حذف صفر از پول ملی تورم‌زاست

با اینکه این امر گاه و بی گاه به عنوان یک ضرورت مطرح می شود و مسئولان بانک مرکزی خود را در پیگیری آن مصر نشان می دهند، اما هنوز این طرح به مرحله اجرا نرسیده است. با این حال اخیرا بانک مرکزی از اسکناس جدید 500هزارریالی (50هزارتومانی) رونمایی کرد که برخلاف اسکناس های دیگر، فقط عدد مربوط به تومان (50) در آن برجسته است که این امر شائبه حذف صفر را بار دیگر بر سر زبان ها انداخته. در این زمینه گفت وگویی با اله وردی رجایی سلماسی، تحلیلگر مسائل بانکی، انجام داده شده است که در ادامه می خوانید.
بانک مرکزی به تازگی از اسکناس 50هزارتومانی رونمایی کرد که تفاوت آن با اسکناس های قبلی این است که به جای سه صفر، چهار صفر کمرنگ شده و به جای 500، عدد 50 برجسته است. آیا این اتفاق را می توان شروعی برای رسمی شدن تومان و یا حذف صفر دانست؟ تحلیل شما به طور کلی از حذف صفر پول ملی چیست؟
حذف صفر از پول ملی مختص اقتصاد ایران نیست و دولت و بانک مرکزی نمی توانند به تنهایی اقدام به این کار کنند. پیش از این کشورهای دیگری این سیاست را به اجرا گذاشته بودند که آلمان را می توان به عنوان خاستگاه آن معرفی کرد. ترکیه نیز یکی از کشورهای نزدیک به ایران است که توانست این برنامه را با موفقیت پشت سر بگذارد. داده های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول حاکی از آن است که حداقل 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده اند که در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است. برزیل، آرژانتین، رومانی، یوگسلاوی سابق و... نیز سابقه اجرای این برنامه را دارند که در زمره کشورهای موفق هستند، اما در این زمینه می توان حذف شش صفر از لیر ترکیه را که سال 2005 اجرا شد، موفق تر از سایر تجارب دانست. زیرا رشد تورم و رسوب نقدینگی در این کشور باعث شد ارزش پول مقابل دلار سقوط معناداری کند و حتی مردم از اصطلاح جابه جایی لیر با گونی استفاده کنند. شاید چنین اصطلاحی که اکنون برای اقتصاد ونزوئلا هم به کار می رود اندکی غلوآمیز باشد، اما موید شرایط تورم زای اقتصاد و بی ارزشی پول است. حال اکنون اقتصاد ایران هم شرایط تورم زایی را تجربه می کند و حجم نقدینگی از 1600هزار میلیاردتومان هم گذشته است. از سوی دیگر طی یک سال اخیر ارزش پول ملی ایران مقابل دلار به پایین ترین حد خود رسید و اکنون در گزارش های جهانی ریال به عنوان یکی از پول های کم ارزش جهان شناخته می شود. گرچه پول ملی ایران اکنون با آن شرایط اسف بار پول ترک ها مواجه نیست و عده ای هم آن را به اشتباه به شرایط کنونی ونزوئلا تشبیه می کنند، اما با حذف چهار صفر از پول ملی مردم می توانند پول نقد را با سهولت بیشتری جابه جا کنند. البته در زمینه سهولت جابه جایی پول در چند سال اخیر کارت های بانکی رواج یافته اند و در حال حاضر بیشتر ایرانیان دارای کارت بانکی هستند، اما اگر نیاز به جابه جایی حجم بالای پول وجود داشته باشد، تقریبا جابه جایی آن با مشکل مواجه می شود. همچنین بالابودن تعداد صفرها در پول ملی باعث سختی فرایند امور مالی و حسابداری شده است و یک اشتباه در محاسبات می تواند زیان بالایی را برای فعالان اقتصادی به وجود آورد. همچنین این امر می تواند تاثیر مطلوبی در زندگی روزمره افراد بگذارد. اکنون برخی افراد کم سواد و بی سواد با عنایت به مغایرت 10برابری ریال و تومان ممکن است در تراکنش های روزانه خود دچار اشتباه شوند که استفاده از تومان به جای ریال و حذف چهار صفر می تواند تا حدودی روی این عارضه نیز سرپوش بگذارد. به هر حال چندین سال است که دولتمردان خواهان حذف صفر از پول ملی هستند، اما از چند جهت نسبت به این موضوع نگرانی دارند؛ از یک سو آنها نگران این موضوع هستند که این اقدام تورم زا باشد و اثرات نامطلوبی بر جای بگذارد. اما نکته مهم تر به هزینه های مربوط به این فرایند برمی گردد. ابتدا باید این طرح تامین اعتبار شود و منابع خاصی برای آن در نظر گرفت که در شرایط امروز اقتصاد ایران که مسائل مهم تری بدون بودجه باقی مانده اند، بعید به نظر می رسد دولت و مجلس حاضر به اجرای آن شوند. اکنون به نظر نمی رسد رونمایی از اسکناس جدید 50هزارتومانی نشانگر حذف صفر و رسمی شدن تومان به جای ریال باشد. به هر حال دولت از آثار تورمی و روانی این موضوع نگران است. زیرا با این اقدام ممکن است برخی اقلام در بازار افزایش قیمت پیدا کنند و بیش از قیمت واقعی نرخ گذاری شوند. واکنش های بازار ایران همواره نشان داده است که آثار روانی نقش قابل توجهی دارند و برداشتن صفر از پول ملی به هر حال عدد کمتری را نشان می دهد که ممکن است برخی کاسبان از این اثر روانی سوءاستفاده کنند.

