سنجش عیار طلا در اقتصاد ایران

بررسی تاریخ تحولات اقتصاد در سطح بین‌المللی نیز موید همین ادعاست. از نمونه‌های بارز اهمیت طلا در نظام‌های اقتصادی چند قرن اخیر می‌توان به ظهور مکتب اقتصادی مرکانتیلیسم و اعتقاد آن بر افزایش ذخایر طلا از طریق مثبت نگه ‌داشتن تراز تجاری اشاره کرد. همچنین این فلز در برهه‌ای مبنای ارزش‌گذاری ارزهای بین‌المللی در مقابل یکدیگر قرار می‌گرفت و شالوده نظام استاندارد طلا بود. فارغ از این موارد، این ویژگی‌ها به گونه‌ای است که طلا را به یکی از اقلام مهم سبد دارایی افراد حقیقی و حقوقی در سطح بین‌المللی تبدیل کرده است.

بنا بر آنچه از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار گرفت، طلا را می‌توان یک دارایی در نظر گرفت که ارزش آن تحت تاثیر متغیرهای مختلفی در سطوح بین‌المللی دستخوش تغییر و تحول می‌شود. بر این اساس، تغییرات ارزش این فلز را که به صورت جهانی قیمت‌گذاری می‌شود، می‌توان نماینده‌ای از تغییرات وضعیت اقتصاد جهانی در نظر گرفت. به عبارت دیگر تغییرات ارزش طلا را می‌توان ماحصل تحولات اقتصادی و سیاسی بین‌المللی در نظر گرفت. با توجه به موارد مطرح‌شده در بالا، در این نوشتار، تحولات طلا در ایران و جهان در سالی که گذشت و عوامل احتمالی موثر بر آن در سال جاری مورد بررسی قرار می‌گیرند.

مروری بر تحولات بازار طلای ایران و جهان
همان‌طور که در بخش قبل نیز مطرح شد، تحولات قیمت طلا معلول علل و عوامل بین‌المللی بوده و جهت تغییرات آن را می‌توان شاخصی برای ارزیابی کلی از وضعیت اقتصاد جهانی در نظر گرفت. از جمله مهم‌ترین پارامترهایی که ارزش طلا همگام با آنها حرکت می‌کند می‌توان به ارزش دلار و قیمت نفت نیز اشاره کرد. در زیر ابتدا تحولات طلا در سطح جهانی و سپس در سطح ملی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

تحولات طلا در بازار جهانی
بررسی ارزش جهانی طلا نشان می‌دهد از سال 2012 به بعد، ارزش فلز زرد شاهد روندی کاهشی بوده است. علت این امر بهبود وضع اقتصادی جهان و پایان بحران مالی بین‌المللی است. اما به‌رغم کاهش رشد اقتصادی چین و همچنین اوضاع نامطلوب اقتصادی حوزه یورو در سال گذشته (2015)، همچنان ارزش جهانی طلا به روند کاهشی خود ادامه داد. علت این امر را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد که یکی از مهم‌ترین آنها بهبود متغیرهای اقتصادی ایالات متحده آمریکاست. علاوه بر بهبود اوضاع اقتصادی آمریکا که عملاً اثر کاهش رشد اقتصادی چین و اوضاع نامطلوب حوزه یورو را بر ارزش جهانی طلا خنثی کرد، عوامل دیگری در سال گذشته روی داد که منجر به کاهش ارزش طلا در سال 2015 شد. حذف سقف نرخ برابری یورو و فرانک سوئیس توسط بانک مرکزی این کشور اولین اقدام سیاستی اثرگذار بر ارزش طلاست. به دنبال این اقدام بانک مرکزی سوئیس، ارزش فرانک در مقابل یورو و سایر ارزهای بین‌المللی در پی افزایش ورود ارزهای خارجی به سیستم بانکی این کشور افزایش یافت. بنابراین تضعیف یورو در سطح بین‌المللی که یکی از اقلام محاسبه شاخص دلار است منجر به افزایش این شاخص شد. بالطبع با توجه به اینکه دلار و طلا دو دارایی جانشین هستند این امر منجر به جذاب‌تر شدن دلار نسبت به طلا و حرکت سرمایه‌ها از سمت طلا به دلار و کاهش ارزش طلا شد.

کاهش واردات طلا از سوی هند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان طلا نیز عاملی موثر در کاهش تقاضای طلا و به دنبال آن کاهش قیمت جهانی طلا در سال 2015 بود. این سیاست جدید دولت هند ارزش هر اونس طلا را به محدوده 1150 دلار تا ماه مارس 2015 کاهش داد. افزایش 57‌درصدی ذخایر طلای چین و قوت گرفتن احتمال افزایش نرخ بهره توسط فدرال‌رزرو نیز از جمله مهم‌ترین عواملی است که منجر به کاهش ارزش جهانی طلا شد. گرچه طی سال 2015 وقایع دیگری نیز به وقوع پیوست که ارزش جهانی طلا را تحت تاثیر خود قرار داد اما اثر آنها غالباً بسیار کوتاه‌مدت و جزیی بود و عمدتاً تحت تاثیر عوامل مهم مطرح‌شده در بالا خنثی شدند. از جمله این عوامل می‌توان به تغییر سیستم تثبیت طلای لندن و عضویت چین در شورای جهانی طلا اشاره کرد.

