«تقصیرِ تحریم است؟» | اختیارات مطلق بانک‌ها در خلق پول و مرگ تولید ملی
نظام بانکی کشور در دام معوقات (سوخت) و دارایی‌های سمی گرفتار شده و کارکرد عادی خود را در تامین مالی بخش مولد اقتصاد از دست داده است، که مساله‌ای به طور مطلق داخلی است و ارتباطی به تحریم‌های خارجی ندارد.
اثرگذاری تحریم های خارجی بر اقتصاد ایران از دریچه نظام بانکی و کارکرد درونی بانک مرکزی در خلق و نحوه توزیع پول "صفر مطلق " است، و هر آنچه وجود دارد نتیجه عملکرد داخلی؛ سازوکار اقتصاد و سیاستگذاری های بانک مرکزی است. باتوجه به اثرگذاری بسیار بالای "نقدینگی " بر بخش واقعی اقتصاد، با شدت کمتری می توان ادعا کرد که اثر تحریم بیرونی بر اقتصاد کشور نمی تواند بیش از 20 درصد ادعایی منتقدان خوش بین باشد. اگرچه تحلیل روشنی که نشان دهد این اثرگذاری چند درصد است وجود ندارد، اما با بررسی سیاهه مشکلات اقتصادی و واکاوی روابط علت و معلولی متغیرهای موثر بر آن می توان به تصویر روشنی از ریشه های مشکل دست پیدا کرد.
تناقض شکسته شدن هفتگی رکورد حجم پول و گذار از مرز 1700 هزار میلیارد تومانی نقدینگی کل؛ از یک سو، و نابودی صنایع تولیدی به دلیل عدم توان دسترسی به منابع پولی از سوی دیگر نشان می دهد که سیاستگذاری داخلی در خلق "ریال " که مساله درونی است و ارتباطی به تحریم های خارجی ندارد وضعیت کنونی اقتصادی را رقم زده است. بانک های خصوصی متصدی خلق پول شده اند و بانک مرکزی این وظیفه ذاتی و حاکمیتی خود را در یک سازوکار نانوشته برون سپاری کرده است.
چگونه؟
نرخ بهره بالا باعث شده است تولیدکننده ها توان وام گیری نداشته باشند؛ و آنها هم که اقدام به وام گیری کرده اند به دلیل بهره های بالای نزدیک به 30 درصد از بازپرداخت اصل و فرع وام ها باز مانده و دارایی خود را تقدیم بانک کرده اند. بانک(ها) هم با انبوهی از دارایی های مصادره شده و غیرقابل نقد شدن فقط "ریخت ترازنامه " خود را اصلاح کرده و توان وام دهی موثر ندارند.
بهره بالای بانکی باعث شده است سود سپرده ها به نسبتی کمتر از سود تسهیلات اعطایی بانک ها؛ در عددهای بالا نوسان کند و بانک ها برای ایجاد امکان بازپرداخت بهره سپرده های بانکی ناگزیر از اضافه برداشت های متعدد از منابع بانک مرکزی شوند که به صورت هفتگی در جریان است. و این بانک ها؛ بانک های بی انصباط تر؛ هستند که بیشتر از دیگران خلق پول می کنند. از آنجا که اعلام ورشکستگی بانک؛ بانک خصوصی به دلیل قداستی که به آنها بخشیده شده است؛ خط قرمز بانک مرکزی است، نباید انجام شود، حرکت به سمت این ناکجاآباد ادامه دارد.
این دو گزاره نشان می دهد که بهره بالا هم تولیدکننده ها را از دسترسی به منابع بانکی محروم کرده و هم ماشین خلق پول را به سرعت بیشتری به حرکت درآورده است و نقدینگی خلق شده با عبور از بازارهای مختلف تغییرات مختلفی ایجاد کرده و ارزش اسمی دارایی ها را بازتعریف می کند؛ که این بازتعریف ارزش اسمی دارایی ها برای دارندگان دارایی اتفاق می افتاد؛ و کسانی که دارایی ندارند؛ به دلیل فقر یا جوانی و آغاز راه کار و تلاش؛ عملا از چرخه اقتصاد به بیرون پرتاب می شوند.
بنابراین اقتصاد ایران نه تنها مقاومتی؛ مقاوم در برابر تکانه های خارجی؛ نشده، بلکه در برابر نکانه های داخلی هم آسیب پذیرتر شده است. ایجاد نرخ بهره بالا برای وام و سپرده؛ وام گیرنده و وام دهنده را دچار مشکل کرده و اقتصاد را در ترازنامه بانک ها به بند کشیده است. در این چرخه ناهنجار، اثری از سیاستگذاری دیده نمی شود و سیاست پولی تمام ذهن تصمیم گیران اقتصادی را پر کرده است. عطش فراوان برای کالاهای ایرانی در دوره پساجهش ارزی و عدم کشش عرضه داخلی نشان داد که مشکل تولید و صادرات در ایران تقاضا نیست، بلکه ریل گذاری درونی مناسبی از طرف نهاد تولیدکننده پول برای تامین مالی تولیدکنندگان اقتصادی انجام نشده است.
آغاز تا انجام این فرآیند؛ خلق پول گسترده و بستن رودخانه عظیم ریال خلق شده بر روی تولید؛ داخلی است و به سیاستگذاری اقتصادی کشور و نظام بانکی باز می گردد و ارتباطی با تحریم های اقتصادی ندارد. با اصلاح ریل گذاری پولی کشور و تعریفی صحیح و به صواب برای نقش بانک ها؛ می توان پول را در خدمت تولید درآورد و اقتصاد را در مسیر صحیح قرار داد و مقاومتی کرد.
