اقتصاد ایران مدت‌ها است که بیمار است. هر روز هم این بیماری تشدید می‌شود. رکود روز به روز عمیق‌تر می‌شود و علیرغم هیجاناتی که به صورت سینوسی طی مقاطع مختلف در اقتصاد ایران در سال‌جاری رخ داده و تغییراتی را هم رقم زده اما همچنان اقتصاد آنقدر درگیر مشکلات است که کمتر توان این را دارد تا خود را به این زودی‌ها بازسازی کند.
در این میان، رخ دادن یک تحول بزرگ اقتصادی آنقدر دور از ذهن به نظر می‌رسد که شاید به این زودی‌ها نباید منتظر آن بود. گزارش‌های اقتصادی هم این را به خوبی نشان می‌دهد. آنگونه که پژوهشکده پولی و مالی بانک مرکزی در گزارش خود به صراحت به آن اشاره دارد، پاییز امسال رکود تعمیق شده است، یعنی سه فصل پیاپی است که اقتصاد ایران و بخش تولید کشور با رکود مواجه است و راه برون رفت از آن نیز با مسکن‌های مقطعی که از سوی دولت تزریق شد، نبوده و نخواهد بود.
سخت‌تر از همه آنکه پیش‌بینی‌ها مبنی بر این است که فصل زمستان باز هم رکود و تعمیق آن پیش‌بینی می‌شود؛ این طور یعنی یکسال به طور کامل، رکود در اقتصاد و تولید کشور دیده می‌شود؛ آن هم درست سالی که حسن روحانی، رئیس‌جمهور آن را سال رونق و شکوفایی اقتصادی نامیده بود.
برجام ۲، این بار در اقتصاد
همه این اوضاع بد اقتصادی، درست در شرایطی رخ می‌دهد که چند هفته‌ای هست برجام کلید خورده اما هنوز تحولی در کار نیست و حتی نشانه‌های آن هم دیده نمی‌شود، همه چیز منتظر آغاز یک عملیات بزرگ است تا تحول آغاز شود. اقتصاد ایران، اکنون یک فرمانده مقتدر می‌خواهد. حال همه منتظر یک فرمانده مقتدر در دورن دولت برای اقتصاد ایران هستند که با هدایت عملیات، کار را به نحوی پیش برد که تحول رخ دهد و اقتصاد بالاخره به ریل اصلی خود بازگردد. پیش از این هم البته بسیاری از اقتصاددانان می‌گفتند که برجام تنها حدود ۳۰ درصد مشکلات اقتصاد ایران را حل و فصل می‌کند.
هفته قبل البته، حسن روحانی رئیس‌جمهور صحبت از کلید خوردن برجام ۲، این بار در اقتصاد صحبت به میان آورده بود. او گفته است که می‌خواهد با تیم اقتصادی کابینه‌اش، برجام اقتصادی را رقم زند. این گفته آنقدر بزرگ است که به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها باید منتظر تحقق آن بود. اقتصاد ایران اوضاعش بدتر از آن است که بتوان به سرعت، صحبت از اجرای برجام ۲ در آن به میان آورد. عزمی جدی می‌خواهد که بتواند همه کشور را یک پارچه و یک صدا، به سمت تحول اقتصادی فراخواند و کار را عملیاتی کند در حالی که روزنه‌های اقتصاد ایران این روزها آنقدر زیاد است که شاید به سختی بتوان در مدت زمان کوتاهی، همه آنها را بست و یک اقتصاد یکپارچه را نمایان کرد.
برخی اقتصاددانان می‌گویند که وقوع برجام نیاز به یک ستاد فرماندهی دارد؛ ستادی که کار را به صورت یکپارچه و البته با هماهنگی و همصدایی در بخش‌های مختلف پیش برد و همه را برای رسیدن به یک هدف بزرگ و آن هم تحول اقتصادی ایران، هدایت کرده و فرماندهی کند. سند چشم‌اندازش هم قبلا نوشته شده است، بیش از یک دهه است که سیاست‌های رسیدن به اقتصاد شکوفای ایران از سوی مقام معظم رهبری در قالب سند چشم‌انداز بیست ساله ابلاغ شده است؛ سال‌ها فرصت سوزی شده و همچنان این فرصت‌سوزی ادامه دارد.
کم‌کاری برخی دولتمردان و اهداف بزرگ اقتصادی
البته برخی می‌گویند که درون دولت، نگاه واحدی برای مواجهه با ابعاد مختلف اين مساله وجود ندارد و اين واقعيت، ديگر قابل انكار نيست. برخی معتقدند که اکنون بی‌تحرکی در برخی دولتمردان نسبت به مسائل عمده اقتصاد ایران دیده می‌شود و این درست همان چیزی است که پاشنه آشیل سیاست‌های اقتصادی دولت شده است.
اکنون برخی فعالان اقتصادی بر این باورند که علاوه بر كارنامه بسيار ضعيف برخی دستگاه‌ها در دو سال اخير، نوعی زاویه معنادار میان آن هدفی که رئیس‌جمهور برای آینده اقتصاد ایران نشانه گرفته است، با آنچه که در عمل در اقتصاد و تولید کشور اتفاق می‌افتد، وجود دارد.
