بانوان کهنسال اردبیلی به یاد ندارند که کسی در گذشته به غیر از طلا، نقره و برنز بدلی جات به تن کرده باشند و اغلب کشفیات باستانی و میراثی اردبیل از زینت‌آلات نیز گواه این موضوع است.
با این وجود طی سال های اخیر برای پاسخگویی به خیل تنوع‌طلبی نسل جدید انواع بدلی جات در گوشه و کنار شهر اردبیل جوانه زده و آویز زنان و دختران و حتی پسران و مردان را تأمین کرده است.
بررسی میدانی نشان می‌دهد در بین زینت‌آلاتی که به فروش می‌رسد به وفور انواع سنگ‌های زینتی به دلیل ناآگاهی مردم به نام سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به فروش می‌رسد.
سنگ‌هایی که اغلب چینی و شیشه‌های رنگ شده است. این در حالی است که کشفیات اخیر نشان می‌دهد اردبیل خود در مرکزیت انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی است.
شناسایی انواع عقیق در اردبیل
عمده سنگ‌هایی که به نام سنگ قیمتی عقیق در اردبیل به فروش می‌رسد در واقع به دلیل عدم شناخت کافی مشتریان به نام عقیق مهر می‌خورد.
این در حالی است که به گفته گوهرشناس و پژوهشگر سنگ‌های قیمتی در خود اردبیل رگه‌های متعددی از عقیق شناسایی شده و مردم نسبت به آن شناختی ندارند.
عبدالحسین بدایتی به شناسایی ۶۳ مورد عقیق در گستره جغرافیایی استان اردبیل اشاره کرد و افزود: مستعدترین جغرافیای استان برای سنگ‌های قیمتی شهرستان خلخال است.
وی افزود: از جمله در نوار قزل اوزن عقیقی با نام نوار آبی که رگه‌های آبی‌رنگ دارد شناسایی شده است که نمونه این سنگ به مراکز تحقیقاتی گوهرشناسی در آلمان ارسال شده و بر اساس اعلام نظر آن ها مرغوب‌ترین و شفاف‌ترین عقیق نوار آبی دنیا متعلق به شهرستان خلخال است.
به گفته بدایتی علاوه بر عقیق، فیروزه در مشگین شهر و رز کوارتز در بزقوش نیز در مقایسه با هم خانواده خود در مناطق دیگر قابل‌توجه و متمایز است و باید برای ثبت آن اقدام شود.
در عین حال یکی از فروشندگان سنگ‌های قیمتی در اردبیل نیز در خصوص کیفیت عقیق اردبیل تصریح کرد: عقیق سبلان با درجه سختی هفت و درجه خلوص ۹۹.۹ درصد مطابق با آزمایشات کیفی جزو نوادر طبیعی کشور محسوب می‌شود.
محسن منصوری گفت: در پی آزمایشات آزمایشگاه تخصصی دانشگاه تربیت مدرس تهران معدن عقیق سبلان از لحاظ کیفی خلوص کافی برای استفاده در صنعت جواهرسازی را اخذ کرده و به عقیده کارشناسان این دانشگاه قابلیت رقابت با عقیق یمن را دارا است.
به گفته عضو انجمن گوهر تراشان، جواهرسازان و ملیله کاران استان تمامی ارقام عقیق این منطقه درجه خلوص بالایی داشته و به صورت توده‌ای متراکم با رگه‌های متعدد رنگی با قابلیت تورق در ابعاد بزرگ را دارد.
منصوری تاکید کرد: با توجه به اینکه معادن عقیق اغلب به صورت رگه‌های باریک عقیق نسبت به استخراج این سنگ اقدام می‌کنند، وجود توده‌های بزرگ در معدن عقیق سبلان ویژگی نادری به آن بخشیده است.
رقابت سنگ‌های چینی با ثروت ناشناخته
هر چند فعالان سنگ‌های قیمتی در اردبیل از وجود پتانسیل‌های متعدد در استان شگفت زده هستند، اما در عین حال کشف رموز لایه‌های پنهان در دل سبلان قصه پر غصه‌ای نیز دارد.
در حال حاضر فروش سنگ‌های چینی و عدم ساماندهی بازار موجب شده بسیاری از اردبیلی‌ها حتی نسبت به وجود سنگ‌های قیمتی در استان خود باور نداشته باشند.
در پی گفتگو با چند تن از شهروندان اردبیلی مشخص شد اغلب شهروندان اطلاعی از وجود سنگ‌های قیمتی در استان ندارند و گمان نمی‌کنند چنین سنگ‌هایی در اردبیل وجود داشته باشد.
یکی از شهروندان اردبیلی که علاقه‌مند زیورآلات با سنگ‌های زینتی است، تصریح کرد: بنده جسته و گریخته شنیده‌ام که در اردبیل سنگ‌های قیمتی وجود دارد اما گمان نمی‌کنم این ادعا صحت داشته باشد.
عدم شناخت و ضعف در معرفی و ساماندهی بازار موجب شده است سنگ‌های چینی در بازار اردبیل جولان دهند و زینت‌آلات دختران سبلان را شکل بدهند.
معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی این استان گفت: حوزه سنگ‌های قیمتی پربازده و سودآفرین است و با این وجود سنگ‌های دست‌ساز و غیر اصیل می‌تواند آسیب آن تلقی شود.
علیرضا دباغ عبداللهی تاکید کرد: برای شناسایی و معرفی هر چه بیشتر پتانسیل‌های استان در این خصوص طی سال های گذشته نمایشگاه‌های متعدد سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی برگزار شده است.
وی به برگزاری دوره‌های گوهرشناسی در اردبیل اشاره کرد و افزود: در حوزه سنگ‌های قیمتی در ابتدا باید اطلاع‌رسانی دقیق صورت گرفته و در عین حال برای بازار فروش برنامه‌ریزی شود.
سنگ‌های قیمتی زنجیره فروش صحیح ندارد
هر چند روندی که دباغ عبداللهی به آن تاکید دارد صحیح است اما آیا عملاً اجرایی می‌شود؟
کارشناسان معتقدند برگزاری چند نمایشگاه در طول سال کفایت نمی‌کند و لازم است برنامه‌های تبلیغی افزایش یابد.
در واقع به حدی قابلیت برندسازی در سنگ‌های قیمتی اردبیل وجود دارد که به عقیده گوهرشناس اردبیلی، می‌توان این استان را در بازارهای جهانی به شکل ویژه معرفی کرد.
بدایتی با یادآوری حضور خود در نمایشگاه‌های متعدد خارجی اضافه کرد: هر چند خود شهروندان اردبیلی از پتانسیل سنگ‌های قیمتی استان بی‌خبرند اما در نمایشگاه‌های خارجی کیفیت سنگ‌ها مورد حیرت اروپایی‌ها است.
گفته می‌شود برداشت‌های متعددی از سنگ‌های قیمتی اردبیل انجام می‌شود اما به نظر می‌رسد اغلب برداشت‌ها در نهایت به خام فروشی گره خورده است.
چرا که در آمار صادرات استان اردبیل هیچ اشاره‌ای به سنگ‌های قیمتی نمی‌شود و عمده سنگ‌های قیمتی اردبیل به دلیل اینکه زنجیره فروش صحیحی برای آن تعریف نشده است، گرفتار آفت خام فروشی و یا فروش از طریق دلالان است.
این در حالی است که ثروتی که از دست می‌گریزد قابل بازگشت نیست. میلیون‌ها و میلیاردها سال زمان سپری شده تا عقیق‌ها و کوارتزها در دل سبلان بجوشد و امروز این میراث طبیعی نیازمند هدایت صحیح در بازار است.