شوک آمریکایی به بازارها

شاخص دلار که ماه‌هاست قدرت‌نمایی می‌کند، آخر هفته گذشته از مرز 103 واحد نیز گذشت تا اوج 14 ساله تازه‌ای را تجربه کند. قدرت دلار بازار کالا را در موقعیت دفاعی قرار داد تا نوسان‌های بهای اونس طلا نیز به پیرامون مرز 1130 دلار منتقل شود. جهش ترامپی بورس‌های جهانی نیز با انتشار بیانیه فدرال رزرو متوقف شد. بازارهای ایران نیز از این تحولات اثر گرفتند. در بازار داخلی ارز، انتظارات ناهمسو است، با این همه نرخ‌های برابری جهانی دلار، از عوامل تعیین‌کننده قیمت در ایران است. در این میان، مدیریت نوسان‌ها با تعدیل نرخ‌های برابری دلار تقویت شده و ارزهای تضعیف‌شده می‌تواند از اولویت‌های سیاست‌گذار باشد. در بورس تهران هم انعکاس رشد ارزش دلار در بازار جهانی می‌تواند به سودآوری شرکت‌های کالایی کمک و افت قیمت جهانی کالاها با فشار ارزش دلار، اثر مثبت رشد نرخ دلار در سودآوری شرکت‌های بورسی را تعدیل کند. «دنیای اقتصاد» در گزارش‌هایی تحولات بازارهای جهانی و داخلی را در عصر انقباض پولی در آمریکا واکاوی کرده است.

همه می‌دانستند که نشست دسامبر کمیته بازار آزاد فدرال رزرو آمریکا تایید‌کننده افزایش نرخ‌های بهره در بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است. با این همه، کمتر کسی گمان می‌کرد که سیاست‌گذاران پولی پرنفوذترین بانک مرکزی دنیا در آخرین بیانیه خود در سال 2016 چنان لحنی را برگزینند. نشست دو روزه فدرال رزرو چهارشنبه شب با انتشار بیانیه‌ای به کار خود پایان داد، بیانیه‌ای که نه تنها افزایش نرخ‌های بهره را اعلام کرد، بلکه برای سه سال آینده میلادی 8 یا 9 بار افزایش دیگر را پیش‌بینی کرد. این انقباضی فراتر از انتظار خواهد بود که واگرایی سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی عمده را عمیق‌تر خواهد کرد. اوج‌گیری شاخص دلار تا اوج 14 ساله و عقب‌نشینی فلز زرد تا کف 10 ماهه نمادهای «عصر انقباض آمریکایی» هستند.

یک سال انتظار

بانک مرکزی آمریکا در دسامبر سال 2015 میلادی برای نخستین بار در حدود یک دهه پیش از آن نرخ بهره وجوه فدرال را افزایش داد. انبساط پولی مهم‌ترین واکنش کمیته بازار آزاد به بحران بود که عمدتا با خرید اوراق قرضه انجام می‌شد. کمیته سیاست‌گذار پولی بانک مرکزی ایالات‌متحده پس از ماه‌ها تردید، در نهایت در واپسین روزهای سال 2015 به این نتیجه رسید که احیای اقتصاد آمریکا آنقدر نیرومند است که بتواند انقباض پولی را تاب بیاورد. با وجود این، چالش‌های ماه‌های ابتدایی سال 2016 بار دیگر اعضای کمیته را برای اجرای انقباض دوباره پولی مردد کرد. مشکلات اقتصادی چین، پردردسر ماندن بسیاری دیگر از اقتصادهای عمده، شوک شدید به بازارهای سهام، نفت ارزان و اثرات ضدتورمی آن و... از عوامل مهم شک اقتصاددانان کمیته بازار آزاد به تشدید سیاست‌های انقباضی بود. داده‌های اقتصادی آمریکا نیز که گهگاه بد بود و شک بیشتر را تشویق می‌کرد. ولی از میانه‌های سال، بهبود وضعیت بازار کار نشانه‌ای از ادامه احیای قابل قبول شد. نرخ بیکاری که در مقطعی بالای 10 درصد بود، به زیر 5 درصد رفت و تورم هم اندک اندک رشد کرد.در این شرایط، احتیاط ادامه پیدا کرد اما با پایان نشست نوامبر که تصویب‌کننده انقباض نبود، احتمال انقباض پولی در آخرین نشست سال بیشتر و بیشتر شد. در حالی که نظرسنجی‌های میانه نوامبر نشان می‌داد که احتمال افزایش نرخ‌های بهره در نشست دسامبر حدود 75 درصد است، یک روز مانده به نشست، انقباض دوباره پولی تقریبا قطعی به‌نظر می‌رسید. نشست دسامبر سه‌شنبه آغاز شد و چهارشنبه با انتشار بیانیه‌ای شوکه‌کننده به کار خود پایان داد.

