تاثیر توافق هسته‌ای بر اقتصاد جهان

با افزایش حمایت سناتورهای آمریکایی از توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 اوباما اکنون می‌تواند از این توافق تاریخی حمایت کند. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد ایران بیش از پیش به رهایی از محدودیت‌های مالی ناشی از تحریم‌ها نزدیک می‌شود. ابعاد اقتصادی اجرای این توافق می‌تواند هم برای ایران و هم برای جهان بسیار گسترده باشد.


سایت خبری بلومبرگ، در تحلیلی با اشاره به اثرات توافق هسته‌ای بر اقتصاد ایران و جهان نوشت که بی‌شک ایران برنده اصلی توافق است. گاربیس ایرادیان، اقتصاددان ارشد بخش خاورمیانه و آفریقای شمالی موسسه اینترنشنال فاینانس ضمن تایید اینکه برنده اصلی توافق هسته‌ای، ایران است، افزود: ایران با اقتصاد 388 میلیارد دلاری خود در سال 2016 احتمالا قادر خواهد بود به رشد اقتصادی 6 درصدی دست یابد.

در حوزه نفت، ایران به عنوان دارنده چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان، خواهد توانست در سال 2016 روزانه تا 800 هزار بشکه بر تولید خود بیفزاید. بر اساس مطالعه‌ای که مرکز کئارنی انجام داد و در هفته گذشته نتایج آن را منتشر کرد، با توجه به آنکه این تولید فقط یک درصد از عرضه جهانی نفت را تشکیل می‌دهد، بر بازار نفت جهان که از پیش هم با مازاد فراوان عرضه روبه‌رو بود، تاثیر چندانی نخواهد گذاشت. این مرکز پیش‌بینی کرده است که قیمت جهانی نفت در سال 2016 بین 45 تا 65 دلار در هر بشکه باشد.

البته این مرکز پیش‌بینی کرده نفت شیل آمریکا از بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت آسیب خواهد دید. ریچارد فارست، مدیر بخش انرژی کئارنی در مصاحبه‌ای که پیش از اعلام نتایج گزارش در دبی انجام داد، گفت: «با توجه به اینکه قرار است ایران به بازارهای جهانی بازگردد، این چشم‌انداز وجود دارد که دوران طولانی‌تری شاهد قیمت‌هایی پایین‌تر از آنچه وجود دارد، باشیم. اگر به این نکته توجه کنید که اکنون بخش عمده تولیدات از کجا می‌آیند، متوجه می‌شوید که از نفت شیل آمریکای شمالی و فراساحل است.»

بلومبرگ در ادامه تحلیل خود از اثرات توافق هسته‌ای ایران بر اقتصاد جهان و به تاثیر آن بر اقتصاد آمریکا اشاره کرد و نوشت که حتی پس از اجرای توافق هسته‌ای، سایه تحریم‌ ایران از سر بسیاری از شرکت‌های آمریکایی برداشته نخواهد شد و آنها نخواهند توانست با ایران کار کنند. جورج عابد، مشاور ارشد امور آفریقا و خاورمیانه موسسه اینترنشنال فاینانس معتقد است که به همین دلیل در سال 2016 این توافق در مجموع بر اقتصاد آمریکا تاثیر چندانی نخواهد گذاشت. اقتصاد جهان نیز دچار تغییر زیادی نخواهد شد جز اینکه در صنایع هوایی جهان شاهد تحول قابل‌توجهی خواهیم بود. بر اساس توافق هسته‌ای ایران، آمریکا ملزم خواهد بود مجوزهای لازم برای فروش هواپیماهای مسافربری به ایران را صادرکند.

ایران به یک سرمایه‌گذاری دست کم 20 میلیارد دلاری برای به‌روز‌رسانی ناوگان قدیمی خود نیاز دارد. در این گزارش آمده است که میانگین سن ناوگان هوایی ایران 27 سال است و این در حالی است که این رقم برای هواپیمایی امارات 2/ 6 سال است. علاوه‌بر این، برخی از شرکت‌های آمریکایی هم هستند که اجرای توافق هسته‌ای ایران برای آنها به مثابه یک تهدید تلقی می‌شود. از جمله این شرکت‌ها می توان به شرکت‌های کشت و تولید پسته در شیکاگو اشاره کرد. ارزش محصول پسته ایران در سال گذشته بیش از یک میلیارد دلار بود که تقریبا برابر با تولید پسته کشاورزان آمریکایی بود، اما بر اساس توافق هسته‌ای، آمریکا به صادرکنندگان پسته ایرانی اجازه خواهد داد محصول خود را به آمریکا صادر کنند. بلومبرگ چندی پیش نیز در تحلیلی دیگر با اشاره به اینکه شاید صنعت تولید پسته جهان بیش از تولید نفت تحت‌تاثیر توافق هسته‌ای و ورود ایران به بازارهای جهانی قرار گیرد نوشته بود: ایران در صنعت تولید آجیل قدرتمندتر از نفت است.

