در این زمینه برخی نوک پیکان چرایی افزایش نرخ ارز را به سمت دولت و برخی دیگر به سمت دلالان ارز هدایت می کنند.
همچنین افزایش نرخ ارز، این موضوع را در بین کارشناسان و نخبگان داغ کرده که پس از تلاطم های کنونی بازار ارز و رسیدن آن به ساحل آرامش، بخش های مختلف جامعه به ویژه بخش اقتصادی چه تاثیری از این افزایش قیمت، خواهد پذیرفت؟
برای بررسی چرایی این افزایش و پیامدهای احتمالی آن در اقتصاد کشور، گروه گروه تحلیل ، گفت و گویی تفصیلی با «کامران ندری» کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق «ع» انجام داده است.
او در این گفت وگو با بیان اینکه افزایش قیمت ارز تک متغیره نیست، گفت: اگر بخواهیم شرایط کنونی را با گرانی های سال 1391 مقایسه کنم باید گفت مدیریت این دولت در کنترل نرخ ارز به مراتب بهتر از دولت پیشین است. وی معتقداست : افزایش نرخ ارز در شرایط کنونی ممکن است به تغییر ماهیت سرمایه مالی شهروندان و در نهایت به تورم ختم شود.
متن گفت وگو به این شرح است :
** افزایش نرخ ارز در یک ماه گذشته این سوال را در ذهن کارشناسان و نخبگان اقتصادی ایجاد کرده است، چرا در دولت تدبیر و امید که یکی از شعارهای انتخاباتی آن ثبات در بازار ارز بود، شاهد افزایش نرخ ارز به صورت روزانه هستیم؟
**ندری: اگر به دنبال دلایل افزایش نرخ ارز هستیم، باید نخست نگاهی به تصمیم بانک ها در زمینه کاهش سود سپرده داشته باشیم.
کاهش سود سپرده های بانکی، شهروندان را ناچار به تغییر ماهیت گرایش دارایی های خود کرد. با این کاهش، بیشتر سپرده گذاران سرمایه خود را از بانک خارج کرده و به سمت کارهایی سوق می دهند که بیشترین سود ممکن داشته باشد؛ یکی از این بازارها بازار ارز بود.
تغییر ماهیت دادن دارایی شخصی از سپرده گذاری بانکی به سمت خرید ارز را می توان از مهمترین دلایل گرانی کنونی دانست. در شرایط کنونی مردم از خرید ارز به عنوان افزایش سرمایه و کسب سود بیشتر، نام می برند.
** برخی مدعی اند که ثابت نگه داشتن نرخ ارز در دولت یازدهم و کنترل دستوری آن، محرک این افزایش های اخیر است؟
** ندری: افزایش نرخ ارز تک متغیره نیست بلکه دلایل فراوانی در آن تاثیر دارد. در زمینه شکل گیری نقش دولت در این افزایش نخستین بار برخی از اقتصاددان ها و نخبگان اقتصادی این پیش فرض را طرح کردند. بنا به ادعای آنان که ثابت نگه داشتن نرخ ارز برای کنترل قیمت و تورم، در نهایت در اوایل دولت دوازدهم به افزایش قیمت منجر شد.
اما اینکه برخی ادعا دارند دولت در پایان سال برای تامین کسری بودجه و درآمد، قیمت ارز را افزایش داد بعید می دانم ذهنیت درستی باشد؛ آنگونه که مطلعم دولت در زمینه تبدیل دلار به ریال، به قیمت پیش بینی شده در بودجه برای دلار بازخواهد گشت. با این سیستم و مکانیز در گرانی دلار چیزی عاید دولت نمی شود.
** نرخ دلار در لایحه بودجه سال 1397 که از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه شد سه هزار و 500 تومان پیش بینی شده است. آیا این اقدام دولت زمینه را برای گران شدن نرخ ارز فراهم نکرد؟
** ندری: وقتی نرخ دلار در لایحه بودجه افزایش پیدا می کند سیگنال هایی به جامعه فرستاده می شود که در سال آینده کف قیمت دلار این است و مردم نیز با اطمینان از امر به سمت بازار خواهند رفت و به خرید ارز روی می آورند. در کنار این امر ذهنیت برخی مدیران اقتصادی این است که باید نرخ دلار افزایش پیدا کند. با قبول این شرایط احتمالا دولت با افزایش نرخ ارز تا مرز چهار هزار و 300 مشکلی ندارد اما ترس مشاوران اقتصادی دولت این است که نرخ دلار مرز 5 هزار تومان هم عبور کند.
** با توجه به این اظهارات شما بنابراین افزایش نرخ ارز در جامعه نیز طرفداران خاص خود دارد؟
** ندری: ذهنیتی در بین برخی از اقتصاددانان نزدیک به دولت وجود دارد، که باید برای خروج از رکود و ثابت ماندن تورم نرخ ارز افزایش پیدا کند. آنان مدعی اند اگر نرخ ارز قرار است ثابت بماند باید تورم کنترل شود. ادعای این گروه از اقتصاددان ها این است که با توجه به افزایش نرخ قیمت ها در چند سال گذشته، تورم کنترل نشده بلکه کاهش پیدا کرده است.
