درحال حاضر موسسات مالی در راستای گسترش محصولات خود به مشتریان، بیشترین تمرکز را بر فعالیت‌های بانکداری خرد و خدمات شرکتی به موسسات کوچک و متوسط (SMEs) قرار داده‌اند.
به نقل از تعادل ، در این میان ازجمله راهبردهای مدیران ارشد در راستای افزایش رشد و توسعه بانکداری اسلامی در سال ۲۰۱۵ عبارتند از توسعه شبکه بین‌المللی برای ایجاد ارتباط موثر با ذی‌نفعان، گسترش نوآوری در محصولات و خدمات (ساختار و چارچوب مقرراتی)، بهبود در کیفیت خدمات قابل ارائه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و افزایش سرمایه انسانی و ارتقای سطح آموزش به مشتریان از طریق شعب و رسانه‌های عمومی است.
در این گزارش وضعیت بانک‌های اسلامی در جهان از نظر حجم و رشد دارایی‌های منطبق بر شریعت، سود ناخالص در موسسات مالی منطبق بر شریعت و سودآوری موسسات مالی منطبق بر شریعت و بررسی نرخ بازدهی دارایی (ROA) بررسی شده است.
این گزارش نتیجه گرفته که گسترش و رونق بانکداری اسلامی در میان کشورهای اسلامی از یک سو و تقاضای کشورهای غربی مبنی بر تطابق قوانین بانکداری آنها با قوانین اسلامی از سوی دیگر، رشد چشمگیر این نوع نظام بانکی را طی سال‌های اخیر رقم زده است. با این وجود، فرصت‌های ایجاد رشد داخلی برای اغلب فعالان محدود شده و استراتژی ایجاد نوآوری‌ها به خصوص در حوزه بانکداری دیجیتال(الکترونیک) و تکنولوژی‌های مالی بر توسعه چالش‌های موجود دامن زده است.
علاوه بر این، امروزه اغلب بانک‌های اسلامی کشورهای مختلف به پتانسیل بلندمدت منطقه جنوب شرق آسیا توجه بیشتری نشان می‌دهند که در این میان با وجود نقدینگی بالای بانک‌های اسلامی کشورهای حوزه خلیج فارس(به عنوان مثال در عربستان و قطر) در مقایسه با همتای متعارف خود شاهد کاهش متوسط نرخ بازدهی دارایی بوده‌ایم. از این رو فعالان حوزه مالی اسلامی برای تداوم فعالیت خود در این فضای رقابتی همچنین دستیابی به فرصت‌های رو به رشد در آینده نیازمند تطبیق استراتژی‌ها و استانداردهای خود با شرایط روز جهان و استفاده از نوآوری‌های بانکداری الکترونیک هستند.
براساس آخرین رتبه‌بندی برترین موسسات مالی اسلامی در جهان که توسط نشریه بین‌المللی بنکر در 2015 منتشر شده است، ارزش کل دارایی‌های منطبق بر شریعت در جهان معادل 1500میلیارد دلار است که بانک‌های کاملا اسلامی مبلغ 950میلیارد دلار آن را در اختیار خود دارند.افزون بر این بانک‌های اسلامی سودی معادل 12.5میلیارد دلار با متوسط نرخ بازدهی 1.1درصد را طی سال مذکور کسب کرده‌اند. در این میان نقش بانک‌ها و موسسات مالی ایرانی در میان 360 بانک تجاری و تخصصی، شرکت‌های بیمه و موسسات مالی و اعتباری بسیار چشمگیر و از نظر حجم دارایی‌ها در بالاترین ردیف‌های این رتبه‌بندی قرار دارند. از مجموع این 360 موسسه مالی اسلامی در 40کشور جهان 249موسسه به طور کامل خدمات اسلامی ارائه می‌دهند و 111بانک تجاری با داشتن باجه‌های اسلامی به عرضه خدمات منطبق بر شریعت می‌پردازند. در سال مورد بررسی حدود 79درصد از موسسات و نهادهای مالی با افزایش دارایی‌های ناشی از فعالیت‌های مالی منطبق بر شریعت روبه‌رو بودند و تنها 22.5درصد کاهش دارایی را تجربه کردند. در ادامه به معرفی برترین بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی در ایران و جهان از لحاظ برخی شاخص‌ها می‌پردازیم.
