قیمت ارز در روزهای اخیر در بازار افزایش یافته و نرخ دلار در بازار آزاد هم اکنون به حدود ۳۶۰۰ تومان رسیده، این در حالی است که پیش بینی می شد با نزدیک شدن به اجرایی شدن برجام و آزادسازی دلارهای بلوکه ایران، نرخ ارز در بازار کاهش یابد.
تحلیلگران اقتصادی دلایل متعددی برای افزایش قیمت دلار در بازار داخلی از جمله جبران کسری بودجه توسط دولت، افزایش تقاضا، کسری منابع ارزی نسبت به مصارف و غیره را اعلام می‌کنند.
برخی از فعالان اقتصادی هم می گویند که وام ۲۵ میلیون تومانی خرید خودرو و افزایش تقاضا برای خرید قطعات مورد نیاز تولید خودرو به افزایش تقاضای ارزی و در نتیجه افزایش قیمت ارز دامن زده است.
به هر حال گشت و گذاری در بازار ارز نشان می دهد که در حال حاضر خریداران از تعداد فروشندگان ارز پیشی گرفته اند و تعداد خریداران ارزی افزایش یافته است.
میل به افزایش قیمت ارز در بازار تنیده شد
حیدر مستخدمین‌حسینی معاون اسبق بانک مرکزی و وزارت اقتصاد درباره دلایل افزایش قیمت دلار در بازار در روزهای اخیر گفت: ارز کالایی است که در اختیار و انحصار دولت است و دولت هرگاه نیاز به نقدینگی پیدا می کند و با کسری بودجه مواجه می شود، به سراغ تامین منابع و کسری بودجه از طریق افزایش قیمت ارز در بازار می‌رود.
وی با بیان اینکه بازاری به نام ارز نداریم و این بازار در اختیار کامل و انحصاری دولت است، افزود: بانک مرکزی و دولت با تزریق ارز همواره از افزایش قیمت ارز جلوگیری می‌کند اما در مواقعی که دولت نیاز به مابه التفاوت قیمت ارز آزاد و دولتی دارد، نسبت به افزایش قیمت در بازار اقدام می کند.
این کارشناس مسایل اقتصادی با اشاره به اینکه ممکن است این اقدام برای افزایش قیمت برای جبران منابع تامین یارانه نقدی و یا سایر مقوله‌ها باشد، افزود: این در حالی است که در شرایط فعلی دولت طرح تسریع خروج از رکود را اجرایی کرده و با اجرای این طرح به دنبال تثبیت شرایط اقتصادی است اما عاملی که تثبیت اقتصادی را برهم زده، نرخ ارز است که در حال حاضر افزایش آن به صورت غیر متعارف رخ داده است.
مستخدمین‌حسینی با پیش بینی اینکه افزایش قیمت ارز تا پایان سال ادامه خواهد یافت، افزود: این افزایش‌ها طی ماه‌های اخیر به نحوی بوده که در طول ماه قیمت دلار روندی افزایشی در پیش گرفته اما در پایان ماه قیمت آن تا حدودی تعدیل می‌شود تا قیمت ارز در پایان ماه با نرخ کمتری بسته شود اما در ماه بعد دوباره همین روند تکرار می‌شود.
معاون اسبق وزارت اقتصاد و بانک مرکزی گفت: افزایش هر چه بیشتر نرخ ارز به نفع دولت است اما این موضوع مکانیزم‌های تثبیت اقتصادی و معادلات سرمایه گذاری را بر هم می زند.
وی با اشاره به برخی تحلیل‌های اقتصادی مبنی بر افزایش قیمت ارز، گفت: هرچند در این تحلیل‌ها مطرح می‌شود که افزایش نرخ ارز به نفع صادرات کشور است ولی این موضوع را هنوز صادرات ما درک نکرده است و بنابراین جز متضرر شدن مردم حاصل دیگر ندارد.
سفته‌بازان وارد میدان شدند
به گفته وی، میل به افزایش قیمت ارز در بازار تنیده شده، سفته بازان وارد میدان شده‌اند که بتوانند در کوتاه مدت با سفته بازی نفعی را از این معاملات و معادلات ارزی ببرند. در صورتی که تزریق مختصر ارز کمک می کند بازار ارز از این حالت درآید. بازار ارز مقوله ای است که کاملا در اختیار دولت است و فقط رقم کمی در اختیار بخش خصوصی است که آن هم تمایلی به عرضه ندارد.
همچنین مهدی تقوی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با اشاره به اینکه در حال حاضر دو نوع تقاضا برای ارز در بازار وجود دارد، تصریح کرد: یکی تقاضای واردات و سفر خارجی است و دیگری تقاضای سفته بازی است. عده ای با پیش بینی اینکه قیمت ارز در بازار افزایش خواهد داشت، اقدام به خرید ارز کرده و آن را نگه می داند تا با گران شدن در بازار بفروشند و سودی کسب کنند.
