کمک بی‌نظیر 9هزار میلیارد تومانی بانک مرکزی به یک موسسه ورشکسته

محمدحسین ادیب استاد دانشگاه و یک منتقد اقتصادی است که عمده دولتها، از زیر تیغ انتقاد اقتصادی وی گذر کرده اند. با مسئولان اقتصادی کشور بی پرده سخن می گوید. این جمله گزنده وی خطاب به بهمنی رئیس سابق بانک مرکزی ایران در دولت دهم را همگان خوب به خاطر دارند که نسبت به اطلاع رسانی های متعدد و متناقض در حوزه پولی و بی ثباتی پس از آن به بهمنی هشدار داده و گفته بود: « بعد از هر مصاحبه رئیس کل بانک مرکزی 5 روز اقتصاد ایران فلج می شود تا به مرور، اقتصاد کلان نادرست بودن آن را تجربه کند، معمولاً در پایان 5 روز مصاحبه دیگری، اقتصاد را به حالت کما فرو می برد.»

اکنون سیف بر کرسی بهمنی تکیه زده و سکان پولی و بانکی کشور را در دست دارد. او از سوم شهریور 92، بر این مسند ریاست می کند و در یک بررسی ، عملکرد وی را از نظر ادیب جویا می شویم. ادیب این بار سیف را خطاب قرار داده است. او عملکرد این بانک را در زمان سیف مثبت ارزیابی کرده ولی به یک عملکرد بانک مرکزی، انتقاد شدید وارد می کند. معتقد است بانک مرکزی مانند داوری است که به نفع بازیکنانی موضع می گیرد که در زمین بد بازی می کنند و در صورت شکست در بازی سود، این بازیکنان را باز مورد حمایت قرار می دهد.

او باور دارد حمایت غلط بانک مرکزی از بازندگان بازی سود، عامل همه مشکلات شبکه بانکی است. وی مدعای سخن خود را کمک بی نظیر 9 هزار میلیاردتومانی بانک مرکزی به یک موسسه بانک شده می داند. او معتقد است بانک مرکزی در گذشته نیز این حمایت را به اشتباه مرتکب شده و در ادامه اشتباهات بانکهای ورشکسته که هنوز به حمایت این بانک سرپا هستند، سکوت کرده است.

دیدگاههای این استاد دانشگاه در خصوص عملکرد بانک مرکزی را در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی تسنیم در ادامه می خوانید.

• بانکهای مرکزی جادوگرند که از هیچ، پول ایجاد می کنند

- عملکرد بانک مرکزی را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ادیب :به اظهار برنده جایزه نوبل در رشته اقتصاد در سال جاری ، تورم مالیاتی است که بانک مرکزی بر فضای کسب و کار وضع می کند، بانکهای مرکزی جادوگرند که از هیچ، پول ایجاد می کنند تا پس انداز طبقه متوسط را که به سخنی ایجاد شده از بین ببرند. راهبرد بانک مرکزی ایران رسیدن به تورم کمتر از 5 درصد است و این در مجموع مثبت ارزیابی می شود زیرا به معنای ایجاد سیستمی است که پس انداز طبقه متوسط غارت نشود .

• عملکرد بانک مرکزی موثر در مهار تورم

- به نظر شما بانک مرکزی در مهار تورم موفق بود ؟

ادیب : تورم جهانی با آمار بانک جهانی در سال گذشته منفی 12 درصد بود بانک مرکزی فاقد تحلیل در مورد اقتصاد جهانی است و نتوانست تورم منفی 12 درصدی وارداتی را پیش بینی کند. با تورم منفی 12 درصدی وارداتی، تورم در ایران بسیار زود تر از زمانی که بانک مرکزی پیش بینی کرده بود به کمتر از 5 درصد کاهش می یابد. موفقیت بانک مرکزی در مهار تورم به منفی شدن تورم وارداتی هم مربوط می شود، در عین حال عدم موفقیت بانک مرکزی در گذشته، به تورم وارداتی هم مربوط می شد.از سال 2000 تا 2012 قیمت کالاهای صادراتی جهان با شاخص سازمان جهانی تجارت 200 درصد بود، تورم وارداتی در ایران منبع اصلی تغذیه تورم بود اما در مجموع مهار تورم در ایران به سبب تورم منفی وارداتی نبود و سیاست های بانک مرکزی هم بسیار موثر بود.

