وقتی در فضای رسانه‌ای و اقتصادی صحبت از اروپا می‌شود، معمولا مذاکرات برجامی با اروپایی‌ها به ذهن می‌آید که قرار بود اروپا خروج آمریکا از برجام را جبران نماید. در همین راستا، اروپا ماه‌هاست به دنبال ایجاد سازوکار امن مالی برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست؛ تا از این طریق بتواند تعهدات خود در ضمیمه 2 برجام که عبارت است از تجارت در زمینه‌ی فروش نفت خام، محصولات نفتی و پتروشیمی، طلا و فلزات گرانبها، ارز، خودروسازی، هواپیما، کشتیرانی و حمل و نقل، بیمه و ... عمل نماید. با این وجود، تاکنون عمل به تعهدات طرف اروپایی بر روی زمین مانده و ایران یک طرفه در حال عمل کردن به تعهدات خود است.
*اروپا نمی‌خواهد کاری برای ایران انجام دهد
طرف اروپایی بعد از ماه‌ها تاخیر، نهایتا سازوکاری تجاری با عنوان اینستکس INSTEX را راه‌اندازی کرده که هنوز اجرایی نشده است و در صورت عملیاتی شدن هم ابتدا قرار است صرفا کالاهای بشردوستانه را پوشش دهد. منظور از کالاهای بشردوستانه غذا، دارو و تجهیزات پزشکی است که آمریکا آن را مجاز دانسته است و این مسئله هیچ یک از تعهدات اروپا در برجام را پوشش نمی‌دهد. جالب است بدانید حتی در دوران تحریمی قبل از برجام که تحریم‌های اتحادیه اروپا و تحریم‌های سازمان ملل هم وجود داشت، واردات غذا و دارو صورت می‌گرفته است.
دلایل متعددی وجود دارد که اینستکس مشکل‌گشا نخواهد بود. شاید مهم‌ترین دلیل، اظهارات خود مقامات اروپایی است. به عنوان مثال، هایکو ماس وزیر امور خارجه آلمان چند روز قبل از اعلام راه‌اندازی اینستکس اعلام کرد هدف اتحادیه اروپا از راه اندازی کانال مالی اروپا ایجاد اطمینان برای انجام تجارت در زمینه‌هایی است که توسط آمریکا تحریم نشده باشد. همچنین سفیر آلمان در گفتگو با خبرگزاری تسنیم گفت: «اینستکس علیه هیچ کشوری نیست و هدف آن نیز نقض و یا دور زدن تحریم‌های آمریکا نیست».
دلیل مهم دیگر، عملکرد اروپایی‌هاست که نشان می‌دهد اینستکس افقی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا ندارد. اروپا از طرح‌های بزرگ بانکی مانند طرح حمایت تسهیلاتی بانک سرمایه‌گذاری اروپا از شرکت‌های اروپایی به سمت ایجاد یک سازوکار تجاری رفته که از سیستم بانکی و مالی اتحادیه اروپا ایزوله است و تنها قرار است یک اتاق پایاپای و تسویه برای تجارت غیر تحریمی باشد. بررسی این روند به خوبی نشان می‌دهد که اروپا نمی‌خواهد برای انجام تعهدات خود در برجام، هزینه نماید.
*اظهاراتی که یک گام رو به عقب در تعامل با اروپایی هاست
با این وجود شاهد آن هستیم که اخیرا برخی مسئولین اظهاراتی درباره مشروط کردن تصویب لوایح FATF به اقدام جدی از سوی اروپا می‌کنند. به عنوان مثال، سید حسین نقوی حسینی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مطلبی در واکنش به تصمیم مجمع تشخیص مصلحت نظم در تعویق زمان اعلام نظر در خصوص لایحه پالرمو در صفحه توییتر خود نوشت: «تصمیم مجمع تشخیص مصلحت نظام بر تصمیم گیری در مورد پالرمو و CFT در سال آینده هوشمندانه، دقیق و مبتنی بر منافع ملی است. قطعا رفتار اعتمادساز طرف‌های اروپایی می‌تواند سازنده باشد که تاکنون از آنها دیده نشده است». همچنین محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره عوامل اثرگذار بر بررسی تصویب لوایح CFT و پالرمو در مجمع گفت: «در این بررسی چند نکته مهم است که یکی از آنها رفتار FATF است. FATF در هفته گذشته هم اقدامات ایران را تحسین کرد و هم از طرف دیگر با ابهام با موضوع ایران برخورد کرد؛ هرچه رفتار FATF سازنده تر باشد، بر تصمیم گیری مجمع تاثیر می‌گذارد. رفتار اروپایی ها هم بر تصمیم گیری اعضاء مجمع اثر می‌گذارد . کلا ما از رفتار اروپایی‌ها راضی نیستیم، در برجام تعهدات مهمی از جمله خرید و فروش نفت و تاسیس شعبات بانکی وجود دارد که باید به آن ها پرداخت. به هر حال رفتار اروپایی ها در نظرات اعضای مجمع می تواند اثر گذار باشد».
