قاتلان احتمالی توافق ایران و آمریکا؛ بازی باز هم خراب می‌شود؟
در هفته‌های منتهی به تکمیل توافق اولیه آزادی پنج زندانی دوتابعیتی آمریکا در ازای دسترسی ایران به ۶ میلیارد دلار دارایی مسدودشده‌اش می‌تواند به دلیل تنش‌های مداوم و فزاینده، با موانع بزرگی مواجه شده یا از اساس از بین برود.
به گزارش سایت طلا، توافقی که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در روز پنجشنبه به تفصیل آن را توضیح داد، طی دو سال توسط ایالات متحده و جمهوری اسلامی مذاکره شد و عمان، قطر و سوئیس نقش میانجیگر آن را ایفا کردند. اگرچه این توافق شامل آزادی نهایی زندانیان توسط هر دو طرف است، اما انگیزه اصلی ایران برای مذاکرات مکانیسمی است که از طریق آن می‌تواند به میلیاردها دلار از دارایی‌های خود برای خرید کالاهای بشردوستانه مانند غذا و دارو دسترسی داشته باشد.
بازی خراب می‌شود؟
به نوشته وبگاه وکس، با این حال، به نظر می‌رسد همین حالا نیز موانعی بر سر راه توافق دیده می‌شود. از روز جمعه، اخبار رسانه‌های ایران حاکی از آن است که دولت می‌تواند از وجوه آزادشده هر طور که صلاح بداند، استفاده کند. سال‌هاست که ایران گرفتار یک بحران اقتصادی است که بخشی از آن به دلیل فساد و ناکارآمدی دولتی بوده، اما بخشی از آن نیز به دلیل تحریم‌های شدید آمریکا است. تحریم‌ها چنان تأثیر وحشتناکی داشته‌اند که بانک‌های کره جنوبی که دارایی‌های ایران را در اختیار دارند، از آزادسازی آن‌ها، حتی برای خرید کالاهای ضروری مانند غذا و دارو، خودداری کرده‌اند.
بنا بر گزارش‌ها، پیش از این، ایران پنج شهروند ایرانی‌آمریکایی را از زندان اوین به حبس خانگی منتقل کرده که نشانه مثبتی از پایبندی ایران به بخشی از توافق است. سه تن از این زندانیان به نام‌های سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی به اتهام جاسوسی در بازداشت به سر می‌برند و حداقل نیمی از دوران محکومیت خود را سپری کرده‌اند. هویت دو نفر دیگر هنوز معلوم نیست.
تاکنون ایالات متحده از اعتراف به این در ازای آزادی شهروندانش، قرار است چند زندانی ایرانی در آمریکا را آزاد کند، چه رسد به اینکه چند نفر را آزاد خواهد کرد. با این حال، افراد آشنا با این توافق به نیویورک تایمز گفتند که تعداد انگشت‌شماری از اتباع ایرانی که به ادعای دور‌زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران زندانی شده‌اند، زمانی که زندانیان در ایران به ایالات متحده بازگردند، آزاد خواهند شد.
با وجود این پیروزی دیپلماتیک، هنوز احتمال خراب‌شدن اوضاع وجود دارد. قطر موافقت کرده که خریدهای بشردوستانه ایران را تسهیل کند، اما ممکن است اجرای مکانیسم آن بیش از یک ماه طول بکشد. با توجه به اینکه ایالات متحده قصد دارد برای جلوگیری از توقیف کشتی‌های تجاری توسط ایران، تفنگداران دریایی خود را سوار این کشتی‌ها کند، هنوز احتمال لغو این توافق وجود دارد.
میانجیگری بزرگ
جزئیات زیادی از توافق در دست نیست، اما همان‌طور که سی‌ان‌ان در روز جمعه گزارش داد، این مذاکرات نقطه اوج بیش از دو سال گفتگوهای پیچیده و حساس است که با در نظرگرفتن این واقعیت که ایالات متحده و ایران هیچ رابطه دیپلماتیکی ندارند، چالش‌برانگیزتر به نظر می‌آید.