بیانیه شگفتی‌ساز

مهم‌ترین نکته بیانیه چهارشنبه، اعتماد اعضای کمیته بازار آزاد به احیای اقتصاد آمریکا با وجود تمام چالش‌ها است. بیانیه این‌طور شروع می‌شود: «اطلاعات دریافتی از زمان نشست نوامبر نشان می‌دهد که بازار کار به تقویت ادامه داده و از میانه سال فعالیت اقتصادی با آهنگی معتدل رشد کرده است. اشتغال‌زایی در ماه‌های اخیر استوار بوده و نرخ بیکاری کاهش یافته است. هزینه خانوار با اعتدال رشد کرده اما سرمایه‌گذاری ثابت در کسب‌و‌کار ملایم مانده است. تورم از اوایل سال رشد کرده اما هنوز پایین نرخ هدف 2 درصدی کمیته است.» نتیجه این نگرش، رشد نرخ‌های بهره بوده است. کمیته چهارشنبه اعلام کرد که بازه هدف نرخ‌ها را از 25/ 0 تا 5/ 0 درصد به 5/ 0 تا 75/ 0 درصد افزایش داده است. اما نکته مهم‌تر این است که کمیته گفته انتظار دارد نرخ‌های بهره در سال آینده میلادی 3 بار دیگر رشد کند. این اظهارنظر درباره روند سال 2017 با توجه به همیشه محتاط بودن کمیته بازار آزاد، بسیار جالب توجه است. حتی برای سال 2018 نیز 2 یا 3 رشد نرخ و برای سال 2019 هم 3 رشد دیگر پیش‌بینی شده است.صحبت از 8 یا 9 بار رشد نرخ‌های بهره در حالی مطرح می‌شود که پیش‌تر از این احتمال مطرح بود که شیب بسیار کند رشد نرخ‌ها؛ اثر انقباض را در کوتاه‌مدت خنثی کند. حالا حتی اگر سه رشد سال 2017 هم 25/ 0 درصدی باشد، نرخ‌های بهره به بازه 5/ 1 درصد خواهد رسید که بسیار از نرخ‌های نزدیک به صفر سال‌های بحران فاصله دارد.

مسیر انقباض

کمیته بازار آزاد فدرال رزرو، شاخه‌ای از هیات‌رئیسه فدرال رزرو است که جهت سیاست پولی را تعیین می‌کند. این کمیته از شورای حکامی 7 نفره و 5 رئیس رزرو بانک‌های منطقه‌ای تشکیل می‌شود. کمیته از طریق عملیات بازار آزاد و تنظیم دارایی‌های بانک، عرضه پول را کم و زیاد می‌کند تا اقتصاد در وضعیت متعادل بماند. در دوره بحران، خرید اوراق قرضه دولتی ازسوی بانک به تحریک اقتصاد منجر می‌شد و حالا فروش این اوراق که بهای آنها را پایین و بازدهی آنها را بالا می‌برد، فعالیت و سرمایه‌گذاری را تشویق خواهد کرد. در هفته‌ها و ماه‌های آینده، فدرال رزرو برای انقباض عرضه پول و افزایش حجم پول در دسترس در نظام بانکی، دارایی‌های پیش‌تر خریداری شده را خواهد فروخت.مهم‌ترین نرخ، نرخ بهره وجوه فدرال است، نرخی بهره شبانه‌ای که نهادهای دیگر با آن، سپرده‌های خود در فدرال رزرو را به یکدیگر وام می‌دهند. به این ترتیب نرخ بهره وجوه فدرال دیگر نرخ‌های بهره کوتاه‌مدت و بلندمدت، نرخ‌های برابری ارزی، عرضه اعتبار و تقاضای سرمایه‌گذاری، اشتغال‌زایی و برون‌داد اقتصادی را هم متاثر می‌کند.

