بیم و امید‌های حضور پررنگ طلا در بازار سرمایه

به گزارش سایت طلا به نقل از خبرگزاری فارس بورس ایران آذرماه خود را با افت ارزش شاخص‌ها و قیمت‌های سهام آغاز کرد که دوره رکود را طولانی و خروج نقدینگی‌ها از این بازار را تسریع می‌کرد و البته برآیند نظر بازار بر ابهام چشم‌انداز این عرصه بود. در این بین اتفاقی جالب کمتر توجه فعالان بازار سرمایه را به خود جلب کرد.

خبر ارزش بیش از 100 میلیارد تومانی قراردادهای آتی سکه طلا در حالی میان اخبار افت بازار سهام گم شد که این تحول برای بازار سرمایه بسیار بزرگ و قابل توجه است.

از زمان آغاز به کار معاملات بر مبنای قراردادهای آتی (futures) در بورس کالا، این رقم نه تنها بی‌سابقه بوده که حتی دستیابی به ارقامی در سطحی کمتر از معاملات بازار سهام نیز می‌توانست برای بازار سرمایه بسیار شگفت‌انگیز باشد. رشد شدید حجم معاملات بر مبنای ابزار معاملات آتی و‌ آن هم بر سکه طلا، نکات جالب و متفاوتی دارد که می‌تواند مورد توجه کارشناسان و فعالان عرصه‌های اقتصادی و بازار سرمایه قرار گیرد:

1 ـ همواره وقتی از بازار سرمایه در ایران سخن به میان می‌آمد، واژه بازار سهام به ذهن متبادر می‌شد؛ به این ترتیب که این رکن اقتصاد کشور صرفا به بازار سهام محدود می‌شد. اقتصاد هر کشوری دو رکن بازار پول(بانک) و بازار سرمایه(بورس) را در اختیار دارد و سیاست‌های پولی و مالی در حقیقت برای تنظیم این دو بازار به کار گرفته می‌شوند تا پارامترهای کلان اقتصاد کشور همچون پویایی تولید و کسب کار، تورم پایین، اشتغال بالا، رشد اقتصادی بالا و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها محقق شود. بازار پول در ایران گرچه جایگاه قاطع خود به عنوان پشتوانه اقتصاد کشور را مدت‌ها است در اختیار دارد، اما بازار سرمایه صرفا محلی برای حضور بخش اندکی از بنگاه‌های اقتصادی بوده تا تنها در مواردی بتواند نقدینگی جامعه را به سوی این بنگاه‌ها هدایت کند.

در این بین مشخص بود که بورس جایگاه چندانی در اقتصاد کشور ندارد.
با تصویب قانون «بازار اوراق بهادار» در سال 1384 که ساختاری نوین را برای بازار سرمایه کشور طراحی کرده بود، این عرصه اندک اندک به سوی تحول حرکت کرد.

نه تنها نهادهایی تازه همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری و شرکت‌های تامین سرمایه به این بازار وارد شدند و دو تشکیلات جدا «سازمان بورس» و «شرکت بورس» شکل یافت که «ابزارهای معاملاتی» متنوعی پای به عرصه بورس گذاشتند تا معامله‌ای تنها بر پایه خرید و فروش نقدی سهام به شیوه‌های متنوع‌تری برسد و بورس کالا نیز در زمینه معاملات متنوع‌تر پیشرو شود.

در نیمه دوم سال 1387، سه کالای سکه طلا، شمس طلا و شمس مس بر مبنای قراردادهای معاملاتی آتی به مشتریان عرضه شدند. هدف از به کارگیری چنین ابزارها و گشایش چنین بازارهایی، گسترش بازار سرمایه و ورود معامله بسیاری از کالاها در کشور به بازاری نظام‌مند بود.

بر پایه رسم بازارهای سرمایه دنیا، تمامی کالاهای استراتژیک در این عرصه معامله می‌شود تا هم قیمت بر مبنای رقابت انبوهی از خریداران و فروشندگان شناسایی شود و هم اطمینان بالا در مورد تولید و تامین این کالاها ایجاد شود؛ ضمن اینکه حجم معاملات شفاف در کشور افزایش می‌یابد که به نوبه خود هم از سطح تخلفات می‌کاهد و هم دولت می‌تواند به سادگی مالیات اخذ کند.

همه می‌دانند که بازار طلا در ایران، خود بازاری جداگانه و جذاب است که حتی بی‌تردید می‌توان آن را مورد توجه‌ترین بازار سرمایه‌گذاری از نگاه جامعه دانست. با ایجاد عرصه معاملات طلا در بورس کالا، در حقیقت این بازار جذاب به حوزه بازار سرمایه راه یافت تا بازاری که همواره به عنوان «بازار موازی» برای بورس شناخته می‌شد و نقدینگی‌های بورس را در زمانی که روند نزولی داشت را به خود جذب می‌کرد، حال در عرصه بازار سرمایه نمود یافته و فعالان سرمایه خود را لزوماً از بورس خارج نمی‌کنند تا وارد بازار طلا کنند، بلکه می‌توانند در درون مجموعه بازار سرمایه، از سهام به طلا منتقل کنند. گرچه هنوز راه زیادی تا انجام همه یا بیشتر حجم معاملات طلا در بازار سرمایه مانده، اما ارزش معاملات آتی بیش از 100 میلیارد تومانی طلا در بورس کالا، می‌تواند در شرایط بد بازار سهام بسیار امیدبخش باشد و از عمق بیشتر بازار سرمایه حکایت داشته باشد.
این نخستین بار است که حجم معاملات اوراق یا کالایی در بازار سرمایه ایران از حجم معاملات نقدی سهام پیشی می‌گیرد و نشان‌دهنده خروج بازار سرمایه ایران از وضعیت تک محصولی است.