• سقوط نفت عامل تغذیه کننده شرایط موجود است

- پس چرا رکود در کشور وجود دارد ؟

ادیب : رشد اقتصادی ایران در دهه گذشته به سبب افزایش قیمت نفت بود و نه ناشی از رشد بهره وری، لذا با سقوط قیمت نفت همه چیز وارونه شد، رکود ناشی از سقوط قیمت نفت، به بانک مرکزی مربوط نیست سیاست های بانک مرکزی عامل تغذیه کننده رکود نیست، سقوط قیمت نفت عامل تغذیه کننده شرایط موجود است.

• نظام بانکی ایران مدیریت پذیر نیست

- نظارت بانک مرکزی بر بانکها را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ادیب : نظام بانکی ایران به سبب تنوع بیش از حد بازیگران ( تعدد بانکها) مدیریت پذیر نیست واین می تواند چیز بدی نباشد، زیرا رقابت را حداکثری می کند، با تعدد بانکها در ایران طی دهه گذشته ، رانت بانک دولتی بودن، به سبب حداکثری شدن رقابت بین بانکها، از میان رفت و این به نوعی چیز بدی نبود.

• معرفی عامل اصلی مشکلات شبکه بانکی
• حمایت غلط بانک مرکزی از بازندگان بازی سود

- یعنی شما معتقدید که سود سپرده را نباید شورای پول و اعتبار دستوری تعیین کند ؟

ادیب : بانکها باید بر اساس مکانیزم بازار عمل کنند و در عمل امروز کم و بیش همین طور است و این هم چیز بدی نیست ، بانک مرکزی از یکسو بر این باور است که سود سپرده را نباید دستوری تعیین کرد که به نوعی درست است اما از سوی دیگر به محض اینکه موسسات مالی در این بازی بازنده می شوند و ورشکست می شوند به کمک آنها می رود و مانع می شود تا ریسک به سپرده گذار منتقل می شود و این عامل همه مشکلات شبکه بانکی کشور است.

• کمک بی نظیر 9 هزارمیلیارد تومانی بانک مرکزی به یک موسسه بانک شده

- بیشتر توضیح دهید ؟

ادیب :همه موسسات مالی مجاز و غیر مجاز که تا کنون دچار بحران شده اند مورد حمایت بانک مرکزی واقع شده اند، به عبارت دیگر بانک مرکزی اجازه نداده است تا بحران به سپرده گذار منتقل شود، سال گذشته یک موسسه مالی که به بانک تبدیل شده بود به میزان 9 هزار میلیارد تومان ورشکست شد که بانک مرکزی به کمک آن رفت و 9 هزار میلیارد تومان از محل حساب جاری به آن کمک کرد که در تاریخ بانکداری ایران بی سابقه است تا کنون سابقه نداشته است که بانک مرکزی در طی چند ماه به یک بانک 9 هزار میلیارد تومان کمک کند.

• سکوت بانک مرکزی در مقابل سود بالای بانکهای ورشکسته ای که با کمک بانک مرکزی سرپا هستند

- در گذشته هم همین گونه بوده است ؟

ادیب : بله همه موسسات مالی که تا کنون ورشکست شده اند به همین شیوه مورد حمایت قرار گرفته اند، یک موسسه مالی دیگر که به بانک تبدیل شده 6 هزار میلیارد تومان سپرده جذب کرده و تنها 1600 میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده که گواه ورشکست شدن آن است و بانک مرکزی به کمک آن رفت همین امروز هم این بانک دارد به سپرده روزشمار 22 درصد سود پرداخت می کند و بانک مرکزی سکوت کرده است .

• رفتار بانک مرکزی یک مثلث سه ضلعی است که اعمال یک ضلع، آثار مثبت دو ضلع دیگر را خنثی می کند

