فرابورس این روزها به جز معامله اوراق بهادار و اوراق مشارکت، جایگاه خود را با ارائه ابزارهای نوین مالی و معامله‌گری در میان فعالان بازار سرمایه باز کرده‌است. ایجاد بازار دارایی های فکری، راه اندازی صندوق زمین و ساختمان و راه اندازی صندوق جسورانه نیز از همین قبیل‌اند که البته هنوز برای فعالان این بازار با ابهامات زیادی روبرو هستند، اما همانطور که تجربه بازارهای سرمایه دنیا نشان می‌دهد، رونمایی و استفاده از این ابزارها، نیاز بازار است و نمی‌توان با روش‌های سنتی، به بقای بورس‌ها امید داشت. در ادامه مشروح گفت‌و‌گو با امیرهامونی، مدیرعامل شرکت فرابورس ایران در خصوص این ابزارهای جدید آمده‌است.
چرا فرابورس ایران به جای تمرکز بر ابزارها مثل راه‌اندازی قراردادهای آتی و سایر ابزارهای مشتقه بر راه‌اندازی مواردی مثل صندوق جسورانه تاکید داشته که در دنیا کمتر شاهد آن هستیم؟
در فرابورس ایران، شرکت‌هایی حضور دارند که در حال رشد هستند. یکی از ماموریت‌های اصلی فرابورس این است که از بدو تولد شرکت‌ها تا لحظه مرگ در کنارشان باشد. این شرکت‌ها به حمایت نیاز دارند تا به مرحله رشد برسند و نمی‌توان از آنها غافل شد در حالی که شرکت‌هایی که در بورس تهران هستند، عمدتاً شرکت‌های ارزشی و بنیادی هستند و ممکن است به مدت زمان کوتاهی برای مراقبت از سوی متولیان بازار سرمایه نیاز داشته باشند، بنابراین موضوع پوشش ریسک در ادامه حیات شرکت‌ها اثر‌گذار بوده و مساله مهمی تلقی می‌شود. درصد ریسک این صندوق‌ها بالاست و قطع به یقین سهام این صندوق‌ها نسبت به پرتفویی که به فرض در آن اوراق مشارکت وجود دارد یا سهامی که ارزش بنیادی دارد یا حتی سهام قابل رشدی که در بازارها وجود دارند، ریسک بیشتری را متحمل می‌شوند. این شرکت‌ها عموماً از ایده اولیه شروع به رشد کرده، از مرحله اختراع گذر می‌کنند، یا به صورت استارت‌آپ هستند یا نمونه پروتوتایپی را در‌آورده و در حال شکل‌گیری‌اند.
این شرکت‌ها از مرحله رشد اولیه تا وقتی که به بلوغ کافی برای ورود به مراحل بالاتر برسند، باید تحت مدیریت این صندوق‌ها باشند و طبیعی است که در دنیا تعداد زیادی از این شرکت‌ها، اختراعات، طرح‌ها و ایده‌ها اختراعاتی هستند که همه آنها لزوماً منجر به طرح موفق نمی‌شود. شاید از هر 10 اختراع و طرح جدید، سه طرح در بازارهای برتر عرضه شود. لذا سرمایه‌گذارانی که در این بازار حضور پیدا می‌کنند سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیرتری هستند. به هر حال سلیقه و ذائقه ریسک‌پذیری آنها کاملاً اینجا مطرح است و باید بر اساس این سلیقه‌شان عمل کنند. به همین علت حرفه‌ای‌ها وارد این بازار می‌شوند و عموم مردم درگیر این بازار نیستند زیرا علاوه بر ریسک بالا، مشاوره حقوقی و فنی لازم و خاص خودش را می‌خواهد که قطعاً عموم مردم نمی‌توانند تک‌تک درگیر این مشاوره‌های تخصصی بشوند. به عبارت دیگر این بازار برای شرکت‌ها، هلدینگ‌ها، بانک‌ها، بیمه‌ها، سرمایه‌گذاران نهادی و حقیقی‌هایی طراحی شده که سابقه خوب معاملاتی دارند و پرتفویی دارند که نشان می‌دهد توانایی ورود به این بازارها را هم دارند.
اعتقاد شما این است که فرابورس با راه اندازی این صندوق ها به اهداف توسعه‌ای خود می‌رسد؟
در کنار صندوق‌های جسورانه، صندوق‌های دیگری هم وجود دارند که به عنوان صندوق‌های اختصاصی شناخته می‌شوند. کار این صندوق‌ها این است که در مرحله‌ای که شرکت‌های زیر نظر صندوق‌های جسورانه، به بلوغ نسبی می‌رسند، آنها را می‌خرند و در جهت توسعه آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ در واقع این نوع از صندوق‌ها وقتی که یک برند از آب و گل در‌می‌آید و شناخته می‌شود، به سراغش می‌آیند تا سهم این شرکت نوپا را در بازار بزرگ‌تر کنند.
