آیا ایران از لیست سیاه FATF تعلیق شده است؟

«تعلیق»، کلمه ای است که در چند سال اخیر وارد ادبیات تحریمی کشور شده و جنجال های بسیاری به دنبال داشته است، ابتدا درباره برجام و سپس درباره FATF.

*با اجرای برجام، قطعنامه های سازمان ملل لغو شد یا تعلیق؟!

همزمان با انتشار متن اولیه ای از برجام، ادعای دولت مبنی بر لغو 6 قطعنامه سازمان ملل و نه تعلیق آن، جنجالی شد. هنوز هم این ادعا از سوی مسئولین دولتی مطرح می شود. اما حقیقت چه بود؟

لغو یک تحریم بدین معنا است که آن قانون تحریمی دیگر وجود ندارد و برای شکل گیری مجدد، نیاز به طی روند از ابتدا تا انتها است اما تعلیق بدین معنا است که قانون تحریمی مد نظر همچنان وجود دارد ولی در حال حاضر اعمال نمی گردد. حال سوال این است که آیا دیگر امکان ندارد قطعنامه های سازمان ملل، علیه ایران اعمال شود؟

برای این که متوجه شویم قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران لغو شده اند یا تعلیق، نگاهی به بندهای 36 و 37 برجام می‌اندازیم. بندهای 36 و 37 برجام به موضوع نقض عهد طرفین در اجرای برجام و موضوعات اختلافی بر می گردد. براساس این بندها، هر یک از اعضای گروه 1+5 به تنهایی می تواند ظرف مدت 75 روز همه تحریم های ایران را بازگرداند بدین شکل که یکی از اعضا (مثلا فرانسه) ادعا می کند که ایران به صورت مخفیانه در حال ساخت سلاح هسته ای است. این ادعا نیاز به هیچ گونه دلیل و مستندی ندارد. بعد از این ادعا ظرف مدت 15 روز کمیته ای مشترک از کارشناسان (در سطح معاونین وزرا) موضوع را فی مابین حل می کنند! در صورتی که کشور شاکی قانع نشود (هیچ گونه داوری در کار نیست) موضوع ظرف مدت 15 روز در اجلاس وزیران امورخارجه 7 کشور (کشورهای ۵+۱ بعلاوه ایران) بررسی می شود. اگر طرفین قانع شوند که نقض فاحش برجام رخ نداده موضوع فیصله پیدا می کند ولی اگر کشور شاکی به هر دلیلی بر ادعای خود اصرار بورزد که نقض فاحش برجام صورت گرفته است (باز هم داوری در کار نیست) موضوع به شورای 3 نفره ای متشکل از کشور شاکی، ایران و یک عضو مستقل ارجاع داده می شود و این شورای 3 نفره بیانیه غیر الزام آوری را صادر می کنند. بعد از اجلاس شورای 3 نفره ظرف مدت 30 روز اگر قطعنامه ای صادر نشود و ادامه لغو و یا تعلیق تحریم‌ها را تمدید نکند همه تحریم های قبلی باز می گردد.

همانگونه که ملاحظه می شود طی این فرآیند تنها با یک ادعای بدون دلیل و اصرار بر این ادعا هر یک از اعضا می تواند تحریم ها را بازگرداند و در گام آخر نیز تلاش دیپلماتیک ایران برای صدور قطعنامه تمدید تحریم ها با توجه به حق وتوی پنج کشور عضو دائم سازمان ملل بی نتیجه خواهد ماند مثلا فرانسه یا آمریکا که مدعی نقض فاحش برجام شده اند قطعنامه تمدید، تعلیق یا لغو تحریم ها را وتو می کنند و به این ترتیب هر یک از این پنج کشور به تنهایی می توانند تحریم ها را برگردانند. بنابراین اگر یکی از کشورهای طرف معامله ایران، بدون هیچ دلیلی ادعا کند که ایران به برجام متعهد نبوده است، می تواند همه قطعنامه های سازمان ملل را برگرداند. در نتیجه، این نوع از برداشتن تحریم، «تعلیق» است و نه لغو. در واقع، لغو تحریم های سازمان ملل ادعای نادرستی بود که متاسفانه مکررا توسط تیم مذاکره کننده بیان شد و هم اکنون نیز همچنان تکرار می شود.

به همین دلیل است که پس از خروج آمریکا از برجام، ایران از این توافق خارج نمی شود زیرا در صورت خروج ایران از برجام، همه قطعنامه های شورای امنیت بازخواهند گشت و جالب اینجاست که در بازگشت قطعنامه ها، هیچ کدام از 5 کشور دارای حق وتو در شورای امنیت، نمی توانند از حق وتوی خود استفاده کنند و مانع از بازگشت تحریم ها علیه ایران شوند!

