درخشش جواهرات ایرانی با کمک مراکز علمی / ایران ۳۹سنگ گرانبها دارد

توسعه صنعت جواهرات در دنیای امروز بیش از گذشته نیازمند ورود به بخش های علمی است؛ در این رابطه، واحدهای متعددی در بخش خصوصی تلاش داشته اند و دارند تا این صنعت را به جایگاه شایسته ای در سطح اقتصادی بر پایه دانش برسانند. از سوی دیگر از آنجا که مقوله اقتصاد مقاومتی و به دنبال آن، اقتصاد دانش بنیان از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است، صنعت جواهرات می تواند بر پایه دانش به جایگاهی برسد که بتوان به عنوان یک مزیت نسبی در کشور از آن یاد کرد.

محمد جواد پیش‌بین، رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ های زینتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره جایگاه ایران در عرصه سنگهای قیمتی و ارتباطی که این روزها مراکز علمی با صنعتی در این حوزه ایجاد کرده اند، اظهار داشت: همه اتفاقات در کشور، دنباله رو بخش خصوصی است و هیچ برنامه ریزی از طرف دولت روی این حوزه نشده است. در سال ۸۳ که اولین آموزشگاه گوهر شناسی را در شرق کشور تاسیس کردیم کلمه گوهر برای متخصصان تعریف نشده بود اما اکنون که مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ ها به ثبت رسیده، نیاز است که از نظر علمی به این حوزه توجه ویژه ای شود.

وی با بیان اینکه از این رو کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار حوزه سنگ های زینتی و جواهرات توسط معاونت علمی راه اندازی شده است، عنوان کرد: این جای خوشحالی است و می تواند نشانه ای برای پیشرفت در این بخش تاثیر گذار در اقتصاد باشد.

شناسایی ۳۹ گوهر سنگ، نشان از پتانسیل بالای کشور در صنعت جواهرات دارد

پیش بین با بیان اینکه ایران به لحاظ ساختار زمین شناسی، در منطقه ای واقع شده که از نظر تنوع کانی سازی در وضعیت بسیار خوبی قرار گرفته است؛ به طوریکه حداقل ۳۹ سنگ در ایران شناخته شده است، تاکید داشت: همچنین عقیق و فیروزه از سنگ های معروف ایرانی هستند. فیروزه نیشابور به عنوان با کیفیت ترین و قدیمی ترین فیروزه های جهان مطرح شده است.

پیش بین خاطر نشان کرد: از قدیم الایام، سنگ های یاقوت، یشم، الماس و زمرد در ایران وجود داشتند.

وی با بیان اینکه در سنوات قبل پروژه پتانسیل یابی سنگ های قیمتی در کشور مطرح شد، گفت: این موضوع در ۲۰ استان تحقق یافت؛ نتیجه این طرح، شناسایی ۳۹ گوهر سنگ قابل تراش برای کاربرد در زیورآلات بود. این موضوع نشان می دهد که ایران واقعا پتانسیل قوی در این زمینه دارد.

بررسی جایگاه ایران از منظر جواهرات

به گفته رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ های زینتی معاونت علمی و فناوری، از این ۳۹ نوع گوهر، حداقل ۲۰ نوع در خراسان وجود دارد بنابراین خراسان یکی از متنوع ترین و پر پتانسیل ترین استان های سنگ های زینتی یا گوهر سنگ هاست.

وی با اشاره به بررسی جایگاه ایران از منظر جواهرات گفت: مطالعات نشان داده که حدود ۷۰۰ میلیارد دلار گردش نقدینگی سنگ های قیمتی در دنیاست؛ ۲۸۰ میلیارد دلار هم گردش نقدینگی میزان طلایی است که در ساخت زیور آلات به کار می رود؛ بنابراین صنعت جواهرات هزار میلیارد دلار گردش نقدینگی در دنیا دارد اما سهم کشور ما ناچیز و کمتر از یک صدم درصد است.

پیش‌بین با تاکید بر جایگاه ویژه مشهد به لحاظ گردشگری توریستی و پتانسیل صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و گوهر سنگ ها عنوان کرد: ضروری است که به این حوزه توجه ویژه ای شود تا بتوان آن را در اقتصاد کشور موثر دانست؛ در حال حاضر ۸۵ درصد واحد های تراش گوهر سنگ ها در مشهد واقع شده اند؛ سالانه در این شهر ۹ تن عقیق و ۶ تن نگین فیروزه تولید می شود. بعد از مشهد استان های همدان، زنجان، کرمان و سیستان و بلوچستان استان های نسبتا با پتانسیل بالا در این حوزه هستند.