کمیته و ترامپ

فدرال رزرو ایالات‌متحده در حالی از آهنگ تندتر رشد نرخ‌های بهره صحبت کرده که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا در جریان کارزارهای انتخاباتی خود بارها از ثابت ماندن نرخ بهره وجوه فدرال در ماه‌های گذشته انتقاد کرده بود. انتقادها به حدی بود که جنت یلن، رئیس فدرال رزرو در آخرین حضور خود در کنگره آشکارا گفت که با روی کار آمدن ترامپ، قصدی برای کنار رفتن از ریاست بانک مرکزی آمریکا ندارد.فدرال رزرو آمریکا نهادی کاملا مستقل از دولت است و از این رو، تغییر اخیر در سیاست پولی نتیجه پیروزی نامزد جنجالی جمهوری‌خواهان نیست، با این همه هم‌اکنون سیاست پولی فدرال رزرو همسو با خواسته‌های ترامپ است. دلیل این همسویی، رشد تورم در آمریکاست. شاخص بهای مصرف‌کننده در کنار نرخ بیکاری همیشه یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مورد توجه کمیته بوده و حالا حرکت تورم به سوی نرخ هدف، اعضای کمیته را به سریع‌تر کردن آهنگ رشد نرخ بهره وجوه فدرال متقاعد کرده است. تورم پایین در اقتصاد آمریکا از دردسرهای مهم دوره رکود بوده و حالا که تورم 12 ماه منتهی به نوامبر 2016 برابر 7/ 1 درصد شده، نگرانی از تورم اندک به نگرانی از سخت شدن مهار تورم بدل شده است. سیاست‌های اعلامی ترامپ که حامی افزایش شدید هزینه‌های عمومی است می‌تواند تورم‌زا باشد. جنت یلن در نشست خبری‌ای که چهارشنبه شب پس از نشست کمیته بازار آزاد برگزار شد اعلام کرد که تا فوریه 2018 که دوره 4 ساله ریاستش پایان می‌گیرد، در مسند خود باقی خواهد ماند.

واکنش بازار

بازارهای جهان چهارشنبه شب ابتدا تنها به رشد 25/ 0 درصدی نرخ‌های بهره توجه داشتند و از آنجا که تقریبا همه می‌دانستند که این اتفاق خواهد افتاد، روندها ابتدا چندان از تحولات آمریکایی متاثر نشدند. ولی گذر زمان و فرصت درک جزئیات بیانیه و مواضع رئیس فدرال رزرو، بازارها را بیشتر و بیشتر متاثر کرد.رشد نرخ‌های بهره عموما (نه لزوما) به رشد ارزش پول می‌انجامد و عجیب نیست که در شرایطی که اعتماد به اقتصاد آمریکا بهبود یافته، ارزش دلار بیش از پیش تقویت شود. شاخص دلار از ژوئن 2015 که احتمال رشد نرخ‌های بهره در آمریکا مطرح شد رو به رشد گذاشت و با وجود افت‌های مقطعی ناشی از داده‌های بد یا تعدیل روند، قوی ماند. در نوامبر که احتمال انقباض دوباره مطرح شد شاخص دلار با عبور از مرز 5/ 101 واحد به اوج 14 ساله رفت. این اوج‌گیری این احتمال را مطرح کرد که بازار رشد نرخ‌های بهره را پیشخور کرده و اثر این احتمال قوی پیش‌تر در بازار اعمال شده است. اما دلار پس از چهارشنبه هم تقویت شده است.شاخص دلار که روز سه‌شنبه روی عدد 07/ 101 واحد ایستاده بود، چهارشنبه تا رقم 76/ 101 واحد بالا رفت.

