کودتای شب گذشته ترکیه که در مدت زمان کوتاهی با سرکوب کودتاچیان خاتمه یافت اولین کودتا در دوران حاکمیت حزب حاکم عدالت و توسعه در این کشور است که اقتدار این حزب را در این کشور به چالش کشید.
در خصوص علل و ریشه های این کودتا دو دیدگاه متناقض وجود دارد. عده ای این کودتا را حقیقی و از سوی مخالفان «اردوغان» و حزب حاکم می دانند، در مقابل اما؛ عده ای بر این باورند که این کودتا با اهداف سیاسی از پیش تعیین شده و ساخته و پرداخته «اردوغان» و سازمان اطلاعات امنیت ترکیه است.
دیدگاه اول بر این باور است که سیاست های غلط حزب حاکم به رهبری اردوغان در طول ۱۴ سال گذشته که موجبات نارضایتی های بسیاری را در داخل این کشور به وجود آورده و آسیب های فراوانی را در عرصه سیاست خارجی، منطقه ای و بین المللی بر کشور و مردم آن تحمیل کرده است، زمینه های مناسبی را برای آن دسته از نظامیان مخالف وی به وجود آورد تا به رسم دیرینه نظامیان این کشور بار دیگر شاهد کودتا در این کشور باشیم. کودتایی که این بار بر خلاف گذشته بدون حمایت مردم و احزاب سیاسی با شکست بسیار سریع و سرکوب کودتاگران مواجه شد.
همچنین از دیگر علل نافرجام ماندن کودتا می تواند محدود بودن آن در دو شهر آنکارا و استانبول و عدم همراهی نظامیان ارشد با کودتاچیان باشد.
از سویی؛ قرابت ایدئولوژیک بیشتر مردم ترکیه با حزب حاکم این کشور موجب حمایت های آمریکا از این حزب شده است، به طوری که در حال حاضر روی کار آمدن هیچ یک از احزاب مخالف ترکیه نمی تواند تامین کننده منافع آمریکایی ها و غرب در این کشور و در جریان تحولات منطقه و سوریه باشد.
عدم حمایت امریکایی ها از کودتاچیان را نیز می توان از دیگر دلایل شکست کودتای روز گذشته این کشور دانست.
طرفداران دیدگاه حقیقی بودن کودتا با توجه به میزان بالای کشته ها و تلفات درگیری ها و هزینه های زیاد سیاسی و اقتصادی آن در داخل و خارج ترکیه، ساختگی بودن و طراحی آن توسط حزب حاکم ترکیه را رد می کنند. اما در عین حال برخی تحلیل گران بر این باورند که این کودتا طرح مشترک حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری اردوغان و سازمان اطلاعات امنیت ترکیه بوده که اهداف سیاسی را در داخل و خارج این کشور دنبال می کند.
بی برنامه بودن کودتاچیان، عدم سازماندهی مناسب کودتا و منحصر بودن آن به دو شهر ترکیه، عدم بازداشت هیچ یک از مقامات سیاسی حاکم ترکیه توسط کودتاچیان، شکست سریع آنها در ساعات اولیه، بازگشت قدرتمندتر اردوغان به صحنه قدرت و عدم همراهی نظامیان ارشد ارتش با کودتاچیان را می توان از دلایل صوری بودن و ساختگی بودن این کودتا دانست که می تواند با هدف دستیابی به اهداف زیر طراحی شده باشد:
ـ نزدیک کردن اردوغان به طرح تبدیل نظام پارلمانی این کشور به نظام ریاست جمهوری که با مخالفت بسیاری در داخل این کشور مواجه است.
ـ آغاز مجدد مذاکرات صلح با کردهای این کشور که به خاطر سیاست های غلط اردوغان در طول سال های گذشته متوقف شده بود و بعد از دو سال آتش بس مجددا منجر به درگیری های ۴۰ ساله نظامی بین ارتش این کشور و گروه «پ ک ک» شده بود.
مخالفت «صلاح الدین دمیرتاش» از رهبران حزب کردی دموکراتیک خلق ها با کودتاچیان و درخواست وی از حامیان حزبش برای حضور در خیابان ها برای سرکوب کودتا و همراهی وی با حزب حاکم ترکیه و دیگر احزاب این کشور در مخالفت با کودتا و تشکر امروز «بینالی ایلدیریم» از رهبران احزاب ترکیه به خاطر مخالفت با کودتا از جمله دلایلی است که می تواند این دیدگاه را تقویت کرده و موجبات از سرگیری مذاکرات صلح کردی در این کشور را فراهم کند.
ـ حضور نظامیان ترکیه در شمال عراق و اصرار آنکارا بر ادامه حضور با وجود مخالفت های بغداد موجب بروز تنش های زیادی در روابط بغداد با آنکارا در سال های گذشته شده بود. با توجه به تلاش های اخیر حزب حاکم ترکیه برای عادی سازی روابط با همسایگان و همچنین دادن دستور خروج نظامیان این کشور از عراق توسط ارتش این کشور در ساعات اولیه کودتا، شاید بتوان گفت یکی از اهداف این کودتای ساختگی خروج به ظاهر آبرومندانه اردوغان از عراق با هدف نزدیکی به بغداد و دمشق باشد.
ـ مداخلات ترکیه در شمال سوریه و حمایت آنکارا از مخالفان بشار اسد موجبات تنش های بسیاری در روابط آنکارا با دمشق و به تبع آن با مسکو و تهران شده بود. در روزهای گذشته پس از عادی سازی روابط ترکیه و روسیه شاهد وعده های نخست وزیر این کشور برای عادی سازی روابط با دمشق نیز بوده ایم. شاید آنکارا از این کودتا به عنوان بهانه ای برای تغییر سیاست هایش در قبال دولت سوریه و کاهش حمایت ها از گروه های تروریستی مورد حمایت خود استفاه کند. در چنین شرایطی زمینه برای نزدیکی آنکارا به دمشق و تهران نیز هموارتر خواهد شد.
ـ همچنین می توان این کودتای ساختگی را در راستای توافق روزهای گذشته آمریکا و روسیه برای پایان گام به گام جنگ در سوریه دید که ترکیه یکی از طرف های عمده آن است.
ـ حضور نظامیان ترکیه در سوریه و عراق و مداخلات آن در این دو کشور یکی از موارد اختلاف آنکارا و واشنگتن که از حامیان کردهای سوری است، بوده است. همچنین عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل با صرف نظر کردن آنکارا از پیش شرط های خود موجب تخریب وجهه اردوغان و یارانش نزد افکار عمومی اسلامگرایان این کشور شده است.
می توان تحولات اخیر در ترکیه را طرحی برای انحراف افکار عمومی از این دو مسئله و در راستای تلاش آنکارا برای نزدیکی بیشتر به واشنگتن و تل آویو دید.
ـ همچنین این کودتا در صورت ساختگی بودن بهانه خوبی برای ادامه تصفیه نظامیان مخالف اردوغان از ارتش ترکیه خواهد بود.
نتیجه اینکه؛ حقیقت هر چه بوده باشد، مشکلات داخلی و منطقه ای ترکیه در سال های گذشته ناشی از سیاست های غلط رهبران حزب عدالت این کشور در قبال تحولات داخلی ترکیه و منطقه است، سیاست هایی که رفته رفته دامن خود ترکیه را گرفته و اگرچه در ظاهر به قدرت گرفتن بیشتر اردوغان منجر شده اما قطعا روندی پر شتاب در تضعیف این کشور در عرصه مناسبات بین المللی داشته است.