فیروزه ایران همچنان به نام و کام ترک‌ها!
فیروزه ایران که بهترین نوع این سنگ قیمتی در جهان شناخته شده، به دلیل نداشتن دستگاه‌های مناسب تراش، به صورت خام و با سود اندک به ترکیه می‌رود و از آنجا به نام این کشور در بازارهای جهانی عرضه می‌شود که ارزش افزوده بالایی برای ترک‌ها ایجادکرده و معدن‌کاران ایرانی را بی‌نصیب گذاشته است.
بهترین نوع فیروزه در ایران وجود دارد و منبع اصلی فیروزه آسیایی را ایران اعلام می‌کنند. پس از ایران، این جواهر آبی رنگ در شمال آفریقا، استرالیا و سیبری یافت می‌شود و در جنوب غربی قاره آمریکا نیز معادن با ارزشی از این سنگ معدنی زیبا وجود دارد که قرن‌هاست سرخ‌پوستان از این معادن برداشت می‌کنند. کشورهای دیگر مثل پرو، چندین کشور در آمریکای لاتین و مصر هم فیروزه دارند اما فیروزه ایران به دلیل درخشندگی و زیبایی خاصی که دارد، متفاوت است
باتوجه به اینکه از زمان‌های دور و در فرهنگ‌های باستانی آسیا و شمال آفریقا، این سنگ ارزشمند در جواهرات مورد استفاده قرار گرفته و همچنان هم جایگاه والایی در بازار زیورآلات و تزئینات دارد، داد و ستد آن در بازارهای داخلی کشورها و در بازار جهانی گسترده شده است.
در ایران قدیمی‌ترین معدن فیروزه که بعضی عمر آن را نزدیک به ۱۰ هزار سال می‌دانند، معدن نیشابور است. در مناطق دیگری مثل شهر بابک، دامغان و مناطقی در خراسان جنوبی نیز معادن فیروزه ردیابی شده است. اما در حال حاضر فقط معدن فیروزه نیشابور و چند منطقه در شهر بابک استخراج می‌شوند.
سنگ‌های قیمتی زیر دستگاه‌های قدیمی ترک می‌خورند
این در حالی است که به گفته عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، فیروزه ایران که بهترین نوع این سنگ قیمتی در جهان شناخته می‌شود، به دلیل کمبود امکانات و صادرات این سنگ به صورت خام، نه تنها سود کمتری نصیب کشور می‌شود بلکه این محصول ارزشمند ایرانی به نام دیگر کشورها در بازارهای جهان شناخته می‌شود.
بهروز برنا ، مهم‌ترین مشکل درباره سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را فرآوری آن‌ها دانست و گفت: اگر بتوان از دستگاه‌های تراش مدرن به خوبی استفاده کرد، این سنگ‌ها بازار خیلی خوبی خواهند داشت.
وی در توضیح فرآیند فرآوری سنگ‌ها گفت: سنگ معدن استخراج شده زیبایی ندارد اما تراش این سنگ‌ها که خود یک هنر محسوب می‌شود با جلا، شفافیت و درخشندگی، زیبایی‌های خاصی را ایجاد می‌کند.
به گفته برنا، مشکل در بخش فرآوری این است که دستگاه‌هایی در این بخش استفاده می‌شود که کیفیت لازم را ندارند؛ به طوریکه ممکن است به خوبی عمل تراش را انجام ندهند یا روی سنگ‌ها ترک ایجاد کنند؛ بنابراین بیشتر واحدها سنگ‌های خام را به کشورهای خارجی می‌برند و در نتیجه برای آن کشورها ارزش افزوده بیشتر ایجاد می‌شود.
خام‌فروشی فیروزه ایرانی به نفع ترک‌ها شد
برنا دلیل شناخته‌شدن فیروزه ایران با نام ترکیه را نیز همین خام فروشی دانست و اظهار کرد: در زمانی که معدن‌کاران توان مالی مناسب نداشتند، ترجیح می‌دانند خام‌فروشی کنند، همانطور که در حال حاضر نیز کرومیت و بعضی از مواد معدنی به صورت خام صادر می‌شوند. بنابراین بیشتر صادرات سنگ معدنی کشور در چندین سال قبل به صورت خام بوده است و این خام فروشی به صادرات کشور آسیب رسانده، چراکه باعث شده حداقل ارزش افزوده را در بحث معدن داشته باشیم و همچنین فیروزه ایران با نام ترکیه در جهان صادر شود.