سودآوری موسسات مالی منطبق بر شریعت
بررسی سودآوری صنعت بانکداری اسلامی نشان می‌دهد که در سال مورد بررسی حدود 75درصد از کل موسسات با رشد مثبت سود مواجه و تنها 25درصد با کاهش این شاخص نسبت به سال قبل روبه‌رو بوده‌اند. یکی از شاخص‌های سودآوری نسبت بازدهی دارایی روآ است که بیان‌کننده استفاده مطلوب از دارایی بوده و از تقسیم سود خالص بانک به دارایی‌های آن محاسبه می‌شود. این نسبت در کل بانک‌های اسلامی از 1.7درصد در سال 2014 به 1.1درصد در 2015 رسیده است و این مساله منجر به کاهش متوسط نسبت بازدهی در10بانک اسلامی برتر جهان از 3.1 به 2.7درصد شده است. با وجود کاهش این نسبت اما در مجموع، این شاخص در بانک‌های اسلامی بالاتر از سطح استاندارد جهانی یک درصد قرار دارد و نشان می‌دهد دارایی بانک‌های مذکور از نظر سودآوری در سطح مناسب و مطلوب واقع شده است.
کاهش سودآوری و رشد دارایی
کاهش سودآوری و رشد دارایی‌ها تا حدودی می‌تواند ناشی از اشباع بازارهای تازه تاسیس برای رقابت با بازارهای متعارف باشد. در این میان به طور خاص می‌توان به کشور مالزی به عنوان پیشگام در بازار مالی اسلامی جهانی اشاره کرد که رقابت میان فعالان اسلامی این کشور به حالت بحرانی نزدیک شده است. البته اجرای اصلاحات مقرراتی و معرفی قانون خدمات مالی اسلامی سال 2014 در کشور مالزی، اقدامی مهم برای تسهیل در ارائه سرمایه‌گذاری‌های منطبق بر شریعت توسط صندوق‌های بازنشستگی و دستیابی به اهداف دولت برای رسیدن سهم تامین مالی اسلامی به 40درصد تا سال 2020 به شمار می‌رود.
وضعیت 10بانک تجاری اسلامی برتر جهان از لحاظ نرخ بازدهی دارایی نشان می‌دهد، بانک‌های ایرانی در سال 2015 صدرنشین موسسات مالی اسلامی بوده‌اند.
به طوری که بانک پاسارگارد ایران با 3.4درصد به بالاترین نرخ بازدهی دارایی دست یافته و به ترتیب بانک‌های کارآفرین 3.3درصد، سینا 3.27درصد، مصرف الرایان قطر 2.7درصد و فیصل بانک مصر 2.6درصد رتبه‌های دوم تا پنجم بوده‌اند.
سود ناخالص در موسسات مالی منطبق بر شریعت
میزان سود کسب شده در یک دوره مالی، یکی از شاخص‌های مهم در تعیین توانایی مدیریت در استفاده بهینه از منابع واقعی سرمایه‌یی و مالی بانک‌ها در خلق سود است.
رتبه‌بندی موسسات مالی اسلامی از لحاظ سود ناخالص نشان می‌دهد، بانک الرجحی عربستان با 1823میلیون دلار در مقام نخست و بانک‌های ملت 1157میلیون دلار، بانک اسلامی دوبی 768میلیون دلار و پاسارگاد 663 میلیون دلار به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود در میان 25موسسه مالی منطبق بر شریعت در جهان 9بانک ایرانی توانسته‌اند بیشترین سود ناخالص را کسب و در این رتبه‌بندی قرار بگیرند. از لحاظ بیشترین دارایی‌های منطبق بر شریعت ایران از نظر حجم دارایی‌ها در بالاترین ردیف و کشورهای عربستان سعودی، مالزی، امارات متحده عربی و کویت رتبه‌های دوم تا پنجم را تشکیل می‌دهند. براساس این رتبه‌بندی، بانک ملی ایران با حجم دارایی‌هایی 85012 میلیون دلار به عنوان برترین موسسه مالی اسلامی و بانک‌های «الرجهی» عربستان، «بانک خانه مالی کویت» کویت، « ملت» ایران، «بانک ملی تجاری» عربستان، «گروه بانکی برهاد» مالزی، «مسکن» ایران و «صادرات» ایران به ترتیب رتبه‌های دوم تا هشتم را دارا هستند.
در بین 50 موسسه مالی اسلامی با بیشترین حجم دارایی‌های منطبق بر شریعت 13بانک از ایران، 9بانک از مالزی، 12بانک از عربستان، 5 بانک از امارات متحده عربی، 4 بانک از قطر، 3 بانک از بحرین و 2 بانک از کویت به چشم می‌خورد.