سال ۱۳۹۷ در حالی آغاز شد که پس از ماه‌ها گمانه‌زنی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا خود را آماده می‌کرد تا از برجام خارج شود، تصمیمی که سرانجام در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ گرفته شد و بسیاری از برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ایران را برای آینده با تحولات جدی مواجه کرد.
هرچند در زمان بودن آمریکا در برجام نیز با کارشکنی‌های این کشور عملاً امکان استفاده از بسیاری از امکانات این توافق مهم برای ایران به وجود نمی‌آمد، اما با خروج رسمی آنها شرایط با تحریم‌های جدید به شکل جدی تغییر کرد.
در این فضا، دشوار شدن نقل و انتقالات بانکی و همچنین عقد قراردادهای جدید برای صادرات و واردات بسیاری از فعالان اقتصادی ایران را با سوالاتی جدید مواجه کرد و در کنار آن تغییرات قابل توجه نرخ ارز و افزایش و کاهش‌های مکرر آن باعث شد سال ۱۳۹۷ برای تجارت ایران سالی پر از دغدغه‌های ارزی باشد.
بهار ۹۷؛ آغاز تغییرات
سال ۱۳۹۷ در شرایطی آغاز شد که نرخ ارز افزایشی محدود پیدا کرده بود، اما در عین حال نگرانی‌هایی درباره چگونگی مشخص شدن تکلیف این نرخ در روزهای بعد وجود داشت.
سال ۱۳۹۷ با این تحلیل از سوی فعالان بخش خصوصی آغاز شد که دولت در سال‌های قبل نرخ ارز را سرکوب کرده و حالا دلیل این افزایش‌ها برداشته شدن سدی است که تاکنون در مقابل این حرکت وجود داشته است. در فروردین‌ماه سال ۱۳۹۷ لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران اعلام کرد که تحلیل‌ها نشان می‌دهد که نرخ واقعی دلار باید حدود ۴,۵۰۰ تومان باشد و مدیریت درست بازار می‌تواند بسیاری از دغدغه‌های موجود در این حوزه را برطرف کند.
در نخستین جلسه هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران نیز بخش خصوصی با ارائه‌ی تحلیلی جدی از دولت خواست فکری برای نرخ ارز کرده و خوانساری رئیس این اتاق از دولت خواست برای تک نرخی شدن ارز برنامه‌ریزی کند.
همچنین در این ماه سازمان توسعه و تجارت اعلام کرد پس از دی‌ماه سال ۱۳۹۶ و به دنبال ابلاغ مصوبه دولت برای ثبت سفارش خودروها با روال عادی، حدود ۸۰ هزار خودرو برای واردات ثبت سفارش شدند. همچنین در این ماه عراق اعلام کرد که برای تعدادی از کالاهای ایرانی تعرفه و ممنوعیت ایجاد کرده که البته عملکرد ماه‌های بعدی سال نشان داد این محدودیت چندان جدی نبوده است.
در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ اعتراضات بخش خصوصی نسبت به نامشخص بودن تکلیف صادرات در دستوالعمل‌های ارزی بانک مرکزی افزایش یافت و آنها از دولت خواستند برای بازگشت تجارت به روال عادی خود یک برنامه‌ریزی جدید داشته باشد.
همچنین دولت در اردیبهشت‌ماه یک لیست ۴۸۶ قلمی را منتشر کرد که براساس آن با توجه به وجود نمونه‌های داخلی، واردات آنها به کشور ممنوع می‌شد.
در خردادماه سال ۱۳۹۷ نیز دولت اعلام کرد یک برنامه مدون برای مدیریت واردات ۱۶ قلم کالای اساسی در نظر گرفته و با تخصیص ارز لازم تلاش می‌شود مردم در این حوزه احساس کمبود نکنند.
همچنین در این ماه با فعال شدن سامانه نیما وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که تعدادی از کالاها که نامشان در یک جدول از سوی دولت منتشر شد باید ارز حاصل از صادرات‌شان را وارد این سامانه کنند.
همچنین در خرداد ماه آمار صادرات دو ماهه کشور اعلام شد که با رسیدن این رقم به ۹۴۲ میلیون دلار رشدی ۲۲ درصدی را شامل می‌شد.
در خردادماه سال ۱۳۹۷ با به وجود آوردن تغییراتی در بازار گوشت دولت اعلام کرد که صادرات دام ممنوع شده است.
تابستان داغ ارزی
مشکلات و دغدغه‌هایی که در بهار سال ۱۳۹۷ به وجود آمده بود در تابستان نیز ادامه یافت. در تیرماه با توجه به به وجود آمدن شایعات و گمانه‌زنی‌هایی درباره سوء‌استفاده برخی از ارز دولتی برای منافع شخصی‌شان، بخش خصوصی از دولت خواست تا لیست کامل دریافت‌کنندگان ارز رسمی را منتشر کند. پس از بالا گرفتن درخواست‌ها شریعتمداری وزیر وقت صمت در نامه‌ای از رئیس کل بانک مرکزی خواست تا لیست رسمی دریافت‌کنندگان را اعلام کند و پس از آن از سوی بانک مرکزی و دیگر وزارتخانه‌ها فهرست‌هایی در این رابطه منتشر شد.