قطر، عمان و سوئیس نقش مهمی در دستیابی به این توافق نهایی داشته و به عنوان میانجی بین جمهوری اسلامی و ایالات متحده در دیدارهای حساس در دوحه عمل کردند. مقامات ایرانی از ملاقات مستقیم با واشنگتن امتناع کرده بودند، اما سوئیس که حافظ منافع ایالات متحده در ایران است و عمان که تجربه قابل‌توجهی در مذاکره بر سر توافقات مشابه از جمله توافق ماه می بین بلژیک و ایران دارد، در حصول این توافق کمک کردند.
جورجیو کافیرو، مدیرعامل موسسه Gulf Analytics گفت: «عمان و قطر بر این باورند که دیگری نقش مفیدی ایفا می‌کند و هیچ رقابتی بین این دو کشور از نظر تلاش برای تبدیل‌شدن به کانال ارتباطی پشتی بین ایران و آمریکا وجود ندارد. آن‌ها منافع بسیاری در کاهش تنش بین ایران و دشمنان منطقه‌ای و بین‌المللی آن دارند».
از آنجایی که قطر روابط نزدیکی با ایران و آمریکا دارد، نقش مهمی در روابط بین آن دو ایفا می‌کند. همان‌طور که کافیرو گفت، قطر برای امنیت ملی خود به ایالات متحده وابسته است، اما همچنین در بزرگترین میدان گازی جهان، یعنی میدان میعانات گازی پارس جنوبی در خلیج فارس، با ایران شریک است. هماهنگی توسعه در این میدان گازی برای قطر که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان است، اهمیتی حیاتی دارد.
روابط با ایران در طول محاصره قطر توسط عربستان سعودی از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ نیز حیاتی بود. کافیرو گفت: «قطری‌ها مجبور بودند در طول آن بحران برای تجارت بین‌المللی خود به بنادر و حریم هوایی ایران تکیه کنند».
مشارکت و تلاش برای مدیریت گفتگوهای تنش‌زدایی بین ایران و آمریکا برای منافع ملی قطر حیاتی است؛ به همین دلیل، امیرنشین قطر برای ایفای چنین نقش مهمی در مذاکرات قدم برداشت. کافیرو گفت: «قطر نمی‌خواهد شاهد یک درگیری مسلحانه بین ایران و آمریکا باشد. این سناریو پیامدهای خطرناکی برای منافع اقتصادی و امنیتی قطر دارد».
قطر علاوه بر میانجیگری بین آمریکا و ایران، اساساً ۶ میلیارد دلار دارایی ایران در کره جنوبی را نیز مدیریت خواهد کرد. این پول درآمد حاصل از فروش نفتی است که توسط ایالات متحده به حسابی در کره جنوبی در زمان دولت ترامپ منتقل شده بود. به گفته علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، علی‌رغم معافیت‌های خرید کالاهای ضروری بشردوستانه، مسئولین کره جنوبی این وجوه را به خاطر ترس از تلافی آمریکا، مسدود کردند.
واعظ در مصاحبه‌ای گفت: «قطر کارهای سنگینی انجام داده و مکانیسم‌های مالی را در کنار هم قرار داده است تا به پایان معامله کمک کند».
در نهایت، منابع مالی بخش مهمی از این توافق برای ایران است و نه اتباع ایرانی که ممکن است آمریکا آزاد کند. همان‌طور که واعظ گفت، وزارت بهداشت ایران تخمین می‌زند که ۶۰ درصد شهروندان غذای کافی نداشته و دسترسی محدودی به داروهای پیشرفته حیاتی مانند درمان سرطان وجود دارد. اقتصاد دچار سقوط آزاد شده است. مرکز آمار ایران در ماه گذشته گزارش داد که اکنون نرخ برابری ریال ایران تقریباً ۵۰۰ هزار به ۱ دلار آمریکا است که در سال گذشته ۲۹۸ هزار و ۲۰۰ ریال بود. تورم نیز حدود ۴۷.۵ درصد است.