2- در کنار شادی نشانه‌های ادغام یک بازار موازی در بازار سرمایه، باید دست کم از یک بابت با تأمل و هشدار به این مسئله نگریست. معاملات آتی، معاملات بسیار حرفه‌ای هستند که در کنار امکان ایجاد بازدهی بیشتر نسبت به معاملات نقدی، به همان میزان نیز ریسک بیشتری برای سرمایه‌گذاری به دنبال دارند. شرایط این معاملات به ترتیبی است که بیشتر حالت مجازی دارد و در حقیقت چه در مورد کالاهای فیزیکی و چه در مورد دارایی‌های مالی، کمتر به تحویل اوراق یا کالا می‌انجامد. در حقیقت هدف از این اوراق، معاملات بر مبنایی است که ریسک آینده را پوشش دهد.

در معاملات آتی، حجم معامله یک کالا می‌تواند چندین برابر سرمایه فرد باشد و قراردادها نه تنها بر مبنای «خرید ابتدا- فروش انتها» صورت می‌گیرد که می‌تواند بر اساس «فروش ابتدا- خرید انتها» باشد. این به آن معنا است که معامله‌گر نه تنها می‌تواند از تحلیل رشد قیمت یک دارایی یا کالا بهره‌مند شود که از تحلیل افت قیمت نیز می‌تواند سود ببرد؛ به این ترتیب که با موقعیت «فروش» وارد معامله شود و پس از افت قیمت، با خرید دوباره در قیمت‌های پایین‌تر، در حقیقت از فاصله‌ قیمتی ایجاد شده سود ببرد.

ریسک بیشتر این معاملات این است که بسیار حرفه‌ای و بر مبنای تحلیل عمل می‌کند. بازار سهام ایران گرچه عرصه‌ای حرفه‌ای تر نسبت به بازارهای سنتی و بر مبنای تحلیل استوار است، اما به علت فضایی که همچنان با شفافیت اطلاعاتی فاصله زیادی دارد، امکان کسب بازدهی‌هایی مبتنی بر روش‌های غیر تحلیلی را درون خود دارد؛ اما عرصه کالاهای فیزیکی که هم تابع بازارهای پیشرفته و پرسرعت جهانی است و هم بازیگران بی‌شماری دارد و امکان وجود رانت و انحصار را به حداقل می‌رساند، عرصه‌ای بسیار حرفه‌ای است و می‌تواند افراد کم اطلاع و ناآشنا به تحلیل و دانش بازارها را با زیان‌های هنگفتی رو به رو کند.

ضمن آنکه در بازار ایران، سرمایه‌گذار با پرداخت هزینه تنها یک سکه، می‌تواند قرارداد آتی 10 سکه طلا را منعقد کند تا هم در زمان حرکت قیمتی برای پیش‌بینی سرمایه‌گذار، سودی 10 برابر نصیبش شود و هم در شرایط حرکت در خلاف جهت پیش‌بینی وی، زیان وی 10 برابر شود و این به معنای ریسک بالاتر است. بنابراین افزایش پرشتاب حجم معاملات، می‌تواند کارشناسان و مسئولان بازار سرمایه را به تأمل وادارد که بازیگران غیرحرفه‌ای این بازار دچار زیان‌های شدیدی نشوند و باید دغدغه‌ آموزش و اطلاع‌رسانی بیشتر را در اولویت‌ کاری قرار داد.

3- در پایان اینکه، ضمن اظهار خوشحالی از ادغام بخش مهمی از بازار طلا در بازار سرمایه، باید در فکر جذب سرمایه‌های متمایل به دو بازار موازی دیگر بورس که «ارز» و «مسکن» هستند، نیز بود تا بازار سرمایه در حقیقت تمامی بازارهای با ویژگی سرمایه‌گذاری را درون خود بیاورد. در این بین، بازار همچنان در انتظار ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر مبنای طلا، ارز یا مسکن و ساختمان است که چند سالی کار تشکیل آنها به کندی پیش می‌رود؛ ضمن اینکه با ایجاد عرصه معاملات آتی بر ارزهای مختلف، می‌توان این بازار جذاب کنونی را به عرصه بازار سرمایه آورد تا اقتصاد کشور از مزایای سرمایه‌ای گسترده، حرفه‌ای، کارآ و قدرتمند بهره گیرد.