هنوز هم با وجودی که بیش از یک دهه از تصویب قانون جدید سرمایه گذاری خارجی و تشویق همه جانبه دولت های وقت به جذب سرمایه های خارجی می گذرد، سهم ایران از سرمایهگذاری مستقیم خارجی در جهان به یک‌درصد هم نمی‌رسد. اگرچه دربرخی سالها میزان جذب سرمایه خارجی نزدیک به 5 میلیارد دلار رسید،اما هنوز هم در مقایسه با همسایه شمال شرقی ایران یعنی ترکیه فاصله معناداری دارد.
تردیدی نیست که گره خوردن سرمايه‌گذاري خارجي با مسايل هسته‌اي در كنار مزيت‌هايي كه اصولا در سطح بين‌المللي موجب تشويق صاحبان سرمايه به سرمايه‌گذاري در بيرون از مرزهاي كشورشان مي‌شود، ركن امنيت از ويژگي بالايي برخوردار است. فاكتوري که در سال‌هاي اخير باتوجه به تقابل‌هاي گسترده سياسي ايران با دنيا و ارايه پرونده هسته یيي ايران به شوراي امنيت، سرمايه‌گذاري خارجي در ايران را به‌طور مستقيم تحت‌الشعاع قرار داده بود.از همین رو تشديد تحريم‌هاي اقتصادي بر ابهام در امنيت سرمايه‌گذاري افزود و فاصله اش در آسیا با کشورهای رقیب بیشتر شد.
با توافق انجام شده در وین،حالا این امیدواری بین صاحبان صنایع در ایران و البته سرمایه گذارانی که ایران را بازار فرصت ها برای سرمایه گذاری می دانند،فراهم شده است تا به بازار ایران ورود کنند.اما در این میان آنچه حائز اهمیت است،فراهم کردن شرایط آسان برای ورود سرمایه های خارجی است.گزارش ها نشان می دهد که تنها در بخش راه بیش از 3 هزار پروژه نیمه تمام عمرانی وجود دارد که بودجه سالانه این وزارتخانه کفاف اتمام این پروژه ها را نمی دهد،اگر شرایط به گونه ای تسهیل شود که سرمایه های خارجی بتوانند آسان تر و با استفاده از قوانین اطمینان بخش تر وارد کشور شوند،حوزه زیربنایی می تواند به سرعت توسعه یابد.
در سایر بخش ها هم شرایط یکسانی وجود دارد؛حوزه نفت یکی از مهمترین بخش های نیازمند به سرمایه گذاری خارجی است.تا پیش از تحریم های بین المللی بسیاری از شرکت های بزرک و صاحب نام خارجی در پروژه های نفتی ایران حضور فعالی داشتند اما با اجرای تحریم ها آنها از این پروژه ها کوچ کردند.اکنون با خبر توافق خیلی از آنها ابراز تمایل کرده اند که بار دیگر به ایران برگردند.بخش اعظمی از این پروژه ها که نیازمند به سرمایه گذاری خارجی است در پارس جنوبی قرار دارد.در غیاب ایران،میادین مشترک به سرعت توسط رقبا در حوزه خلیج فارس به بهره برداری رسید و ایران از این بازارها جا ماند.
کارشناسان می گویند این روزها بهترین فرصت برای مذاکرات منجر به عقد قرارداد هایی است که در آن منافع دو طرف لحاظ شده و به اصطلاح دیپلمات ها قراردادهای برد- برد تدوین شود.
نبض اقتصاد به روایت آمار
قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی و کمک های فنی در تیرماه سال 81 به تصویب رسید.از عمر اجرای این قانون 13 سال می گذرد.در تمام این سالها میزان سرمایه خارجی جذب شده مجموعا 43 میلیارد دلار بوده است. در دولت اصلاحات به دلیل سیاستهای تعامل با دنیا سرمایه خارجی برای اولین بار راه به کشور باز کرد. در سال 84 میزان سرمایهگذاری خارجی ایران سه‌میلیارددلار بود اما در سال بعد با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد و در پیش گرفتن سیاست های رویارویی با دنیا سرمایه خارجی به نصف رسید. در سال‌های 85، 86، 87، 88، 89 و 90 میزان سرمایهگذاری به ترتیب 7/1، 6/1، 7/1، 7/2، 4/2 و 5/2میلیارددلار گزارش شده است.
