آیت الله جنتی کنار می رود؟ /گزینه احتمالی دبیری شورای نگهبان

به گزارش سایت طلا، ۴۴ سال است که نهادی برخاسته از قانون اساسی دو مسئولیت مهم را عهده‌دار است؛ «نظارت بر قانونگذاری و تفسیر قانون اساسی» و «نظارت بر انتخابات» دو مسئولیتی است که نگهبانی از آنها بر عهده نهادی قرار گرفته که «شورای نگهبان» نام دارد.

۴۴ سال پیش در چنین روزی نهادی با عنوان «شورای نگهبان» بر اساس اصل ۹۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، با ترکیبی متشکل از شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز که انتخاب این عده با مقام رهبری است و شش نفر حقوقدان، در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به‌وسیله رئیس قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رأی مجلس انتخاب می‌گردند، تشکیل شد.

بنابر گزارش ایسنا، پس از تدوین و تنظیم قانون اساسی در ۲۴ آبان ۱۳۵۸ و تصویب آن در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ در جریان یک همه پرسی، امام خمینی(ره) در مقام رهبری، به موجب اصل نود و یکم قانون اساسی، شامگاه سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۳۵۸ طی حکمی فقهای شورای نگهبان قانون اساسی را برگزیدند؛ بر این اساس حضرات آیات: حاج شیخ عبدالرحیم ربّانی شیرازی، حاج شیخ لطف‌الله صافی، حاج شیخ محمدرضا مهدوی‌کنی، حاج شیخ غلامرضا رضوانی، حاج شیخ احمد جنتی، حاج شیخ‌ یوسف صانعی به عنوان اعضای فقهای نخستین دوره شورای نگهبان منصوب شدند.

پس از برگزاری انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی و آغاز به کار این مجلس از سوی شورای عالی قضایی به ریاست آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی ۱۲ حقوقدان به نام‌های سیدحسین مرتضوی، علی آراد، مهدی هادوی، حسین مهرپور، گودرز افتخار جهرمی، محمد صالحی، حسین حجتی، محمود فهیمی، سیدهاشم طباطبائی، سیدجلال‌الدین مدنی‌کرمانی، محمدجعفر لنگرودی و محسن هادوی برای انتخاب ۶ حقوقدان شورای نگهبان به مجلس معرفی شدند و در نهایت در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۵۹، حسین مهرپور، محسن هادوی، مهدی هادوی، علی آراد، گودرز افتخار جهرمی و محمد صالحی به عنوان حقوقدانان عضو شورای نگهبان انتخاب شدند و به این ترتیب در این روز شورای نگهبان تکمیل شد و رسماً کار خود را آغاز نمود؛ به همین دلیل نیز ۲۶ تیرماه سالروز تأسیس شورای نگهبان نام گرفت.

اعضای پیشین شورای نگهبان

تا کنون سیدفضل‌الله موسوی، آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، محمد دهقان، آیت‌الله محمد ‌یزدی، آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی، آیت‌الله محمد مؤمن، محسن اسماعیلی، نجات‌الله ابراهیمیان، سام سوادکوهی‌فر، محمدرضا علیزاده، حسینعلی امیری، حجت‌الاسلام محمد سلیمی، آیت‌الله غلامرضا رضوانی، غلامحسین الهام، ابراهیم عزیزی، حجت الاسلام عباس کعبی نسب، سید رضا زواره‌ای، آیت‌الله سید حسن طاهری خرم آبادی، آیت‌الله رضا استادی، آیت‌الله محمدحسن قدیری، علی آراد، حسن ابراهیم حبیبی، آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی، آیت‌الله محمدآقا امامی (کاشانی)، آیت‌الله محمد محمدی دعوی سرایی (گیلانی)، احمد علیزاده، حسین مهرپور محمدآبادی، خسرو بیژنی، حسن فاخری، حجت الاسلام محمدرضا عباسی فرد، گودرز افتخار جهرمی، سیدجلال الدین مدنی کرمانی، آیت‌الله لطف الله صافی (گلپایگانی)، آیت‌الله یوسف صانعی، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی(شیرازی)، آیت‌الله محمد مهدی ربانی رانکوهی (املشی)، محسن هادوی، محمد صالحی و مهدی هادوی در شورای نگهبان عضویت داشته اند.