وی با بیان اینکه تقریبا دو دهه است که صنعت جواهرات با علم عجین شده است، تاکید داشت: صنعت جواهرات توانسته با علم ارتباط بگیرد به طوری که بعد از بازدید داوران بین المللی بمبئی، بانکوک و تایلند از مشهد، این شهر را به عنوان شهر جهانی جواهرات معرفی کرده اند.

وی با بیان اینکه این صنعت می تواند نقشی در اقتصاد کشور داشته باشد، گفت: ما توانستیم در سال های گذشته اولین برندهای جواهر سازی را ثبت کنیم؛ همچنین ۳ واحد طراحی جواهرات در مشهد تاسیس کردیم که در هیچ کجای کشور وجود ندارد. وجود آزمایشگاه های تخصصی در حوز گوهر شناسی، هنرستان تراش سنگ، مراکز آموزشی گوهر شناسی در مشهد از مواردی هستند که می تواند پر اهمیت باشد و نشان از علمی پیش رفتن این صنعت در کشور دارد.

اشتغال زایی چشمگیر در صنعت جواهرات

به گفته پیش بین، بر طبق مطالعات موسسه مطالعات جواهر شناسی امریکا (GIA) از ابتدای شناسایی یک سنگ در معدن، استخراج، تراش و فراوری و تبدیل آن به نگین، فروش و غیره نزدیک به ۲۰۰ حرفه مختلف نیاز است؛ در هیچ صنعتی چنین سیطره ایجاد فرصت شغلی نداشته و نداریم. بنابراین اگر صنعت ساخت پایه که دربرگیرنده ۸۰ حرفه است را به این صنعت اضافه کنیم مجموعا ۲۸۰ حرفه برای تبدیل یک سنگ به جواهر وجود دارد.

پیش‌بین گفت: علاوه بر ایجاد فرصت شغلی، این صنعت می تواند یک مزیت نسبی برای کشور محسوب شود.

به گفته وی، نرخ سرانه سرمایه گذاری برای تراش یک سنگ برای هر نفر بین ۵ تا ۱۰ میلیون تومان است درصورتیکه در صنایع دیگر حداقل ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان سرانه سرمایه گذاری لازم است.

وی با بیان اینکه صنعت جواهرات هیچ وابستگی به صنعت حمل و نقل ندارد چون در ابعاد کوچک حمل می شوند، گفت: عدم وابستگی به صنعت حمل و نقل و ایجاد ارزش افزوده بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ درصد می تواند یک مزیت در این صنعت محسوب شود.

پیش بین افزود: نیاز به فضای کم برای ایجاد یک شغل در صنعت جواهرات، مطرح بودن این هنر و صنعت به عنوان شغل خانگی و... می تواند به عنوان مزیت های نسبی در این حوزه مطرح شوند در عین حالی که مزیت اقتصادی بالایی خواهد داشت.

رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ های زینتی خاطر نشان کرد: تاکنون ۴ استاندارد روی سنگ های قیمتی تدوین شده است؛ روش شناسایی سنگ های رنگی، درجه بندی و شناخت سنگ های رنگی، درجه بندی و شناخت مروارید، شناسایی و درجه بندی الماس از استانداردهای تدوین شده سنگ های قیمتی به شمار می روند. اینها در اداره استاندارد به تدوین رسیده است.

به گفته وی، این قوانین جدید هستند و در ۲ سال گذشته کدملی اخذ کرده اند؛ همچنین در حال حاضر هم نیازی به استانداردهای دیگری در زمینه جواهرات نیست.

پیش بین گفت: اخیرا استاندارد آموزشهای فنی حرفه ای بازنگری شده اند تا بر مبنای آن تقسیم بندی بین المللی انجام گیرد.

استفاده از تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی در صنعت جواهرات

وی در خصوص اقداماتی که برای آموزش ها در این صنعت انجام گرفته است، گفت: با پیشنهادی که ۳ سال گذشته به دفتر آموزش و تحقیقات گمرک ایران ارائه کردیم، سرفصل های آموزشی ارزیابی سنگ های گران بها تدوین شد؛ همچنین توانسته ایم تاکنون ۱۲ گمرک را با سنگ های قیمتی آشنا کنیم زیرا این اقدام می تواند زیربنای صنعت جواهرات به شمار رود.