- چه باید کرد ؟

ادیب : رفتار بانک مرکزی یک مثلث سه ضلعی است در دو ضلع بسیار صحیح عمل می کند و در یک ضلع همه آثار مثبت دو ضلع دیگر را خنثی می کند. در ضلع اول، بانک مرکزی طی دو سال و نیم اخیر ، خلق پول را متوقف کرده و این باعث مهار تورم شده که قابل تقدیر است اگر تورم را مالیاتی که دولت بر فضای کسب و کار وضع می کند ارزیابی شود بانک مرکزی بسیار شجاعانه و صحیح عمل می کند. از سوی دیگر بانک مرکزی بر این باور است که سود سپرده را نباید دستوری تعیین کرد و این هم راهبرد درستی است ، اما در ضلع سوم در رقابت بین بانکها وقتی بانکی در رقابت شکست می خورد و با دادن سود سپرده بالا، ورشکست می شود بانک مرکزی با همه لجستیک و توان عملیاتی خود دخالت می کند و اجازه نمی دهد تا آن بانک و موسسه مالی ورشکست شود و این همه آثار رقابت بین بانکها برای جذب سپرده را خنثی می کند، در عمل این شیوه عملکرد بانک مرکزی به بانکها سیگنال می دهد که دادن سود بالای سپرده و جذب منابع دیگر بانکها هیچ مشکلی ندارد زیرا نهایتا بانک مرکزی دخالت کرده و زیان را پوشش می دهد .

• بانک مرکزی به نفع پرداخت کنندگان سود بیشتر سوت می زند

- در عمل عملکرد بانک مرکزی را چگونه اریابی می کنید ؟

ادیب : در عمل رویه بانک مرکزی تعیین سود سپرده به وسیله بازار نیست، رویه بانک مرکزی تعیین سود سپرده به وسیله بانکها و دخالت دستوری در نتیجه تعیین سود سپرده به وسیله بانکهاست، هربانکی به سبب ضعف مدیریت ، در بازی بازنده شد مورد حمایت بانک مرکزی قرار می گیرد، در عمل رویه بانک مرکزی دخالت دستوری در بازار البته در نتیجه و نه ضمن بازی است. اگر مسابقه بانکها برای پرداخت سود سپرده به بازی فوتبال تشبیه و بانک مرکزی داور تلقی شود، داور یا بانک مرکزی در مسابقه دخالت نمی کند اما همیشه بازی را به نفع بانکی اعلام می کند که سود بیشتری به سپرده داده بدون توجه به اینکه آیا در عمل این سود سپرده را از طریق عملکرد خود می تواند پرداخت کند، بانکهای موفق کشور به داور می بازند و نه بازیکنان طرف مقابل، تیم مقابل 12 نفره بازی می کند بانکهای موفق به داور می بازند.

• بانکها و موسسات نباید وارد خرید و فروش املاک می شدند
• بانک مرکزی از موسسات و بانکهای مسکن محور حمایت می کند

- چرا یک سری از بانکها و موسسات دچار بحران شدند ؟

ادیب : بانکها و موسسات نباید وارد خرید و فروش املاک می شدند، یک سری موسسه مالی و بانک " مسکن محور" وجود دارد که عمده سپرده ها را به شرکتهای زیر مجموعه خود تسهیلات داده اند و آن را وارد معاملات مسکن کرده اند با آمار وزارت مسکن، قیمنت آپارتمان در تهران در شهریور ماه سال جاری با کسر تورم معادل قیمت آپارتمان در اسفند 89 است، لذا همه موسسات مالی و بانکهای " مسکن محور" زیان ده هستند، بانک مرکزی در عمل از این روند و نیز از موسسات مالی و بانکهای "مسکن محور" حمایت می کند و این به زیان بانکهای بزرگ است، هیچ کدام از بانکهای بزرگ کشور به صورت جدی وارد خرید و فروش املاک نشدند، در واقع در عمل رویه بانک مرکزی حمایت از بانکهای " مسکن محور" به زیان بانکهای بزرگ است که بانکداری می کنند.

• علت سود نامتعارف برخی بانکها و موسسات مالی
• موسسات و بانکهای مسکن محور در فاز زیان دهی و دادن سود بالاتر به سر می برند

- چرا یک سری از بانکها و موسسات مالی به سپرده سودهای نامتعارف می دهند؟

ادیب : آنها نوعا بانک و موسسات مالی هستند که وارد خرید و فروش مسکن شدند و دو سال و نیم است که به سبب افت ماهانه قیمت مسکن، وارد فاز زیان دهی شده اند و با بالابردن سود سپرده، منابع سپرده ای را از بانکهای بدون مشکل جذب می کنند فقط به این انگیزه که مشکل به بعد منتقل شود.