*این رویکرد هم شرطی کردن مردم است
اینکه تصویب لوایح FATF به نوعی مشروط به اقدام جدی اروپا در رابطه با تعهدات آنها در برجام شود، یک گام رو به عقب برای ایران و یک گام رو به جلو برای آمریکا و اروپا است زیرا تعهدات اروپا در برجام، در مقابل تعهدات ایران در برجام است که هم اکنون ایران در حال انجام تعهدات خود است ولی طرف اروپایی هیچ اقدامی در این رابطه انجام نداده است. در نتیجه، معطوف کردن تصویب لوایح CFT و پالرمو به اقدام جدی از سوی اروپا در شرایطی که اروپا نمی‌خواهد کاری برای ایران انجام دهد و با آمریکا اتحاد راهبردی دارد، یک امتیاز دیگر به اروپا و آمریکا است. از طرف دیگر، این رویکرد برخلاف بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیئت دولت در تیرماه 97 درباره شرطی کردن مردم به موضوعات بین المللی است. معظم له درباره این موضوع فرمودند: «ما یک روز مشکل اقتصادی کشور را موکول کردیم به برجام، [امّا] برجام نتوانست مشکل اقتصادی کشور ما را برطرف کند و به ما کمک قابل توجّهی بکند؛ و نتیجه این شد که مردم نسبت به برجام شرطی شدند، که وقتی آن بابا میخواهد از برجام خارج بشود، تا مدّتی که او میگوید خارج میشوم، ما همین‌طور دچار تلاطم در بازار خواهیم بود؛ ما شرطی شده‌ایم دیگر، مردم را ما شرطی کرده‌ایم. حالا هم «بسته‌ی اروپایی»؛ مردم را درباره‌ی بسته‌ی اروپایی شرطی نکنید. البتّه اروپایی‌ها مجبورند، ناچارند، چشمشان چهارتا! بایستی بگویند چگونه خواهند توانست از منافع ما دفاع کنند -که اسمش همان بسته است- امّا این را جزو موضوعات اصلی کشور قرار ندهید؛ بسته‌ی اروپایی بیاید، نیاید. ما کارهایی در کشور داریم، مقدوراتی در کشور داریم، این مقدورات بایستی تحقّق پیدا کند؛ دنبال این مقدورات بروید؛ گره نزنید بهبود اقتصاد کشور را به چیزی که از اختیار ما خارج است».
*مسئولین برای تامین منافع ملی باید دست به اقدام متقابل بزنند
اظهارات برخی مسئولین درباره مشروط کردن تصویب لوایح FATF به اقدام جدی از سوی اروپا، شرطی کردن مردم نسبت به اقدام اروپایی‌هاست که هم‌اکنون به دنبال اجرایی کردن سازوکار اینستکس هستند. این در حالی است که این سازوکار قرار نیست تحریم‌ها را بی‌اثر کند و در واقع، نشان دهنده این است که اروپا از برجام خارج شده و ایران در برجام تنها مانده است. در مجموع، ضرورت دارد مسئولین برای تامین منافع ملی در حوزه سیاست خارجی، دست به اقدام متقابل بزنند، نه اینکه یک گام رو به عقب بروند. تجربه‌ی تاریخی کشور در برجام نشان داده است که عقب نشینی نه تنها منافع ملی را تامین نمی‌کند، بلکه ضایع می‌سازد.