اعضای فعلی شورای نگهبان

در حال حاضر نیز آیات احمد جنتی، سیدمحمدرضا مدرسی یزدی، مهدی شب‌زنده‌دار، علیرضا اعرافی، سید احمد خاتمی و سید احمد حسینی خراسانی اعضای فقهای این شورا و عباسعلی کدخدایی، سیامک ره‌پیک، محمد حسن صادقی مقدم، هادی طحان نظیف، غلامرضا مولابیگی و خیراله پروین اعضای حقوقدانان این نهاد را تشکیل می‌دهند. در تشکیلات شورای نگهبان، عالی‌ترین مقام این نهاد دبیر است و این شورا طی ۴۴ سال عمر خود پر فراز و نشیب خود چهار دبیر به خود دیده است؛ تا کنون مرحوم آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی از تیر تا آبان ۱۳۵۹ (به عنوان دبیر موقت)، آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی از آذر ۱۳۵۹ تا خرداد ۱۳۶۷، مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی از تیر ۱۳۶۷ تا تیر ۱۳۷۱ و آیت‌الله احمد جنتی از تیر ۱۳۷۱ تاکنون (۱۴۰۳) دبیری این نهاد انقلابی را بر عهده داشته‌اند که البته به نظر می‌رسد که طی روزهای آتی و در جریان انتخابات هیئت رئیسه این شورا، آیت الله جنتی ۹۸ ساله سکان دبیری این شورا به یکی دیگر از فقهای این نهاد یعنی آیت‌الله محمدرضا مدرسی یزدی بسپارد.

راست: متن نامه دعوت از اعضای شورای نگهبان برای حضور در جلسه مجلس/ چپ: متن نخستین اظهار نظر شورای نگهبان

شورای نگهبان بر اساس اصول مختلف قانون اساسی دارای وظایفی تقنینی، تفسیری و نظارتی است که وظایف تقنینی و تفسیری آن شامل تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی و احکام اسلام، تفسیر اصول قانون اساسی، حضور در جلسات غیر علنی مجلس برای اعتبار بخشیدن به مصوبات آن، در صورت تصویب سه چهارم نمایندگان مجلس و همچنین حضور در جلسات شورای بازنگری قانون اساسی میوشد و وظیفه نظارتی این نهاد نیز عبارت از نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی(همه پرسی) است. بر اساس آنچه که در «سامانه جامع نظرات شورای نگهبان» منتشر شده، این شورای تا کنون ۵ هزار و هفتصد و ۳۲ عنوان اعلام نظر درباره مصوبات مجلس، اساس نامه دولت، استعلام دیوان عدالت اداری، استعلام اشخاص، استفساریه، تذکرات و نظارت شرعی داشته است؛ عنوان نخستین اعلام نظر این شورا «طرح تعیین نام مجلس» است؛ در این زمینه تنها ۴ روز پس از آغاز به کار رسمی شورای نگهبان، اکبر هاشمی رفسنجانی که ریاست نخستین دوره مجلس را بر عده داشت، در نامه‌ای از اعضای شورای نگهبان دعوت کرد تا جهت تصویب طرح دو فوریتی تعیین نام مجلس، در جلسه‌ی مورخ ۳۱ تیر مجلس حضور یابند؛ در این جلسه نمایندگان مصوب کردند که «نام مجلس شورا «مجلس شورای اسلامی» تعیین گردد»؛ این مصوبه در همان روز از سوی اعضای شورای نگهبان مغایر با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تشخیص داده نشد و به تائید رسید و به این ترتیب این شورا نخستین اعلام نظر خود را انجام داد.

از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تا کنون ۴۲ عنوان انتخابات در کشور برگزار شده است که در ۳۱ انتخابات شورای نگهبان نقش نظارتی خود را ایفا کرده است؛ تا پیش از تاسیس این شورا ۵ انتخابات در سال ۱۳۵۸ در کشور برگزار شد؛ همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، انتخابات خبرگان بررسی قانون اساسی، همه‌پرسی تایید قانون اساسی، انتخابات دوره اول ریاست جمهوری و انتخابات دوره اول مجلس از انتخابات‌هایی بود که شورای نگهبان نقشی در آنها نداشت. همچنین از زمان تاسیس این نهاد تا کنون نیز ۶ مرتبه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزار شده که شورای نگهبان بر اساس قانون نقشی در برگزاری آنها نداشته است اما در ۳۱ انتخابات دیگر این شورا ایفاگر نقش قانونی نظارتی خود بوده است که نظارت بر برگزاری همه پرسی بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ و همچنین ۱۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری، ۱۱ دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و ۶ دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از جمله آنها است. نظارت شورای نگهبان بر انتخابات نظارتی کامل و گسترده شامل تمام مراحل انتخابات از جمله بررسی صلاحیت نامزدها، نظارت بر برگزاری انتخابات حوزه‌های انتخاباتی و شمارش آراء و به مفهومی کلی‌تر، نظارت استصوابی است؛ این نوع نظارت به عنوان متضمن سلامت انتخابات در کشور است و مانع وارد شدن هرگونه خدشه به نتایج انتخابات می‌شود.