وی افزود: بحث فیروزه و بهره‌رداری از آن از گذشته در کشور مطرح بوده است اما تجارت آن در ترکیه انجام می‌شد. به همین دلیل کلمه "ترکیوس" در زبان انگلیسی معادل فیروزه استفاده می‌شود، زیرا آن‌ها فکر می‌کردند تجارت فیروزه در ترکیه بوده است. البته در حال حاضر با گسترش ارتباطات کشورها متوجه شدند که این فیروزه محصول ایران است.
اشتغالزایی یک خانواده با یک کیلوگرم سنگ قیمتی
معاون سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با اشاره به اینکه معادن فیروزه دست بخش خصوصی است، اضافه کرد: در حال حاضر بعضی از این واحدها به دستگاهای جدید تجهیز شده‌اند تا تراش‌هایی قابل قبول و بازارپسند ایجاد و با کشورهای دیگر رقابت کنند. اگر فرآوری‌های خوب در کشور داشته باشیم می‌توانیم از ارزش افزوده آن در مراکز دادوستد به طور مناسب بهره ببریم.
او با تاکید بر تاثیر گسترش فرآیند فرآوری در اشتغالزایی گفت: یک کیلوگرم از سنگ‌های قیمتی به همراه تهیه دستگاه تراش می‌تواند یک خانواده را در خانه مشغول و برای یک سال اشتغالزایی ایجاد کند.
سهم فیروزه ایرانی در تجارت میلیاردی سنگ‌های قیمتی دنیا
به گفته معاون سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در دنیا سالانه ۳۰۰۰ میلیارد دلار است که ایران نیز از آن بی‌بهره نیست. به طوریکه جهان، ایران را با فیروزه خوب می‌شناسد؛ همانطورکه در چین بیشتر وسایل تزئینی را با یشم می‌سازند و نام چین با یشم گره خورده است. همچنین تانزانیت، یک نوع کانی قیمتی است که در تانزانیا وجود دارد و نام تانزانیا از آن گرفته شده است و برزیل که با کانی آمازونیت معروف است.
چرا ژئوتوریسم؟
برنا با اشاره به اینکه ژئوتوریسم می‌تواند ترفندی برای بهبود اقتصاد منطقه نیشابور باشد، گفت: با توجه به اینکه معدن فیروزه نیشابور قدمت ۱۰ هزار ساله دارد جاذبه زیادی برای گردشگران دارد که ببینند فیروزه چگونه در دل زمین شکل گرفته و چگونه استخراج و فرآوری می‌شود.
به گفته او، زمینه گردشگری در بخش زمین‌شناسی ژئوتوریسم نام دارد که در ایران به تازگی شروع شده و مناطقی مثل ژئوپارک‌ها در قشم به صورت بین‌المللی انتخاب شده‌اند. همچنین در چین، یکی از بخش‌های موثر در اقتصاد، ژئوپارک‌ها هستند.
برنا با اشاره به اینکه در حال حاضر استخراج معادن فیروزه در سراسر دنیا معمولا با روش‌های آتش‌باری انجام نمی‌شود و به صورت مینیاتوری با آن‌ها کار می‌شود، افزود: برای استخراج فیروزه باید از تجهیزات و ابزارآلاتی استفاده شود که نگینی که در آن بخش تبلور پیدا کرده بدون هیچ آسیب و ترکی جدا شود؛ بنابراین اگر از آتش‌باری هم استفاده شود حتما باید کنترل شده باشد اما بیشتر سعی می‌کنند از ابزاری استفاده کنند که بخش مورد نظر را از آن جدا کنند.
به گفته عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، در داخل کشور نیز فقط برای برداشتن قسمت باطل از آتش‌باری استفاده می‌شود و بخش‌هایی که شناسایی شده‌اند باید با تجهیزات به شکلی بریده شوند که سنگ‌ها سالم جدا شوند.
