اوضاع و احوال نرخهای جدید سود در شبکه بانکی/ صندوق‌ها 19 تا 21 درصد سود می‌دهند/ اعطای وام به شرط «مسدودی»
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد به غیر از یک بانک تقریبا همه بانک‌ها نرخ سود سپرده 15 درصد را رعایت می‌کنند اما در حوزه تسهیلات از مجموع 12 بانک مورد بررسی 3 بانک نرخ بالاتر دریافت می‌کنند و سایر بانک‌ها اغلب بخشی از تسهیلات را مسدود می‌کنند که خود باعث بالا رفتن هزینه دریافت وام می‌شود.
بانک مرکزی پس از توافق بانک‌ها برای کاهش نرخ سود سپرده از 18 درصد به 15 درصد، در جلسه هشتم تیر ماه ضمن تایید توافق کاهش نرخ سود سپرده، نرخ سود تسهیلات عقود مبادله‌ای و مشارکتی را به 18 درصد کاهش داد.
پیش از این نرخ مصوب سود تسهیلات عقود مشارکتی 22 درصد و سود عقود مبادله‌ای 20 درصد بود.
براساس ابلاغیه بانک مرکزی از 16 تیر ماه باید نرخهای سود اجرایی شود که البته با توجه به تعطیلات در عمل از 19 تیر ماه قابلیت اجرا به خود گرفت.
برای بررسی روند اجرای این توافق و مصوبه شورای پول و اعتبار که در سیستم بانکی اجرایی می‌شد، میزان نرخهای سود را در 11 بانک و یک موسسه اعتباری بررسی کردیم.
* نرخ سود سپرده عملیاتی در بانک‌ها 15 درصد/ آینده سه ماهه 20.5 دصد می‌دهد
بررسی‌ها نشان می‌دهد، نرخ سود سپرده 15 درصد فقط در بانک آینده رعایت نمی‌شود. بانک آینده برای سپرده‌های سه ماهه 20.5 درصد سود پرداخت می‌کند، البته نرخ سود برای سپرده‌های یکساله به گفته کارمند یکی از شعب این بانک 15 درصد است!.
* نرخ سود صندوق‌های بادرآمد ثابت بانک‌ها 19 تا 21 درصد
در این میان البته بانک پارسیان در قالب صندوق لوتوس برای سپرده‌گذاری با درآمد ثابت 19 درصد سود پرداخت می‌کند. این صندوق‌ها در بانک‌های توسعه صادرات،انصار، سامان، رفاه، پاسارگاد، کشاورزی، گردشگری، اقتصاد نوین، کارآفرین، دی، موسسه کوثر مرکزی و بانک شهر وجود دارد که هم‌اکنون نرخ سود میانگینی که این صندوق‌ها پرداخت می‌کنند حدود 19 تا 21 درصد است.
به عنوان مثال موسسه اعتباری کوثر مرکزی نرخ سود 19.5 تا 21 درصد سود را به سرمایه‌گذاران در صندوق می‌دهد که دارای اختلاف قابل توجهی با نرخ سود سپرده 15 درصد است و به نوعی روشی برای جذب منابع و مشتری بیشتر به شمار می‌رود.
*نرخ سود تسهیلات در بانک‌های پارسیان 22 و قوامین 20 درصد
وضعیت رعایت نرخهای سود در حوزه تسهیلات نامناسب‌تر و پیچیده‌تر است. بانک پارسیان 22 درصد و بانک قوامین هم سود 20 درصد را برای تسهیلات خود در نظر گرفته است. نکته قابل توجه آنکه بانک قوامین با وجود نرخ 20 درصدی تسهیلات خود، معادل 20 درصد تسهیلات را مسدود می‌کند
*رعایت نرخ 18 درصد تسهیلات در اغلب بانک‌ها به شرط مسدود کردن بخشی از وام
البته اغلب بانک‌های که نرخ سود تسهیلات را 18 درصد تعیین کرده‌اند، درصدی از تسهیلات اعطایی را در بانک مسدود می‌کنند و پس از بازپرداخت تسهیلات، پول مسدود شده آزاد می‌شود.