عده‌ای به جای فروش، ارز می‌خرند
وی با اشاره به وعده سیف رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر آزادسازی میلیاردها دلار از منابع بلوکه شده ایران پس از اجرایی شدن برجام گفت: با ورود این میزان منابع ارزی به کشور، قیمت ارز کاهش خواهد یافت، زیرا ورود این میزان منابع ارزی و عرضه ارز، قیمت ارز را می شکند اما در حال حاضر معادله برعکس شده و عده ای به جای فروش، در حال خرید ارز هستند.
این کارشناس ارشد مسایل اقتصادی اضافه کرد: مطابق نظریه های اقتصادی، هم اکنون باید فروش ارز افزایش می‌یافت اما خرید ارز افزایش یافته است و این امر قیمت ارز را بالا می برد. در عین حال قیمت نفت کاهش یافته و به دنبال آن درآمدهای نفتی تقلیل یافته، این در حالی است که درآمدهای ارزی ما از فروش ارز حاصل می شود و با کاهش فروش نفت، تزریق منابع ارزی به بازار کاهش یافته و قیمت‌ها به تبع آن افزایش می یابد و این کنش و واکنش است.
تقوی در بیان دلایل افزایش قیمت ارز به موضوع دیگر یعنی کسری بودجه اشاره کرد و اظهارداشت: قیمت نفت کاهش یافته و این در حالی است که دولت خرج و مخارج دارد. میزان دلاری که بابت صادرات نفت می گیریم، کاهش یافته و این مشکلاتی را بوجود می آورد اما دولت راه‌های دیگری هم برای جبران کسری بودجه دارد که عبارتند از اخذ مالیات بیشتر، افزایش قیمت نفت، افزایش درآمدهای نفتی، یعنی چاپ پول بیشتر توسط بانک مرکزی و اینکه آن را در اختیار دولت قرار دهد که البته خطرناک است و دیگری فروش اوراق قرضه.
وی ادامه داد: اگر بانک مرکزی پول چاپ کند، تورم دوباره افزایش خواهد یافت؛ بنابراین معضل اصلی اقتصاد ما در حال حاضر پائین بودن قیمت نفت است. قبلا پیش بینی کرده بودم که قیمت دلار به ۲۹۰۰ تومان کاهش یابد، این امر محقق خواهد شد، مگر اینکه دولت به خاطر کاهش قیمت نفت بخواهد دوباره قیمت دلار را افزایش دهد.
کسری منابع ارز نسبت به مصارف قیمت دلار را بالا برد
در عین حال، سیدبهاء الدین حسینی هاشمی کارشناس مسایل اقتصادی و مدیر عامل اسبق چند بانک دولتی و خصوصی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره دلایل افزایش قیمت ارز در بازار اظهارداشت: دلیل اصلی و ذاتی آن کسری منابع ارز نسبت به مصارف ارزی است، یعنی به خاطر کاهش درآمد نفتی و موادمعدنی که منابع ارزی ما از طریق فروش آنها حاصل می شود، کاهش یافته است، در عین حال صادرات غیرنفتی ما هم با کاهش مواجه شده است که همگی باعث کاهش منابع ارزی می شود.
وی با اشاره به اینکه تقاضا برای ارز در بازار زیاد شده و قیمت ارز را بالا می برد، تصریح کرد: در عین حال نرخ سپرده های بانکی کمی کاهش یافته است و پیش بینی می شود که باز هم کاهش یابد. با توجه به این موضوع، احتمال می رود که سپرده گذاران بانکی به همین دلیل به سمت بازار ارز حرکت کنند و این موضوع به افزایش قیمت ارز دامن می زند.
به گفته این کارشناس مسایل بانکی و اقتصادی، مشخص شده است که انتظار کاهش قیمت ارز در بازار به دنبال توافق ژنو، این به زودی‌ها محقق نمی شود و معجزه ای در این باره در کار نیست. نزدیک شدن به ماه‌های پایانی سال و انجام تعدیلات و اصلاحات در پیش است که قیمت ارز را بالا می برد. اگر دولت منابع و ابزار کافی برای مدیریت بازار ارز در اختیار نداشته باشد و با کمبود منابع ارزی مواجه باشد و امکانات تعادل بخشی به نرخ ارز را نداشته باشد، اینها در قیمت ارز تاثیر می گذارد.
حسینی هاشمی با اشاره به تقاضایی که در حال حاضر در بازار برای ارز وجود دارد، عنوان کرد: قیمت مواد معدنی مانند سرب، مس، روی، سنگ آهن و سایر کانی ها در بازار جهانی کاهش یافته و این از دیگر عوامل است، همچنین فاقد اعتبارات بین المللی هستیم. کسری ارزی به دلایلی که مطرح شد، وجود دارد و وقتی تقاضا از عرضه پیشی بگیرد، کسری منابع ارزی و افزایش قیمت ارز ایجاد می شود.