*آیا اقدامات مقابله ای FATF علیه ایران تعلیق شده است؟

اما آسیب های بدفهمی از کلمه «تعلیق»، به برجام محدود نمی شود. تیرماه 95 بود که علی طیب نیا وزیر اقتصاد دولت یازدهم، تعهد سطح بالای سیاسی به گروه ویژه اقدام مالی FATF داد تا برنامه اقدام مخصوص به ایران را اجرایی کند. سپس FATF بیانیه ای صادر و اعلام کرد که ایران را از حالت اقدام متقابل (لیست سیاه) تعلیق کرده است. این تعلیق از لیست سیاه، با آب و تاب فراوان در رسانه های دولتی منعکس شد و هم اکنون نیز این رسانه ها، قبل از هر نشستی کشور را از بازگشت به لیست سیاه می ترسانند. اما آیا واقعا FATF اقدامات مقابله ای علیه ایران را تعلیق کرده است؟

*اقدامات مقابله ای FATF چیست؟

اقدامات مقابله ای شامل 9 اقدام مشخص است که در یادداشت تفسیری توصیه شماره 19 FATF بیان شده است. مهمترین و اثرگذارترین این اقدامات، ملزم کردن موسسات مالی به رعایت «شناخت مشتری به صورت تقویت شده» (EDD) است. در یادداشت تفسیری توصیه شماره 10 FATF، کیفیت «شناخت مشتری به صورت تقویت شده» (EDD) به طور خاص برای مشتریان با ریسک بالا بیان شده است: «موسسات مالی باید به معقولانه ترین شکل ممکن توضیح دهند که پیشینه و هدف همه معاملات پیچیده، تراکنش‌های بزرگ غیرمعمول و همه قالب‌های تراکنشی غیرمتداول که هیچ هدف ظاهری اقتصادی و یا قانونی ندارد، چیست. زمانی که ریسک‌های تامین مالی تروریسم و یا پولشوئی بالاتر است، موسسات مالی باید ملزم شوند که اقدامات شناخت مشتری به صورت تقویت‌شده را انجام دهند. این امر باید با ریسک‌های شناخته شده، متناسب باشد. به طور ویژه آنها باید درجه و طبیعت نظارت بر روی روابط تجاری را افزایش دهند. این امر بدین منظور انجام می‌شود تا آن دسته از فعالیت‌ها و تراکنش‌هایی که غیرعادی و مشکوک هستند، تعیین شوند». نمونه‌هایی از اقدامات شناخت مشتری به صورت تقویت‌شده که ممکن است برای روابط تجاری با ریسک بالاتر به کار گرفته شود، به صورت زیر هستند:

۱- فراهم نمودن اطلاعات پیرامون شغل، حجم دارایی ها و مراجعه به تمامی اطلاعاتی که در پایگاه‌های داده عمومی از قبیل اینترنت وجود دارد. همچنین به صورت مستمر باید اطلاعات هویتی مشتری و ذینفع نهایی مورد بررسی قرار گرفته و به روز شود.

۲- فراهم نمودن اطلاعات اضافی پیرامون جنس و ماهیت روابط تجاری اظهار شده.

۳- فراهم نمودن اطلاعات پیرامون منشا ثروت و درآمد مشتری.

۴- تهیه اطلاعات پیرامون دلیل انجام یک تراکنش و یا اینکه اساسا چرا باید برای یک مشتری با ریسک بالا، یک تراکنش انجام شود.

۵- به طور خاص باید برای شروع و یا تداوم رابطه تجاری، تائیدیه مدیر ارشد گرفته شود.

۶- انجام نظارت‌های تقویت شده پیرامون روابط تجاری طوری که هم تعداد و هم زمانهای کنترل‌های مد نظر افزایش یابد. همچنین الگوهای تراکنشی افراد و موسسات حقوقی موجود در کشورهای پرریسک در طول زمان بررسی بیشتر شود.

۷- ملزم کردن اینکه اولین پرداخت برای مشتری باید از طریق یک حساب به نام مشتری در یک بانک که استانداردهای مشابه شناخت مشتری را دارد، انجام شود.

* آیا واقعا ایران از لیست سیاه FATF تعلیق شده است؟!

با توجه به آنچه گفته شد، قطعا مهمترین بخش از اقدامات مقابله ای که FATF از کشورها درخواست می کند تا علیه کشور هدف اعمال شود، الزام به شناخت مشتری بصورت «تقویت شده» (EDD) است. اما نکته مهم این است که در انتهای همان بیانیه ای که FATF تعلیق اقدامات مقابله ای علیه ایران را در تیرماه ۹۵ اعلام کرده، شناخت تقویت شده مشتری نیز از سوی این نهاد درخواست شده است!