عملکرد شورای نگهبان در نگهبانی از قانون و انتخابات طی ۴۴ سال فعالیت این نهاد با قوانینی که به اجرا درآمده و همچنین دولت‌ها، مجالس شورای اسلامی و خبرگان رهبری که روی کار آمدند روشن است؛ ۱۴ رئیس جمهور از طیف‌های مختلف سیاسی اعم از مستقل، معتدل، اصول‌گرا و اصلاح‌طلب و همچنین ۱۱ دوره مجلس شورای اسلامی متشکل از نمایندگانی از طیف‌های گوناگون از مجلس ششم با اکثریت اصلاح‌طلب گرفته تا مجلس یازدهم با اکثریت اصول‌گرایان و نیز ۶ دوره خبرگان رهبری با حضور نمایندگان گروه‌های مختلف فکری خروجی این تشکیلات نظارتی قانونی است؛ خروجی‌ای که در برخی مقاطع تاریخی مورد هجمه‌هایی نیز قرار گرفته اما همواره بازخوانی و مرور آن، پاسخ قانع کننده‌ای برای منتقدان آن بوده است.

ایسنا پس از آخرین نقش‌آفرینی انتخاباتی شورای نگهبان یعنی نظارت این نهاد بر برگزاری انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری، با انجام گفت‌وگوهایی با برخی از فعالان سیاسی به ارزیابی عملکرد این شورا پرداخته است؛ آنچه که می‌توان از چکیده اظهارات فعالان سیاسی دریافت این است که آنها بر این باورند که شورای نگهبان در این دوره عملکردی فراجناحی داشته است.

حسین کنعانی مقدم دبیرکل حزب سبز ایران در ارزیابی عملکرد شورای نگهبان گفت: چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی استثنایی برگزاری شد و به دلیل شرایط پیش آمده فرصت‌ها برای شورای نگهبان در تایید صلاحیت‌ها بسیار محدود بود؛ در حقیقت شورای نگهبان با حجم زیادی از ثبت نام‌ها رو به رو شد و کار سختی در این زمینه برعهده داشت. نگاه فراجناحی شورای نگهبان و حضور همه جریانات سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر نقطه مثبتی برای شورای نگهبان بوده است و نشان می‌دهد نگاه فراجناحی در این شورا وجود داشته است.

مجتبی یوسفی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز درباره عملکرد شورای نگهبان در انتخابات اخیر عنوان کرد: دشمنان نظام مقدس جمهوری اسلامی در هر انتخابات تلاش می‌کنند تا نظام و شورای نگهبان را به تک صدایی و مهندسی انتخابات متهم کنند، اما عملکرد شورای نگهبان در هر انتخابات و به خصوص چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری نشان داد این گذاره صحیح نیست؛ متاسفانه برخی از جریانات و افراد که در انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری شکست می‌خورند، شورای نگهبان و نظام جمهوری اسلامی را متهم به مهندسی انتخابات می‌کنند؛ در صورتی که این موضوع هیچوقت صحت نداشته است و همواره در جریان هر انتخاباتی همه گروه‌های سیاسی با سلایق مختلف حضور داشته‌اند.

محمدتقی رهبر عضو جامعه روحانیت مبارز با نکوهش هواداران نامزدهای انتخاب که شورای نگهبان را در پیروزی یا شکست نامزدهای مدنظرشان مقصر می‌دانند، اظهار کرد: این اخلاق اصلا درست نیست که هرگاه یک نامزد انتخابات پیروز می‌شود، هواداران آن نامزد همه چیز را گل و بلبل بدانند و وقتی نامزد مدنظرشان بازنده می‌شود، تقصیر را به گردن شورای نگهبان می‌اندازند.

رحمت‌الله نوروزی نماینده مردم علی‌آباد کتول در مجلس شورای اسلامی نیز درباره عملکرد شورای نگهبان در روند تائید صلاحیت‌های انتخاباتی عنوان کرد: باید از اعضای شورای نگهبان و حقوق‌دانان این شورا برای رعایت اصل بی‌طرفی در روند تایید صلاحیت‌ها و رقم زدن فضای مثبت انتخاباتی تشکر و قدردانی نمود؛ شورای نگهبان همواره وظایف مشخص را دارد و باید مطابق قانون عمل کند و تا الان این اتفاق به خوبی رخ داده است. این شورا در روند تائید صلاحیت‌های انتخاباتی همواره اصل بی‌طرفی را رعایت کرده و فراجناحی عمل کرده است. در انتخابات اخیر نیز دیدیم که نمایندگان جریان‌های مختلف سیاسی در کارزار انتخاباتی حضور داشتند و همین باعث مشارکت خوب مردم به خصوص در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری شد.