پس چنین طرحی بیش از آنکه تاثیر واقعی در اقتصاد داشته باشد، متوجه آثار روانی است؟
نمی توان این موضوع را به طور مطلق تایید یا رد کرد. کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج می برد و ارزش پول ملی آنها در سراشیب سقوط قرار می گیرد، برای ساده ترشدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس ها می کنند. پس نمی توان تمام آثار حذف صفر را مربوط به بخش روانی دانست. به هر حال دولت و بانک مرکزی نمی توانند واحد پول را تغییر دهند و این امر برای قانونی شدن نیاز به مصوبه قانونی مجلس دارد. زیرا در آذر ماه سال 95 دولت خبری مبنی بر تغییر واحد پول ملی منتشر کرد، اما تا به امروز مسکوت مانده است. علاوه بر افزایش ظاهری قدرت پول ملی که بخش روانی را دربرمی گیرد، آسان سازی مبادلات، محاسبات و خرید و فروش های مردم از اثرات قابل تحقق حذف صفرهاست.
برای اصلاح نظام پولی و مالی کشور آیا حذف صفر از پول ملی کفایت می کند؟ مراجع ذی ربط چه اقدامات دیگری در این زمینه باید انجام دهند؟

قطعا پیش از حذف صفر دولت باید اقدامات دیگری انجام دهد که زیرساخت های مالی، بانکی و پولی کشور اصلاح شوند. متاسفانه مدت هاست که نظام پولی کشور دچار وضعیتی بیمارگونه شده است و اولویت های دیگری را برای آن می توان در نظر گرفت. ارتقای شاخص های اقتصادی همچون افزایش تولید، نرخ سرمایه گذاری، آزادسازی های اقتصادی، رفع انحصارات، انعقاد قرارداد با بانک های خارجی، حضور سرمایه گذاران خارجی، کنترل تورم، بهبود نرخ رشد اقتصاد و... باید در اولویت باشند و پیش از حذف سه یا چهار صفر از پول ملی در دستور کار قرار گیرند. همچنین بودجه کشور نیازمند اصلاحاتی است که از جمله آن می توان سیاست های انقباضی را در نظر گرفت. با اینکه دولت بودجه سال آینده را ضدتورم می خواند، اما شاهد انبساط اعداد و ارقام در این لایحه هستیم. اگر این موارد رعایت نشوند حذف صفر از پول ملی فقط طی مدتی کوتاه اثرات واقعی و روانی خود را در اقتصاد می گذارد و پس از مدتی این اثرات نیز از بین می روند و بازار به روال عادی خود برمی گردد و آنگاه دولت باید به فکر تورم ایجادشده و جبران هزینه های به وجودآمده باشد.