• پایان ماجرای سود بالاتر
• عملکرد بانکها و موسسات مسکن محور، به تداوم سقوط قیمت مسکن و کاهش بیشتر دارایی هایشان می انجامد

- آخر این داستان چه می شود ؟

ادیب : بانکها و موسسات " مسکن محور " با بالابردن سود سپرده در عمل به زیان خود عمل می کنند، با بالابردن سود سپرده، خرید واحد مسکونی غیر اقتصادی شده است بخش مسکن نمی تواند با سود بالای سپرده رقابت کند و لذا سود بالاتر به سپرده، به معنای سقوط بیشتر قیمت مسکن است این را موسسات مالی و بانک های " مسکن محور" درک نمی کنند، عملکرد بانکهای "مسکن محور" مصداق ضرب المثل فارسی است " یکی بر سر شاخ بن می برید " ، وقتی قیمت یک آپارتمان در خیابان ستاری تهران 300 میلیون تومان و اجاره ماهانه آن یک میلیون تومان باشد و فرد به جای خرید آپارتمان اگر آن را در بانک سپرده گذاری کند ماهانه 5 میلیون تومان دریافت می کند سقوط قیمت مسکن ادامه خواهد داشت. موسسات و بانکهای " مسکن محور " با کمک به بالابردن سود سپرده رقابت بین سود سپرده و ورود سرمایه به بخش مسکن را به نفع سود سپرده تغییر می دهند و این باعث می شود تا دارایی اصلی آن ها یعنی مسکن بیشتر سقوط کند.

- چه باید کرد ؟

ادیب : موسسات و بانکهای مسکن محور باید به سود خود عمل کنند و نه به زیان خود، بانکها و موسسات مالی " مسکن محور " در جهت مصالح کوتاه مدت و نابودی میان مدت خود عمل می کنند و این بهت آور است .

- شما راهکار ارائه ندادید ؟

ادیب : سود سپرده باید از محل بازدهی تسهیلات و سود بانکهای" مسکن محور " از سرمایه گذاری در بخش مسکن پرداخت شود، در حالیکه اکنون سود سپرده گذار از محل زیان وام گیرنده و زیان بانک " مسکن محور" پرداخت می شود ،اقتصاد حالت گلدکوئیستی پیدا کرده در اقتصاد گلدکوئیستی سود یک عده از محل زیان دیگری پرداخت می شود .

• باید ریسک به سپرده گذار منتقل شود

- لطفا شفاف تر توضیح بدهید ؟

ادیب : عامل اصلی بالانگهداشتن سود سپرده، عدم انتقال ریسک به سپرده گذار است، وقتی بانک مرکزی اجازه نمی دهد تا ریسک به سپرده گذار منتقل شود، مردم به بانکی که سود سپرده بیشتری می دهد اقبال بیشتری نشان می دهند، تا زمانی که یک بانک یا موسسه مالی ورشکست نشود و مردم ریسک اینگونه سپرده گذاری را حس نکنند برای کاهش سود سپرده همکاری نمی کنند. تا زمانی که همکاری مردم برای کاهش سود سپرده جلب نشود بازی به همین شکل ادامه خواهد داشت و مردم نیز زمانی از ادامه همکاری دریغ می ورزند که آثار منفی را در عمل مشاهده کنند باید اجازه داد تا ریسک از بانک و وام گیرنده به سپرده گذار منتقل شود. تا این اتفاق نیفتد هیچ اقدام دیگری مفید نخواهد بود. مثال زنده مصوبه هیئت دولت دو هفته قبل در مورد تضمین سپرده ها بود هیئت دولت تصویب کرد که فقط سپرده ها تا 100 میلیون تومان بیمه بانک مرکزی هستند و مازاد بر آن تضمین بانک مرکزی ندارد و علاوه بر آن سپرده زیر 100 میلیون تومان هم در صورتی بیمه بانک مرکزی است که بانک حق بیمه آن ر ا پرداخت کرده باشد و تا کنون هیچ بانکی حق بیمه پرداخت نکرده است. لذا هیچ سپرده ای بیمه بانک مرکزی ندارد، با این وجود در رفتار سپرده گذار هیچ تغییری ایجاد نشد باید ریسک به سپرده گذار منتقل شود راهکار دیگری وجود ندارد.

• خروج بانکها از وضعیت موجود در سایه اتخاذ تصمیمات بسیار سخت ممکن است

- فقط همین، انتقال ریسک به سپرده گذار؟ تکلیف بانک مرکزی و بانکها در این میان چه می شود؟

ادیب : کیمیائی وجود ندارد که به مس نظام بانکی ایران زده شود و از آن طلا حاصل شود خروج نظام بانکی از وضعیت موجود جز در سایه اخذ تصمیمات بسیار سخت در سطح ملی ممکن نیست.