بررسی روند ارزش جهانی طلا در سال 2015 به طور کلی حاکی از کاهش بهای این فلز خاص در این سال است. این روند کاهشی برخلاف انتظار بسیاری از کارشناسان تداوم نیافت و در اوایل سال جدید میلادی (2016) شروع به افزایش کرد. مهم‌ترین علت این روند افزایشی ارزش جهانی طلا، تداوم کاهش رشد اقتصادی چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان است. ساز و کار این افزایش ارزش جهانی طلا را در سال 2016 به این شکل می‌توان تشریح کرد. کاهش رشد اقتصادی چین به عنوان بزرگ‌ترین طرف تجاری آمریکا، موجب کاهش واردات این کشور از آمریکا و به دنبال آن کاهش تقاضا برای دلار و نهایتاً کاهش شاخص دلار شد. این امر منجر به کاهش جذابیت دلار و تبدیل سرمایه‌های دلاری به طلا شد.

تحولات طلا در بازار ایران
در بررسی تحولات بازار طلای ایران، علاوه بر قیمت جهانی طلا، بررسی علل و عوامل بازار داخلی نیز اجتناب‌ناپذیر است. به عبارت دیگر لزوماً تحولات داخلی بازار طلای ایران دنباله‌رو تحولات بین‌المللی نبوده و بعضاً از عوامل داخلی نیز تاثیر می‌پذیرد. بی‌تردید نرخ برابری دلار در مقابل ریال از مهم‌ترین مولفه‌های تغییرات قیمت طلا در ایران است. علاوه بر این مورد، برهه‌های زمانی خاص و مناسبت‌های ملی و مذهبی در ایران را نیز از جمله عواملی می‌توان برشمرد که ارزش داخلی فلز زرد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. از سوی دیگر در بررسی قیمت طلا در ایران، غالباً مبنای تغییرات قیمتی بر قیمت تمام سکه قرار داده شده است.

بررسی روند قیمت تمام سکه در ایران در سال 1394 حاکی از همبستگی شدید بین نرخ تمام سکه و نرخ جهانی طلاست. نکته قابل توجه در این است که در این دوره، به دلیل ثبات در بازار ارز ایران، نرخ ریالی تمام سکه، آنچنان تحت تاثیر تغییرات نرخ برابری دلار در مقابل ریال قرار نگرفته و در اکثر مواقع با بازار جهانی طلا همسو بوده است. البته این امر به معنی بی‌اثر بودن عوامل داخلی اثرگذار بر ارزش طلا نیست و همان‌طور که به طور ضمنی نیز اشاره شد، برخی وقایع سیاسی و اقتصادی خاص در ایران منجر به ایجاد شکاف بین ارزش ریالی و دلاری تمام سکه شده‌اند.

از جمله این عوامل می‌توان به اثر متغیرهای سیاسی بر نرخ ارز و به دنبال تغییرات ارزش ریالی تمام سکه اشاره کرد. از جمله مهم‌ترین این عوامل توافق هسته‌ای و در نتیجه آن اجرای برجام از نیمه دوم دی‌ماه 1394 است که با افت قیمت دلار منجر به افزایش شکاف ارزش ریالی و دلاری تمام سکه در ایران شد.

جمع‌بندی
بررسی روند نرخ جهانی طلا و تمام سکه در ایران حاکی از حرکت همسوی این دو نرخ در سال 1394 و دو هفته آغازین سال 1395 بوده است. علت این همسویی را نیز می‌توان ثبات نسبی در بازار ارز ایران دانست. آنچه در سال جدید می‌تواند بر نرخ جهانی طلا اثرگذار باشد را می‌توان تحولات اقتصادهای بزرگ از جمله چین و نیز کشورهای حوزه یورو برشمرد. علاوه بر این موارد، تغییرات نرخ تورم و نرخ ارز در ایران نیز در کنار تحولات بین‌المللی، در زمره مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر نرخ تمام سکه در ایران خواهند بود. کاهش نرخ تورم به 12 درصد در سال 1394 و هدف‌گذاری نرخ تورم تک‌رقمی برای سال جدید، همگام با کاهش نسبتی نرخ ارز در ایران حاکی از کمرنگ شدن اثرات این متغیرها بر شوک‌های قیمتی طلاست و انتظار می‌رود در سال جاری در صورت تداوم وضع فعلی قیمت تمام سکه در ایران بیشتر همسو با نرخ‌های جهانی در حرکت باشد.