ایران هفتمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان محسوب می‌شود، اما به‌طور مشترک با آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده پسته جهان است و در جایگاه نخست قرار دارد. به‌خاطر تحریم‌ها، صادرات پسته ایران به آمریکا و اروپا آسیب دیده بود. حالا پیش‌بینی می‌شود با اجرایی شدن مفاد توافق هسته‌ای، قیمت پسته کاهش یابد. ‌هاکان باغچه‌سی، مدیرعامل شرکت‌هاکان که یک شرکت تجاری فعال در زمینه آجیل و غلات در دبی است، می‌گوید: «عرضه جدید پسته ایران بی‌شک بر بازار جهانی آجیل تاثیر خواهد گذاشت. بزرگ‌ترین بازندگان، کشاورزان کالیفرنیایی خواهند بود که طی 10 سال اخیر باوجود خشکسالی، سطح زیر کشت پسته خود را به دو برابر افزایش دادند.» تولید پسته کالیفرنیا از سال 1979 آغاز شد و در سال گذشته میلادی به وزن 513 میلیون پوند رسید. این میزان بیش از سه برابر محصول سال 2004 بود.

ارزش محصول پسته آمریکا در سال گذشته میلادی بالغ بر 3/ 1 میلیارد دلار بود و ارزش محصول پسته ایران نیز در همین حدود است. پسته اما برای ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است چون دومین صادرات مهم کشور پس از نفت محسوب می‌شود. طی سه دهه اخیر، آمریکا بارها واردات پسته ایران به داخل مرزهایش را ممنوع کرد. نخستین محموله مربوط به سال 1979 است که با تسخیر لانه جاسوسی در تهران ورود پسته ایرانی به آمریکا ممنوع اعلام شد. این ممنوعیت اما چهار سال بعد برداشته شد و دوباره در سال 1987 طی جنگ ایران و عراق دوباره به اجرا گذاشته شد. در سال 2000 دوباره این ممنوعیت برداشته و با وضع تحریم‌های هسته‌ای دوباره به اجرا گذاشته شد. به‌نظر می‌رسد اکنون دوباره بازارهای جهانی و مصرف‌کنندگان آمریکایی طعم پسته ایرانی را خواهند چشید.

بلومبرگ در مورد اثرات توافق هسته‌ای ایران بر اروپا چنین نوشت: برای اروپا، رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی به معنای دستیابی دوباره به جایگاه پیش از تحریم‌ها خواهد بود. پیش از تحریم‌های غرب علیه ایران، اروپا بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بود و ارزش مبادلات تجاری ایران و اروپا به 32 میلیارد دلار بالغ می‌شد. با آغاز تحریم‌ها اما ارزش مبادلات تجاری بین این دو اقتصاد به 9 میلیارد دلار افت کرد. صادرات ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی اروپا به ایران متوقف شد و در عوض چین برای جبران آن گامی به پیش افتاد.

تا سال 2013، چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بود و ارزش مبادلات تجاری این دو کشور به بیش از 41 میلیارد دلار رسید. هیات‌های اروپایی، اما حتی پیش از اعلام توافق هسته‌ای ایران و غرب تلاش خود را برای راهیابی دوباره به بازار ایران آغاز کردند و رهبران تجاری خود را برای دستیابی به نفت ارزان و یک بازار جدید برای سرمایه‌گذاری به ایران فرستادند. اگر بخواهیم تاریخ موخر را ملاک قرار دهیم و ببینیم کدام کشور اروپایی بیشترین روابط تجاری را با ایران داشت به نام ایتالیا می‌رسیم. آمار مرکز آمار اروپا، (یورو استت) نشان می‌دهد که ایتالیا بزرگ‌ترین واردکننده کالاهای ایرانی و آلمان بزرگ‌ترین کشور اروپایی صادر‌کننده به ایران بوده است.