ابزار دیگر، اسناد خزانه اسلامی است که در آینده نزدیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اسناد خزانه اسلامی ابزار خوبی است برای تسویه‌حساب دولت با پیمانکارانی که قبلاً برای دولت کاری انجام داده‌اند و به هر دلیلی نتوانسته‌اند به مبلغ قراردادشان برسند. دولت می‌تواند از طریق این اوراق بدهی‌های خودش را تسویه کند. این اسناد مصوب هیات وزیران است و تامین سرمایه‌ها در آغاز فعالیت در این حوزه هستند. اسناد خزانه پذیره‌نویسی نمی‌شود و صفت اسلامی بودن اسناد خزانه هم به همین علت به آن اضافه شده است. در اصل، تفاوت این اسناد با اسناد خزانه مورد معامله در اروپا و آمریکا در همین عدم پذیره‌نویسی است. در واقع به دلیل دیونی که دولت به پیمانکاران دارد، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و وزارت اقتصاد لیست این پیمانکاران را به فرابورس ایران می‌دهد. چون این اسناد پذیره‌نویسی ندارد، فقط محل اعطای این اسناد به پیمانکاران است. این اسناد را چاپ می‌کند و به پیمانکار می‌دهد. مبلغ اسمی هرکدام از این اوراق در سررسید 100 هزار تومان است یعنی پیمانکار در سررسید می‌تواند مبلغ اسمی آن را از بانک بگیرد یا قبل از سررسید در بازار معاملات ثانویه فرابورس کمتر از مبلغ سررسید بفروشد که در اصطلاح به این نوع معامله، معامله به‌کسر اطلاق می‌شود.
بحث دیگری که در فرابورس مطرح است، بحث بازار دارایی های فکری است. اکنون بیش از یک سال از راه‌اندازی بازار دارایی فکری می‌گذرد اما فقط دو طرح از 66 طرح ثبت‌شده در این بازار، به مرحله تجاری‌سازی رسیده است. از نظر شما این امر نشان‌دهنده این نیست که این بازار عملکرد مناسبی نداشته است؟
در دنیای مالی، طراحی بازار و ابزار بسیار زمان‌بر است. برای مثال می‌توان به بازار آمریکا اشاره کرد که بیش از 10 سال طول کشید تا به دانش و توانایی شکل‌دهی بازار مشتقات برسند و آرام‌آرام بزرگش کنند یا در بورس ترکیه نیز اخیراً بازاری راه‌اندازی شد اما اولین معامله آن هفت ماه بعد از مراسم افتتاحیه انجام شد؛ در حالی که ما در روز افتتاح یک معامله هم انجام دادیم. از طرف دیگر قانون مالکیت فکری در کشور ما قانونی موقتی است و هنوز به صورت دائم در‌نیامده است و اخیراً رئیس‌جمهوری مجدداً این قانون را برای یک سال دیگر هم تمدید کرد. البته قانون دائم آن در حال تدوین است.
همچنین این بازار نیاز به یک بازنگری جدی دارد تا دستورالعمل‌هایی در آن تدوین شود که زمینه انجام معامله را آسان کند. از خرداد سال گذشته تا به حال 140 مخترع برای درج اختراع خود به این بازار مراجعه کرده‌اند که حدود 20 تا 30 درصد آنها در مرحله اول رد شدند. در مقابل 66 اختراع، طرح صنعتی و برند پس از بررسی‌های انجام‌شده در فهرست عرضه دارایی فکری فرابورس ایران درج شدند. به اعتقاد من قدم‌های خوبی در این بازار در حال برداشته شدن است و نباید عجولانه عمل کرد. البته به این نکته توجه داشته باشید که هنوز در این زمینه اطلاع‌رسانی گسترده‌ای انجام نشده و قطعاً اطلاع‌رسانی اثر قابل توجهی خواهد داشت. ما در ابتدا تلاش کردیم این بازار را ارتقا دهیم و زمینه‌های مناسب را برای حضور مخترعان فراهم کنیم، اکنون این آمادگی را داریم که بازار دارایی فکری یا همان بورس ایده را توسعه دهیم. در حال حاضر با 15 نفر از مخترعان لیست‌شده توسط سرمایه‌گذاران بنام کشور مذاکره شده است و آنها اعلام آمادگی کرده‌اند که در زمینه تجاری‌سازی اختراعات‌شان در فرابورس حرکت کنند. قطعاً این موضوع زمان‌بر است اما آینده خوبی برای این بازار متصور هستیم.
در زمینه اوراق تسهیلات مسکن برنامه فرابورس برای جلوگیری از رشد هیجانی و دلال‌بازی در نمادهای «تسه» چیست؟
تا زمانی که بازار اوراق تسهیلات مسکن شکل نگرفته بود، این اوراق در بازار غیررسمی و بنگاه‌ها با نرخ‌ها و کارمزدهای بالا معامله می‌شد و هر ورقه 500 هزار‌تومانی با نرخ 110 هزار تومان مورد معامله قرار می‌گرفت. اما پس از اینکه بازار این اوراق در فرابورس راه‌اندازی شد و هر استفاده‌کننده می‌توانست به یک تابلوی مرجع مراجعه کند، این اوراق در مدت کوتاه یک‌ماهه و در بدو شروع بازار ارزشی کمتر از نصف به خود گرفت.علاوه بر این، کارمزد اوراق برای وام 40میلیونی مسکن در بازار فرابورس بین 10 تا 20 هزار تومان است در صورتی که قبل از راه‌اندازی بازار، کارمزد بسیار بالایی برای اوراق دریافت می‌شد.
بعد از تغییرات فاحشی که سال گذشته در قیمت این اوراق افتاد، محدودیت سقف کد خرید برای خرید اوراق ایجاد شد تا هر کد معاملاتی نتواند بیش از 90 برگه خرید کند. زیرا عده‌ای با دید بلندمدت در این اوراق سرمایه‌گذاری کرده و چندین وام می‌گرفتند تا در آینده بتوانند از افزایش نرخ اوراق کسب بازدهی کنند که این کار نه به صلاح جامعه و نه به صلاح استفاده‌کنندگان بود؛ لذا با این محدودیت توانستیم جلوی آن را بگیریم و از نگاه سفته‌بازانه برخی افراد جلوگیری کنیم.