که این حضور خشم آمریکایی‌ها را برمی‌انگیزد زیرا حضور مؤثر در این حیاط خلوت، تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی آمریکا و موضوعی بسیار جدی است که به هر طریقی به غرور و اعتبار بین المللی آمریکا لطمه می‌زند. این همان کاری است که ایرانی‌ها با تعمیق روابط خود با مخالفان آمریکا در جنوب این قاره به دنبال آن هستند.
نمی‌توان این سفر را که در آن آیت الله رئیسی از تهران تا کاراکاس مسافتی نزدیک به ۱۲ هزار کیلومتر را طی کرد، جدا از تمایل ایرانی‌ها برای ارسال این پیام مستقیم به واشنگتن دانست که حیاط خلوت آن دور از دسترس آنها نیست؛ بویژه اینکه ایران حضور نظامی، اقتصادی و سیاسی خود در آن منطقه را از سال‌ها قبل تقویت کرده است و علاوه بر این، ناوگان دریایی ایران در نزدیکی آب‌های آمریکا حضور قابل ملاحظه‌ای دارد.
تهران به دنبال برخورد با واشنگتن بر اساس سیاست رفتار متقابل است. براساس این سیاست، تا زمانی که آمریکا - با هدف فشار بر ایران و تحریک منطقه علیه ایران و اعمال تحریم‌های اقتصادی و سیاسی علیه آن - حضور خود در خاورمیانه را تقویت می‌کند، تهران نیز متقابلاً با همان سلاح و با حضور در حیاط خلوت آمریکا و تهدید امنیت ملی آن، با این رفتار آمریکا مقابله می‌کند.