طرفداران افزایش نرخ ارز مدعی اند با این شرایط و افزایش قیمت ها نمی شود نرخ ارز را به صورت اسمی ثابت نگه داشت. نرخ ارز باید در گذر چهار سال گذشته به این قیمت می رسید اما مداخله دستوری برای کنترل نرخ ارز در نهایت به رها شدن فنر نرخ ارز در جامعه ختم شد.
** به عنوان یک اقتصاددان آینده بازار ارز کشور را چگونه پیش بینی خواهید کرد؟
**ندری: خبرهای منفی و سوء مدیریت ها می تواند در بازار تاثیر فراوانی داشته باشد. در پاییز امسال بودجه به مجلس شورای اسلامی ارائه شد که حاوی پیام هایی بود . بودجه و تغییراتی که در این لایحه برای سال آینده در نظر گرفته می شود، یکی از دلایل کاهش یا افزایش نرخ دلار است. در کنار اوضاع داخلی نباید از تهدیدهای کشور آمریکا و رییس جمهوری آن کشور چشم پوشی کنیم. مجموع شرایط داخلی و تهدیدهای خارجی یک تصویر مبهم در ذهن مردم ایجاد کرده که هم باعث افزایش نرخ ارز شده و هم پیش بینی کاهش یا افزایش آن را سخت کرده است.
** افزایش نرخ ارز تبعات فراوانی برای جاممعه به همراه خواهد داشت، در شرایط کنونی اقتصاد ایران چه کسانی بیشتر از گرانی نرخ ارز سود می برند؟
** ندری: آن دسته تولید کنندگان صادراتی که بر روی صنایع سرمایه گذاری کرده اند از این افزایش قیمت سود می برند زیرا مواد اولیه صنایع آنان در داخل تامین و تولید نهایی آن به خارج از کشور صادر خواهد شد. پتروشیمی ها، صادرات حووزه فرآوردهای نفتی و ... از این افزایش بهره می برند.
اما صنایعی که برای تولید نیاز به واردات مواد اولیه دارند شرایط مساعدی با چنین افزایش قیمتی ندارند و این امر موجب در نهایت تورم را در جامعه به همراه خواهد اورد.
** بالا رفتن نرخ ارز احتمالا بر بیشتر زمینه های زندگی تاثیر می گذارد اگر این احتمال را بپذیریم، اثرات این افزایش در چه بخش هایی بیشتر خودنمایی می کند؟
** ندری: انتظارات تورمی نخستین پیامد نرخ ارز است زیرا با اوج گرفتن نرخ ارز مردم نسبت به آینده نگران می شوند و این نگرانی خود در نهایت به تورم و گرانی ختم خواهد شد.
نخستین کاری که مردم برای پیشگیری از این کار انجام می دهند تغییر ماهیت سرمایه خود است. اگر پیش از این سرمایه فرد در بانک ها به صورت سپرده نگه داشته می شد فرد ترجیح می دهد که دارایی را به زمین، ساختمان، طلا و دلار تبدیل کند. با این تغییر ماهیت، موج تورمی به وجود خواهد آمد.
البته اینکه انتظار داشته باشیم تغییر افزایش نرخ ارز به صورت کلی در ماهیت سرمایه مردم تغییر ایجاد کند، کمی سخت به نظر می رسد زیرا نرخ سپرده بانکی در کشور با وجود کاهش، هنوز برای مردم جذابیت خاص دارد و بانک نیز از ایمن ترین مکان برای سرمایه گذاری محسوب می شود.
یعنی پس از به ثبات رسیدن نرخ ارز، مانند سال های پایانی دولت دهم باید منتظر تورم 40 درصدی باشیم؟
** ندری: شرایط متفاوت تر از سال 90 و 91 می باشد زیرا در آن سال ها ما با مشکلات فراوان داخلی و خارجی روبرو بودیم و میزان دسترسی به دلار برای ایران سخت بود. در شرایط کنونی هم میزان دسترسی به ارز افزایش پیدا کرده و هم فروش نفت ایران نسبت به آن سال ها در سطح بین المللی افزایش یافته است.
اگر بخواهم یک مقایسه بین افزایش قیمت سال 91 و زمان حاضر داشته باشیم باید گفت توان مدیریتی شرایط کنونی برای کنترل نرخ ارز نسبت به سال 91 بیشتر است. دولت و بانک مرکزی به صورت رسمی در مقابل این افزایش قیمت موضع گیری کردند.
البته نباید فراموش کنیم که دسترسی راحت ایران به ارز و فروش نفت تحت تاثیر برجام است که رییس جمهوری آمریکا در شرایط کنونی به شدت این توافقنامه را تهدید می کند و این امر موجب شده پیش بینی آینده سخت باشد. تصمیمی که در پایان مهلت چهارماهه ترامپ گرفته شود بر آینده اقتصاد ایران تاثیر فراوانی خواهد داشت.
** ایرنا: آیا دولت در کشاکش افزایش نرخ ارز، قصد یکسان سازی نرخ ارز را دارد؟
** ندری : افزایش قیمت را نمی‌شود در راستای تک نرخی کردن ارز تفسیر کرد. اگر دولت بخواهد به سمت تک‌نرخی کردن ارز حرکت کند باید به تدریج گروه‌های استفاده کننده از ارز مبادله‌ای را کاهش دهد . فعلا افزایش نرخ ارز دولتی متناسب با نرخ بازار است تا فاصله این دو نرخ زیاد نباشد و به انحراف استفاده از ارز مبادله‌ای نیانجامد.