ولی اوج غافلگیر‌کننده عدد 02/ 103 واحد روز پنج‌شنبه بود که نشان می‌داد هضم احتمال 9 بار رشد نرخ بهره وجوه فدرال کار خود را کرده است. این رقم، اوج 14 ساله تازه‌ای برای پول آمریکا بود. البته روند دلار روز جمعه اندکی اصلاح شد و شاخص آن روی 95/ 102 ایستاد. با این همه دلار حالا بسیار قوی است تا این مساله نیز نگرانی‌های خاص خود را ایجاد کند. دلار بازار کالا را هم متاثر می‌کند و افت و خیز قیمت‌ها در این بازار نیز در روزهای اخیر جالب بوده است. یکی از محبوب‌ترین کالاهای جهان، طلاست که دوران بدی را سپری می‌کند. چالش‌های اقتصادی ابتدای سال 2016 و صدالبته تعویق مداوم تشدید انقباض پولی در آمریکا، نیمه نخست سال جاری میلادی را ماه‌هایی کم نظیر برای فلز زرد ساخت اما در نیمه دوم تقویت احتمال انقباض و رشد دیوانه‌وار دلار بود که طلا را سرکوب کرد. حالا حرکت طلا به سوی مرز 1100 دلار در میان‌مدت دور از ذهن نیست. اونس طلا که سه‌شنبه روی بهای 1158 دلار ایستاده بود، چهارشنبه تا قیمت 1143 دلار پایین آمد. با این همه، قیمت 1128 دلاری اونس در روز پنج‌شنبه، کف قیمتی 10 ماهه‌ای بود که علاقه‌مندان به طلا را کم امید کرد. بهای طلا نیز روز جمعه تا قیمت 1135 دلار تعدیل شد اما این کالای سرمایه‌ای احتمالا مدتی تحت فشار خواهد ماند.معامله‌گران بازارهای سهام همیشه از سیاست‌های انقباضی که سرمایه در جریان آنها را کاهش می‌دهد بیزارند، گرچه از کاهش ابهام درباره سیاست‌های پولی استقبال می‌کنند. سیاست پولی کمیته بازار آزاد فدرال رزرو در 5/ 1 سال گذشته درگیر ابهام بوده و حالا که ابهام کاهش یافته، معامله‌گران سهام می‌توانند راحت‌تر تصمیم‌گیری کنند. با این حال، صحبت از آهنگ کمتر مورد انتظار رشد نرخ‌های بهره شاخص‌های بورس را هم تحت فشار گذاشته است.

شاخص‌های سهام در روندی غیرمنتظره، پس از پیروزی ترامپ دست به رکوردزنی زدند. تمام شاخص‌های مهم آمریکا با پیروزی نامزدی که برنامه‌های بسیار بلندپروازانه‌ای را مطرح کرده، شروع به جهش و بازارهای آسیایی و اروپایی را هم متاثر کردند. اعلام روند احتمالی انقباض پولی در آمریکا در سال‌های آینده، چهارشنبه‌شب به افت بازارهای سهام انجامید. بازارهای سهام که سه‌شنبه عمدتا در حالت انتظاری بودند، چهارشنبه تحت فشار قرار گرفتند و پنج‌شنبه هم تحت فشار ماندند.اما آیا روندهای آخر هفته گذشته، روندهای ماندگار خواهند بود؟ روندهای هفته‌ها و ماه‌های پیش رو به این بستگی دارد که دولت ترامپ تا چه حد براساس برنامه‌های اعلامی پیش خواهد رفت. اگر تورم آمریکا به نرخ هدف 2 درصدی برسد و پیرامون این مرز نوسان اندکی داشته باشد، اشتغال‌زایی به بهبود وضعیت کار ادامه دهد و شاخص‌های کلان دیگر نیز همسو با انتظارات فدرال رزرو پیش روند، 3 بار رشد نرخ بهره اتفاق خواهد افتاد و این امر دلار قوی را تداوم خواهد بخشید. دلار قوی کالاهایی مانند نفت و طلا را تضعیف خواهد کرد، گرچه این کالاها تحت تاثیر عوامل دیگری هم هستند. نفت اگر با اقبال کاهش عرضه در سطح جهان همراه شود، می‌تواند بخشی از قدرت اخیر خود را حفظ کند. طلا علاوه بر دلار قوی، تحت فشار کاهش خرید به‌عنوان سرمایه امن مواجه خواهد بود، مگر آنکه چالش‌های دیگر اقتصادهای عمده جهان بار دیگر خودنمایی کند. واگرایی سیاست پولی بانک‌های مرکزی جهان می‌تواند به نفع طلا تمام شود، گرچه باید توجه کرد که طلا بیش از هر چیزی از داده‌های اقتصاد آمریکا اثر می‌پذیرد. بازارهای سهام نیز احتمالا قوی خواهند ماند چراکه جهش ترامپی آنها دست کم فعلا محفوظ خواهد ماند، اول از آن رو که برنامه‌های او هنوز شکست نخورده‌اند و دوم از آن رو که ابهام سیاست پولی کاهش یافته است.