پیش بین با بیان اینکه علم گوهر شناسی به قدری پیشرفت کرده که در دنیای امروز الزاما برای شناخت سنگ ها باید از تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی استفاده کرد، گفت: یکی از مواردی که خیلی خوب می تواند در گردش نقدینگی و شاخص های اقتصادی در این دوره که مبحث اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان مطرح است، تاثیر گذار باشد صنعت جواهرات خواهد بود؛ چون پتانسیل، هنر، علم و تجهیزات آن به صورت بومی در کشور وجود دارد و عده زیادی هم تحت آموزش علمی قرار گرفته اند.

ارائه تسهیلات قانونی به جای تسهیلات دولتی در صنعت جواهرات

وی با بیان اینکه با یک پشتیبانی ساده دولتی تعداد زیادی می توانند در این زمینه مشغول به کار شوند، گفت: این حوزه بیشتر از اینکه نیاز به تسهیلات دولتی داشته باشد بیشتر به تسهیلات قانونی نیاز دارد. همواره باید راه برای توسعه این صنعت هموار باشد تا به راحتی در این مسیر گام برداریم.

بررسی معضلات صادرات سنگ ها و جواهرات ایرانی

پیش‌بین در ادامه با اشاره به مشکلات صادرات سنگ های زینتی خاطر نشان کرد: زمانیکه سنگ ها برای صادرات آماده می شوند باید برای ارزشگذاری به تهران بروند و دوباره به مشهد بازگردند؛ بعد از آن از مشهد به کشورهای مد نظر صادر می شود.

وی افزود: همواره این مسیر رفت و برگشت به تهران می تواند از موانع صادرات سنگ های زینتی به شمار می رود؛ این درحالی است که آزمایشگاههای تخصصی مورد تایید و استاندارد در مشهد وجود دارد؛ از سویی وجود گمرک تخصصی با کارشناسان حرفه ای در این زمینه می تواند یک مسیر را از صادرات سنگ های زینتی بکاهد.

اختصاص ۲۴۰ میلیارد تومان در سال به صادرات سنگ های زینتی

پیش بین خاطر نشان کرد: در حقیقت عمده صادرات ما فیروزه است که به صورت نگین به اندونزی، سنگاپور و مالزی، حوزه خلیج فارس و خیلی کمتر به کشورهای اروپایی و امریکایی صادر می شود؛ البته باید در نظر داشت که بخش زیادی از این سنگها بار همراه مسافر است.

وی با اشاره به آمار صادرات سنگ های زینتی گفت: آمارها نشان می دهد که در حدود ۲۴۰ میلیارد تومان در سال به صادرات سنگ های زینتی ایران اختصاص دارد.

رونق اقتصادی کشور به واسطه یک فناوری کمتر پیچیده

در مقوله اقتصاد مقاومتی بر پایه اقتصاد دانش بنیان، به دانش پیشرفته یا کمتر پیشرفته اشاره ای نشده است بنابراین می توان چنین برداشت کرد که فناوری های کمتر پیشرفته هم می توانند در تحقق اقتصاد دانش بنیان تاثیر گذار باشند. این بدان معناست که صنعت جواهرات که از فناوری پیچیده ای برخوردار نیست می تواند در اقتصاد کشور تاثیر بسزایی داشته باشد.

اسماعیل قادری فر، مدیر کل دفتر تجاری سازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این خصوص اظهار داشت: با توجه به اینکه اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری مطرح شده از این رو در صدد هستیم تا بر فناورهای کمتر پیشرفته هم تمرکز داشته باشیم؛ صنعت جواهرات و سنگ های زینتی از جمله این فناوری ها هستند.

وی عنوان کرد: کلیت نگاه ما در بحث علم و فناوری و ربط آن به اقتصاد دانش بنیان طوری است که همه حوزه ها از جمله فناوری های کمتر پیشرفته را مورد توجه قرار دهیم تا در نهایت حلقه های مفقوده در توسعه دانش و فناوری مشخص شوند. بدین واسطه می توان ثروت سازی از علم در کشور را شاهد بود.