توافقی تحول‌نیافرین و ادامه تنش‌ها
تنش اصلی مبادله زندانیان همزمان با درگیری‌ها و تحرکات نظامی در تنگه هرمز، مسیر امنی را برای این توافق ترسیم نمی‌کند.
واعظ گفت که اگرچه ایران با دشمنانی مانند عربستان سعودی و آمریکا دست به تنش‌زدایی زده است، اما این بدان معنا نیست که سیستم اساساً تغییر کرده است. واعظ گفت: «دولت بایدن این توافق را با چشمان باز انجام می‌دهد». او این توافق را «معامله‌ای نامتحول‌کننده» خواند.
روابط ایران و ایالات متحده همچنان تیره است و تهدید ایالات متحده به استقرار تفنگداران دریایی در کشتی‌های تحت پرچم ایالات متحده در تنگه هرمز نشان می‌دهد. همان‌طور که جاناتان گویر در اوایل این هفته نوشت: «دولت بایدن می‌گوید که تهدید ایران برای تردد نفتکش‌ها دلیل استقرار ملوانان و تفنگداران دریایی آمریکاست. ایران در بهار گذشته دو نفتکش را در یک هفته توقیف کرد. ایران همچنین یک نفتکش با پرچم تانزانیا را در ۶ جولای، یک روز پس از مداخله نیروی دریایی آمریکا برای منصرف‌کردن ایران از توقیف دو کشتی دیگر، توقیف کرد. ایران گفته است که خود را مسئول امنیت خلیج فارس می‌داند و اعلام کرده که این نفتکش‌ها را غیرقانونی توقیف نکرده است».
بزرگترین نگرانی
واعظ خاطرنشان کرد که این می‌تواند خطر رویارویی بین دو کشور را افزایش دهد و می‌تواند توافق مبادله زندانیان را خنثی کند. او گفت: «این بزرگترین نگرانی است؛ اگرچه سایر مسائل منطقه‌ای نیز می‌توانند در این توافق اخلال ایجاد کنند. به عنوان مثال، افزایش رویارویی بین گروه‌های مورد حمایت ایران یا نیروهای سوری و نیروهای اسرائیلی در سوریه می‌تواند ایالات متحده را در حالت تدافعی قرار دهد، زیرا ایالات متحده نزدیکترین شریک امنیتی اسرائیل است.
مسائل داخلی آمریکا و ایران نیز می‌تواند مسائل را پیچیده کند. جناح‌هایی در هر دو کشور به این توافق اعتراض دارند. همان‌طور که پولیتیکو روز پنجشنبه گزارش داد، سناتور تام کاتن این توافق را «باج‌گیری» و «مماشات» خواند و مدعی شد که ایران از دارایی‌های آزادشده برای «حمله به سربازان ما و کمک به روسیه را استفاده خواهد کرد».
بازتاب توافق در ایران
واعظ گفت اگرچه احتمالاً رهبر ایران از این توافق حمایت می‌کند، اما جناح‌هایی وجود دارند که این توافق را «قرارداد تحقیرآمیز نفت در برابر غذا» می‌خوانند. منظور آن‌ها برنامه سازمان ملل در دهه ۱۹۹۰ است که برای جبران پیامدهای ویرانگر تحریم‌ها علیه عراق، چنین ترتیبی را طراحی کرده بود. در مجموع، نظام ایران در رسانه‌های دولتی این معامله را به عنوان یک پیروزی بزرگ و به عنوان گامی مهم در برنامه ابراهیم رئیسی برای تثبیت ارز توصیف کرده است.
اگرچه مقامات آمریکایی تأکید کرده‌اند که ۶ میلیارد دلار آزادشده از حساب کره جنوبی صرفاً برای خریدهای بشردوستانه استفاده می‌شود، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرده که «تصمیم‌گیری در مورد نحوه استفاده از این منابع و دارایی‌های مالی با ایران است». محمد مرندی، عنوان مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده ایران مدعی شد که ایران «دسترسی کامل و مستقیم» به این منابع دارد و «هیچ شرکت قطری» این دارایی‌ها را مدیریت نمی‌کند.