پیش شرط‌های برجام ۲ در اقتصاد
در این میان مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران می‌گوید: در برجام، همه قوای مملکت و حاکمیت به این نتیجه رسیدند که مسائل سیاسی کشور با جامعه بین‌الملل، باید حل و فصل شود، در اقتصاد ایران نیز برای تحقق برجام۲ باید هماهنگی کلی برقرار شود و همه حاکمیت به این نتیجه برسند که اقتصاد ایران دچار مشکل است و مسائل آن باید حل شود.
وی می‌افزاید: اگر این هماهنگی به‌وجود آید و تلاش دولت بر این باشد که موانع بر سر راه بخش خصوصی را بردارد و به عنوان یک اهرم و حرکت دهنده وارد عمل شده و مسائل اقتصادی را یک به یک بررسی کند، حتما و حتما اقتصاد ایران به سمت اجرایی شدن برجام ۲ پیش خواهد رفت، بر این اساس باید مجوزهای زائد و موانعی که پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد، از میان برداشته شده، تک نرخی کردن ارز در اقتصاد ایران عملیاتی شود و در نهایت، تورم کنترل شده و شاخص‌های اقتصاد ایران به سمت بهبود پیش رود، ضمن اینکه جذب سرمایه‌گذاران خارجی هم اتفاق افتد.
خوانساری معتقد است که مهمترین موضوع آن است که اقتصاد ایران اکنون به یک اتفاق‌نظر، همفکری و همدلی نیاز دارد؛ همانطور که در بحث هسته‌ای، همه به این باور رسیدند که در این مقطع باید مساله هسته‌ای حل شود و مقام معظم رهبری نیز هدایت و حمایت کردند تا موضوع با حفظ منافع ملی، حل شد؛ بنابراین اگر در اقتصاد نیز همه به یک قول و نظر و عقیده مشترک برسند، کار حل خواهد شد.
در این میان محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران خاطرنشان کرد: هم اکنون دغدغه اول رئیس‌جمهور به عنوان بالاترین مقام اجرایی کشور در سیاست خارجی اکنون اجرایی شده و بلافاصله پس از آن، بازنگری در قوانین و مقررات برای برطرف کردن موانع کسب و کار آغاز شده است، حال وی صحبت از اجرایی شدن برجام ۲ در بخش اقتصاد به میان آورده است که به نظر می‌رسد باید به عنوان هم و غم همه بخش‌های اقتصادی مورد پیگیری واقع شود.
وی می‌افزاید: با توجه به جدیت دولت یازدهم در حل و فصل مناقشات هسته‌ای، اکنون از دولت انتظار می‌رود برای اجرایی شدن برجام ۲ در حوزه اقتصاد جدیت لازم را داشته باشد و از حرف و ایده به مرحله اجرایی وارد شود. در این میان باید از نظرات بخش خصوصی به بهترین شکل استفاده شود و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تک نرخی کردن ارز، ایجاد شفافیت در اقتصاد، جلوگیری از رانت و حذف قوانین و مقررات زائد در دستور کار قرار گیرد.
به گفته لاهوتی، قطعا اجرایی شدن برجام ۲ نیازمند فراهم شدن زیرساخت‌هایی در حوزه‌های حمل و نقل است که یکی از نیازهای اساسی کشور به شمار می‌رود و باید تحولی در حوزه‌های حمل و نقل هوایی، دریایی و ریلی ایجاد شود، البته تفاهم‌نامه‌های امضا شده اخیر با کشورهای اروپایی نیز می‌تواند به ایجاد این زیرساخت‌ها کمک کند.
وی خاطرنشان کرد: خرید هواپیماهای مسافربری و ورود آنها به ناوگان حمل و نقل هوایی سه دستاورد می‌تواند به دنبال داشته باشد؛ به این معنا که خرید این هواپیما علاوه بر اینکه نوسازی ناوگان را صورت می‌دهد، به صورت اجازه به شرط تملیک است، ضمن اینکه پولی که ایران سال‌های سال به ایرلاین‌های خارجی در شمال و جنوب و کشورهای پیرامونی می‌پرداخت تا جابه‌جایی مسافران ایرانی را به مقاصد اروپایی و آمریکایی صورت دهند، اکنون با ورود هواپیماهای تازه وارد، دیگر پرداخت نخواهد شد و این به نفع کشور است.
لاهوتی می‌گوید: تا زمانی که زیرساخت‌های حمل و نقل هوایی فراهم نباشد، جذب توریست امکان پذیر نخواهد بود؛ بنابراین همانطور که نگاه دولت در مسائل اقتصادی به صورت کلان باید صورت گیرد، باید در بخش‌های خرد اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌ها نیز دقت کافی به عمل آید. پس در مجموع باید عزم و اراده‌ای برای فراهم کردن زیرساخت‌ها و تحقق شکوفایی اقتصادی به‌وجود آید و همه بخش‌های کشور دست به دست هم دهند تا برجام ۲ اجرایی به هرحال وعده رئیس جمهور برای اجرایی شدن برجام ۲ با توجه به اوضاع و احوالی که این روزها اقتصاد ایران دارد، نیازمند عزم و اراده جدی است که باید در تک تک اعضای کابینه، فعالان اقتصادی، پارلمان، قوای سه گانه و سایر بخش‌های غیردولتی و تعاونی به‌وجود آید. در غیر این صورت، صحبت از حرف‌ها و ایده‌های بزرگی که پشتوانه اجرایی نداشته باشند، به سرابی بیش برای شکوفایی اقتصادی ایران نمی‌ماند.