همچنین محمدکاظم انبارلویی فعال سیاسی اصولگرا با بیان این‌که «جناح‌های سیاسی نباید خطا یا شکست خود را به گردن شورای نگهبان بیندازند»، تاکید کرد: شورای نگهبان براساس قانون وظیفه احراز صلاحیت نامزدها و نظارت بر روند اجرای انتخابات را دارد که این ماموریت خود را براساس مصلحت‌سنجی یا برخورد سلیقه‌ای انجام نمی‌دهد؛ در این انتخابات هم دیدیم که جناحی که همواره درباره نظارت استصوابی انتقاد داشت، دیگر اعتراض نکرد و با تجمیع نیروها و وحدت سازمانی خود از نامزدش در انتخابات حمایت کرد. اصولگرایان نیز با پنج نامزد در انتخابات حضور داشتند و یک انتخابات رقابتی برگزار شد و مشارکت هم قابل قبول بود.

اسدالله بادامچیان دبیرکل حزب موتلفه اسلامی درباره عملکرد شورای نگهبان در انتخابات‌ها، اظهار کرد: شورای نگهبان یک نهاد پویا و مشروع به لحاظ دینی است که فقهای بلندپایه و حقوقدانان مورد پذیرش نمایندگان مردم را دارد و مهمترین وظیفه این شورا تطبیق قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی با شرع و قانون اساسی و همچنین بررسی صلاحیت داوطلبان و نظارت بر انتخابات است. چنین نهاد مترقی همیشه مورد تهاجم آنهایی بوده که از سوی شورای نگهبان واجد صلاحیت برای حضور در انتخابات تشخیص داده نشدند و به همین دلیل عصبانی بوده و علیه این شورا موضع می گیرند؛ البته عمده این ها کسانی هستند که صلاحیت آنها در یک دوره تایید شده، اما در دوره مسئولیت خود تخلف داشته اند و برای حفظ حیثیت شان تقصیر را گردن شورای نگهبان می اندازند. آنها خودشان صلاحیت نمایندگی را حفظ نکرده اند اما شورای نگهبان را مقصر جلوه می دهند.

وی همچنین تاکید کرد: شورای نگهبان در انتخابات ریاست جمهوری به گونه‌ای عمل کرد که صدای اعتراض هیچ جناحی درنیامد و همه گروه ها در انتخابات نامزد داشتند و انتخابات به عنوان بهترین نمونه مردم سالاری دینی با مشارکت مردم و با رقابت، سلامت و امنیت برگزار شد.

مجید نصیرپور نماینده مردم سراب در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه «شورای نگهبان تلاش کرد تا با حضور نماینده جریانات و نگاه‌های مختلف مقدمات افزایش مشارکت در انتخابات را فراهم کند»، تاکید کرد: حفظ سلامت انتخابات به خوبی از سوی شورای نگهبان انجام شد و بدون کمترین حاشیه‌ای انتخابات چهارمین دوره ریاست‌جمهوری برگزار شد و امیدواریم نتایج این اقدامات شورای نگهبان در آینده به شکل ملموس احساس شود.

سید مهدی هاشمی نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه عملکرد شورای نگهبان در تاریخ نشان دهنده استقلال عملکرد آن است، عنوان کرد: این که برخی شورای نگهبان را به جناحی عملکردن متهم می‌کنند، در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری مشخص شد که اشتباه است و برخلاف اظهارات دروغین عده‌ای دیدیم که رئیس جمهور منتخب از طیف سیاسی متفاوتی نسبت به دوره قبل انتخاب شد؛ با قاطعیت عرض می‌کنم که شورای نگهبان با کمترین اشکال و با بهترین عملکرد در انتخابات حاضر شد و نسبت به هیئت های اجرایی از دقت و سلامت بسیار بالایی تا امروز برخوردار بوده است و این شورا همواره سعی کرده است تا فراجناحی و کاملا بر اساس عدالت و مطابق با سیاست های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی برخورد کند.

ولی داداشی نماینده مردم آستارا در مجلس شورای اسلامی نیز درباره عملکرد شورای نگهبان در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ اظهار کرد: عملکرد شورای نگهبان در ادوار انتخابات برگزار شده در کشور، تخصصی است؛ بنابراین این‌که برخی افراد شورای نگهبان را به سیاسی‌کاری متهم می‌کنند، درست نیست. این شورا مرجعی تخصصی است و نگاهی سیاسی به افراد ندارد. شورای نگهبان بر اساس ضوابطی که قانونگذار معین کرده است عمل می‌کند. در انتخابات ریاست جمهوری اخیر نیز دیدیم که برخی از افراد جدای از نگرش های سیاسی در روند تایید صلاحیت‌ها موفق به حضور در کارزار انتخاباتی نشدند.