جهش 50 برابری دلار در 3 دهه/ بهانه ارز تک نرخی حذف شد

ارز و مدیریت آن همیشه دارای نقش پر رنگی در اقتصاد ایران بوده و بسیاری از فعالیت های اقتصادی به آن گره خورده است. به گونه ای که به دنبال نوسان و تغییرات نرخ ارز بخش های داخلی و خارجی اقتصاد از واردات و صادرات گرفته تا ترازهای تجاری و پرداخت کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در عین حال که در این فرایند و همانطور که تجربه سالهای گذشته نشان داده با نوسان در نرخ ارز و به ویژه به دنبال افزایش قیمت آن، قیمت سایر کالا ها نیز تحت الشعاع قرار گرفته و بر تورم تاثیرگذار بوده است.

در حالی با توجه به اثرگذاری گسترده نوسان نرخ ارز بر فضای اقتصادی کشور ، مدیریت و سیاستگذاری در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در سالهای گذشته با تشدید تحریم ها و محدود شدن شبکه بانکی در حوزه بین الملل این موضوع نمود بیشتری داشت. با این حال بعد از تجربه یکسان سازی نرخ ارز در اوایل دهه 1380 به مرور با ورود به تحریم ها که نقل و انتقال ارز و همچنین روابط کارگزاری بانکها را با مشکل مواجه کرد و در سویی دیگر بازار داخلی خاصه در اوایل دهه 1390 با اختلال و نوسان شدیدی مواجه شد این سیاست کنار رفت و ارز از تک نرخ به سه نرخ رسید. نرخی در بازار، مرکز مبادلات ارزی و همچنین 1226 برای واردات خاص.

با وجود تاثیر پذیری شدید فعالیت های اقتصادی از ارز، نوسان نرخ آن در سالهای گذشته قابل توجه است. مروری بر تغییرات قیمتی دلار در 30 سال گذشته نشان می دهد که دلار از متوسط قیمت حدود 74 تومان در سال 1365 به 3600 تومان در حال حاضر افزایش قیمت داشته که حاکی از رشد نزدیک به 50 برابری نرخ این ارز در این سالهاست.این تحولات در شرایطی است که عمده افزایش نرخ دلار به جهش ناگهانی آن از سال 1390 به بعد بر می گردد به طوری که نرخ دلار از 74 تومان سال 1365 طی 20 سال به 1044 تومان در سال 1389 می رسد و حدود 15 برابر می شود ولی از این سال تا به امروز یعنی طی چهار سال پذشته با رشد حدود 3.5 برابری همراه بوده و از 1044 به بیش از 3600 تومان رسیده که در مجموع بیانگر افزایش حدود 50 برابری است.

بر این اساس متوسط نرخ دلار از 1024 در سال 1390 به 2600 در سال 1391 ، 3180 در سال 1392، حدود 3300 در سال 1393 و همچنین به 3600 تومان در 9 ماهه امسال افزایش یافته است.

گرچه نوسان نرخ ارز در سالهای اخیر تشدید و تحت تاثیر تحریم ها نقل و انتقال آن با مانع همراه شد و تا حدودی گستره پاسخگویی به تقاضای بازار و عرضه آن را در دوره هایی تحت الشعاع قرار داد ولی با لغو تحریم ها و به دنبال آن ایجاد شرایطی برای فعالیت بازتر بانکها و به یژه بانک مرکزی در حوزه بین الملل ، آنطور که مقامات بانک مرکزی بر آن تاکید دارد دیگر مسایل و موانع قبلی وجود نخواهد داشت و با ایجاد زمینه های لازم ، بانک مرکزی به زودی و حداکثر در شش ماه پیش رو به یکسان سازی نرخ ارز وارد خواهد شد. این در حالی است بانک مرکزی تا پیش از این تاکید داشت که نمی تواند تا زمانی که مشکل روابط کارگزاری بانکها در عرصه بین الملل رفع نشده و نقل و انتقال ارز تسهیل نشده به طوری جدی به یکسان سازی وارد شود چراکه تا زمینه های لازم وجود نداشته باشد با موفقیت همراه نخواهد شد. آنهم در شرایطی که در سالهای گذشته با ورود به ارزهای چند نرخی که در دوره ای سه نرخی نیز شد، ایجاد رانتهای ناشی از این فضا برای گروه های خاص و به دنبال آن ایجاد تنش های دوره ای در بازار از جمله چالش های سیاستگذاران ارزی بوده است.

هر چند بانک مرکزی تا کنون جزئیاتی از سیاست خود برای یکسان سازی نرخ ارز و نحوه آن اعلام نکرده ولی از اظهارات جسته و گریخته مسئولان این گونه بر می آید که این بانک نرخی بین بازار آزاد و مرکز مبادلات ارزی به عنوان تک نرخ ارز تعیین خواهد کرد که البته این نرخ شناور بوده و با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد قابل تغییر است. این در حالی است که سیف-رییس کل بانک مرکزی - با تاکید بر ضرورت ساماندهی بازار ارز و استفاده بهینه از منابع محدود ارزی اعلام کرده است که " ما از نرخی در بازار ارز حمایت می‌کنیم که بتواند حامی تولید، افزاینده اشتغال و عامل افزایش و توسعه صادرات باشد. در عین حال که بتواند به بازار ثبات بخشیده و در نتیجه آن اقتصاد نیز بهره‌مند شود."

انتهای پیام