قادری فر بیان کرد: بر همین اساس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار در معاونت علمی تشکیل شده تا به فناوری های کمتر پیشرفته توجه ویژه ای شود. به علت اینکه ما در کشور مزیت و پتانسیل های بالقوه ای در سنگ های قیمتی و جواهرات تزئینی داریم، کانون جواهرات و سنگ های قیمتی را تشکیل دادیم. در واقع این کانون، حلقه واسط بین فناوران و نوآوران با بازار است.

وی ادامه داد: کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با مشارکت بخش خصوصی و اعضای فعال از جمله اتحادیه سنگ های قیمتی تشکیل شده است و سعی دارد تا حلقه های مفقوده دانشی و خلاء هایی که در این زمینه وجود دارد را برطرف و بازاری مناسب را برای آن به وجود بیاورد. این حلقه مفقوده را می توانیم در حوزه کسب و کار با بهره گیری از دانش و فناوری به کار بگیریم تا بازارسازی آن بر پایه دانش باشد. در این صورت می توان شاهد رونق اقتصادی کشور به واسطه یک فناوری کمتر پیچیده بود.

قادری فر در خصوص ارتباط کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ های قیمتی با شرکت های دانش بنیان گفت: در اصل، برای ورود محصول نهایی جواهرات به بازار اقداماتی همچون شناسایی سنگ، استحصال، برش، فلز کاری، بسته بندی و ... انجام می گیرد؛ هر یک از این مراحل نیاز به دستگاهها و نیروهای انسانی دارد؛ از این رو بکارگیری نیروهای انسانی که بتواند نیاز این صنعت را براورد کند تا در اقتصاد کشور تاثیر گذار باشد مهم است.

به گفته وی، سهم شرکت های داخلی دانش بنیان که می توانند از ظرفیت های اقتصادی این بخش بهره ببرند تا اشتغال سطح بالا و پایداری را برای مردم به وجود بیاورند، زیاد است.

وی تاکید داشت: رونق اقتصادی و پرداختن به کسب و کار همیشه نباید در حوزه فناوری «های‌تک» یا پیشرفته باشد زیرا خیلی از فناوری های کمتر پیشرفته نیاز به دانش دارند. حوزه جواهرات و سنگ های قیمتی هم در این دسته از فناوری کمتر پیشرفته هستند که می تواند رونق اقتصادی برای کشور داشته باشند. در واقع با توجه به فناوری های پیشرفته و کمتر پیشرفته می توان فناوری را به برترین جایگاه رساند.

ثروت زایی از سنگ های زینتی بر پایه علم

قادری فر با تاکید بر اینکه برآوردها نشان می دهد که بازار سنگ های زینتی در کشور بزرگ و گسترده است، گفت: از چین، تایلند و هند زیور آلات به کشور ما وارد می شود این در حالی است که باید از ظرفیت بالقوه مان استفاده کنیم و از علم به ثروت برسیم. شناسایی سنگ ها نیاز به دانش دارد بر خلاف اینکه خیلی ها این حرفه و صنعت را یک عرصه پیش پا افتاده و سنتی می دانند.

پیشرفت صنعت جواهرات در گرو فعالیت شرکت های دانش بنیان و دانشگاه‌ها

قادری فر اظهار داشت: برای اینکه یک بازار بزرگ و معنا دار برای صنعت جواهرات و سنگ های قیمتی ایجاد کنیم نیاز است که آخرین تکنولوژی های روز را برای شناسایی و استحصال سنگ ها به کار بگیریم. این کار را شرکت های دانش بنیان و دانشگاهها می توانند برعهده بگیرند.

وی افزود: در واقع کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار در صدد است تا شرکتهای دانش بنیان را روی کار بیاورد. کانون جواهرات و سنگ های قیمتی از اولین کانون هایی است که در دوره جدید توانسته از معاونت علمی مجوز فعالیت اخذ کند. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علمی کاربردی و مراکز علوم زمین شناسی مشهد به عنوان بخش های دانشی در این کانون نیز حضور دارند تا بازار بکری برای این حوزه به وجود بیاید.

ورود مراکز علمی و دانشگاهی به بخشهای صنعتی مانند جواهرات نقطه عطفی در تحقق اقتصاد دانش بنیان است. نقطه عطفی که هر چند هنوز نوپا است اما امید می رود بتواند در آینده ای نه چندان دور چرخه نوآوری تا تولید را تکمیل و با هماهنگی میان نهادهای علمی و تولید و توزیع محصول بخشی از چالشهای اقتصادی کشور را برطرف کند.