آمارها نشان می‌دهد اگرچه میزان سرمایهگذاری در سال 88 افزایش داشته اما در این فاصله به رقم سال 84 هم نزدیک نشده است. تنها در سال 91 است که میزان سرمایهگذاری خارجی با رسیدن به رقم 8/4 میلیارددلاری از سال 84 پیشی گرفت. اما در سال 92 این رقم مجددا نزولی شد و به عدد سه‌میلیارددلار رسید.
کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی که ایران از دهه 1990 تا سال 2014 جذب کرده 43 میلیارد و 47 میلیون دلار برآورد شده است. ایران در سال 2013 بالغ بر 146 میلیون دلار سرمایه گذاری مستقیم در کشورهای دیگر انجام داده است. لازم به یادآوری است که کل سرمایه گذاری مستقیم ایران در خارج از دهه 1990 تا سال 2014 نیز 4 میلیارد و 725 میلیون دلار بوده است.به همین دلیل رتبه ایران که بر این اساس میزان جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال 2013 در جایگاه 59 قرار داشت ، در سال 2012 برابر با 49 گزارش شد.
این روند نزولی جذب سرمایه در حالی است که سرمایهگذاری مستقیم خارجی در جهان 9 درصد افزایش داشته و از 33/1 تریلیون‌دلار در سال 2012 به 45/1تریلیون‌دلار در سال 2013 رسیده،نشان می دهد که ایران همچنان از قطار سرمایه گذاری جهانی دور است و برای قرار گرفتن در ریل توسعه لازم است در کنار سیاست خارجی تعامل گرا و فعال با دنیا،ابزارهای تشویقی بیشتری را طراحی کند.کارشناسان معتقدند ایجاد بسترهای تشویقی و معاف از مالیات و کاهش مقررات دست و پاگیر می تواند ورود سرمایه خارجی را به کشور تسهیل کند،هرچند در این میان می توان از تجربه کشورهای موفقی چون ترکیه بهره گرفت.
آنکتاد چه می گوید
البته در سال گذشته جهان متاثر از تحولات اقتصادی و سیاسی بسیاری بود که بر اقتصاد تمام دنیا سایه افکند،به طوری که کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی انجام‌شده در جهان در سال 2014 بالغ بر 1.22 تریلیون دلار بوده که نسبت به سال پیش از آن 16.4 درصد کاهش یافت.
بر اساس برآوردهای آنکتاد میزان سرمایه گذاری جذب شده در سال 2013 بالغ بر 1.46 تریلیون دلار گزارش شده است که کشورهای درحال توسعه با 55.81 درصد کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی جهان یعنی 681 میلیارد دلار را در سال 2014 بیشترین سرمایه ها را جذب کردند.
اقتصادهای درحال توسعه نیز حدود 4 درصد از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی جهان یعنی 48 میلیارد دلار را در سال 2014 به خود اختصاص دادند. در سال 2012 برای نخستین بار، این کشورها از کشورهای توسعه یافته در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی پیشی گرفته بودند. کشورهای درحال توسعه تقریباً 183 میلیارد دلار بیشتر از کشورهای توسعه یافته در این سال سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب کردند.
بر اساس گزارش این نهاد بین‌المللی، در سال 2014 با کاهش 30.98 مواجه شده، این درحالی است که ایران در سال 2013 نیز با کاهش 35 درصدی جذب سرمایهگذاری خارجی نسبت به سال پیش از آن مواجه بود. ایران در سال 2013 بالغ بر 3 میلیارد و 50 میلیون دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب کرد که این رقم در سال 2014 به 2 میلیارد و 105 میلیون دلار کاهش یافته است. میزان سرمایه‌مستقیم خارجی جذب شده در سال 2012 نیز بالغ بر 4 میلیارد و 662 میلیون دلار بوده است.