بانک رفاه تسهیلات 18 درصدی را با مسدود کردن 23 درصد تسهیلات پرداخت می‌کند. همچنین مسدودی تسهیلات در بانک دی 15 درصد، بانک تجارت 20 درصد، صادرات 20 درصد، موسسه کوثر 30 درصد است.
تعیین مسدودی بخشی از تسهیلات یا مسدودی سپرده‌ای که سود به آن تعلق نمی‌گیرد، در عمل موجب افزایش هزینه تسهیلات دریافتی می‌شود و به عبارت دیگر نرخ موثر سود تسهیلات بیش از نرخ مصوب خواهد شد.
| بانک | نرخ سود سپرده | تسهیلات | توضیحات |
| ملّی | 15 | 18 | |
| دی | 15 | 18 | 15 درصد وام مسدود می‌شود |
| پارسیان | 15 | 22 | |
| پاسارگاد | 15 | 18 | |
| تجارت | 15 | 18 | |
| آینده | سه ماهه 20.5 | 18 درصد | 20 درصد تسهیلات مسدود می‌شود |
| صادرات | 15 | 18 درصد | 20 درصد مسدود می‌شود |
| سینا | 15 درصد | 18 | معادل 90 درصد سپرده |
| رفاه | 15 | 18 | 23 درصد وام مسدود می‌شود |
| قوامین | 15 | 20 | 20 درصد مسدودی |
| موسسه کوثر | 15 | 18 درصد | معادل 30 درصد وام مسدود می‌شود |
بانک مرکزی سال گذشته چند اقدام مهم در حوزه اعتباری انجام داد. تبدیل اضافه برداشت‌های قبلی بانک‌ها به خط اعتباری موجب شد هزینه بازپرداخت اضافه برداشت از 34 درصد به سطح نرخ سود در بازار بین بانکی برسد که این نرخ 17 درصد است.
همچنین نرخ جریمه اضافه برداشت بانک‌های دولتی که ناشی از تسهیلات تکلیفی بوده به سطح نرخ سود تسهیلات تکلیفی پرداخت شده رسید. از طرف دیگر بانک مرکزی به بازار بین بانکی ورود کرد و نرخ سود در این بازار 12 درصد کاهش یافت.
این اقدامات موجب شد تلاش و رقابت بانک‌ها برای جذب سپرده بیشتر با نرخهای بالا و غیراقتصادی کاهش یابد و زمینه برای کاهش نرخهای سود فراهم شد.
همانطور که بررسی‌های ما نشان می‌دهد، رعایت نرخهای سود سپرده در اغلب بانک‌ها رعایت می‌شود اما حلقه مفقوده‌ای در این بین وجود دارد که آن صندوق‌های با درآمد ثابت بانک‌هاست که با وجود ماهیت بورسی، شباهت زیادی به سپرده‌گذاری‌های بانکی دارد. این مساله موجب مخدوش شدن نرخهای مصوب شورای پول و اعتبار شده است.
رئیس کل بانک مرکزی چند ماه پیش از ورود بانک مرکزی به ساماندهی نرخهای سود این صندوق‌ها خبر داده بود اما تاکنون اقدام مشخصی در این زمینه گزارش نشده است.
مساله بعدی نرخهای سود تسهیلات است. همانطور که در توضیحات و جدول بالا قید شده، سه بانک از مجموعه 11 بانک و یک موسسه نرخهای 20، 22 و 24 درصد را برای تسهیلات در نظر گرفته‌اند و اغلب بانک‌هایی که نرخ مصوب 18 درصد را رعایت می‌کنند، بخشی از تسهیلات یا معادل آن را در حساب مسدود می‌کنند که این کار نرخ موثر سود تسهیلات را در عمل افزایش می‌دهد. مسدودی معادل تسهیلات در بانک‌ها از 15 درصد تا 30 درصد انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد بانک مرکزی برای اجرای هرچه موثر‌تر و بهتر نرخهای سود مصوب شورای پول و اعتبار باید هر چه زودتر چاره‌ای برای مساله صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت بانک‌ها و مسدود کردن بخشی از تسهیلات بی‌اندیشد و اجرایی کند چرا که در غیر این صورت نتایج مثبت تصمیم شورای پول و اعتبار در فضای اقتصادی کشور کمرنگ خواهد شد.