در این دوره زمانی نمایندگان اتاق بازرگانی این سوال مهم را مطرح کردند که چرا با وجود تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی همچنان قیمت کالاهای اساسی بالا می‌رود.
در تیرماه سال ۱۳۹۷ نرخ دلار به کانال ۹,۰۰۰ تومان رسید و همین مساله تورم را در برخی از بازارها تشدید کرد.
دیگر خبر پر سروصدای تیرماه سال ۱۳۹۷ ممنوعیت ورود شش خوراکی معروف خارجی به کشور بود و همچنین اعلام شد که در این مدت واردات موبایل مانند روال گذشته ادامه پیدا کرده است.
پیگیری گسترش ارتباط میان اتاق بازرگانی ایران و اتحادیه اروپا موضوع دیگری بود که پدرام سلطانی – نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران – اعلام کرد که این نهاد بخش خصوصی موضوع را پیگیری می‌کند.
در مردادماه سال ۱۳۹۷ شایعه حذف ارز مسافرتی به افزایش نسبی قیمت‌ها انجامید و دولت اعلام کرد شرایط را برای تعیین تکلیف مابه‌التفاوت ارزی و معافیت‌های آن پیگیری کرده و به فعالان اقتصادی ارائه می‌کند. در روزهای پایانی مردادماه قیمت دلار در بازار به کانال ۱۱ هزار تومان رسید تا شرایط نسبت به گذشته با اما و اگرهای بیشتری پیگیری شود.
بیانیه رسمی اتاق بازرگانی ایران در حمایت از پیوستن کشور به fatf اتفاق مهم دیگری بود که در این ماه رقم خورد و بخش خصوصی موافقت خود را با این مساله اعلام کرد.
در شهریورماه سال ۱۳۹۷ مشکلات به وجود آمده در سامانه نیما بیشترین تمرکز تجارت ایران را به خود اختصاص داد. در این زمان برخی معتقد بودند که صادرکنندگان برای فرار از ورود به سامانه نیما اطلاعات دقیق تجارت خود را ارائه نمی‌کنند و بخش خصوصی نیز اعلام می‌کرد که با توجه به اوج‌گیری تحریم‌ها و دشوارشدن فرآیند بازگشت ارز به کشور، دلیل نرسیدن پول به نیما مشکلات اقتصادی بوده و ربطی به صادرکنندگان ندارد.
در شهریور ماه قیمت دلار کانال ۱۵ هزار تومان را نیز رد کرد.
پاییز و روزهای آفتابی صادرات
پس از چند ماه تغییر و تحولات طولانی‌مدت سرانجام دولت و بخش خصوصی در پاییز ۱۳۹۷ توانستند شناخت بیشتری از شرایط خود پیدا کرده و اوضاع را بهتر از قبل مدیریت کنند.
آمارهایی که در مهرماه منتشر شد نشان می‌داد که با وجود تحریم‌ها صادرات ایران روند رشد خود را ادامه داده و نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایشی ۱۷ درصدی را نشان می‌دهد. در این زمان نرخ دلار با وجود این‌که چند کانال بالاتر از نرخ ورودی سال ۱۳۹۷ داشت اما توانست با ثبات نسبی برخی از نگرانی‌های سابق را برطرف کند. در مهرماه سال ۱۳۹۷ صحبت‌هایی درباره امکان در نظر گرفتن برخی معافیت‌ها برای صادرکنندگان مطرح شد که سرانجام خود را در آبان‌ماه سال ۱۳۹۷ نشان داد.
در دستورالعملی که بانک مرکزی در ماه دوم پاییز منتشر کرد یک معافیت جدید برای صادرکنندگان در چند گروه کالایی مشخص شد تا طرفین بتوانند با استفاده از یک تصویر جدید برخی از برنامه‌ریزی‌های خود را دنبال کنند. هرچند بسته جدید با برخی انتقادات مواجه شد و در جلسات شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی در سومین فصل سال نگرانی‌ها در این رابطه به دولت انتقال پیدا کرد.
آمارها در هفته‌های پایان پاییز سال ۱۳۹۷ نیز نشان می‌داد که با کاهش واردات تراز تجاری ایران در این سال به روند مثبت بازگشته است. در این ماه‌ها اعلام شد که عراق و چین اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران به‌شمار می‌روند.
زمستان ۹۷ کاهش تلاطم‌ها و دوام انتظارات
با تحولاتی که در بدنه اجرایی دولت شکل گرفت دلار که برای چند روز حتی به کانال ۱۸ هزار تومان وارد شده بود به مرز ۱۲ هزار تومان بازگشت و با ثبات نسبی برنامه‌ریزی برای آینده را تسهیل کرد. در این مدت در جلسات مشترک بخش خصوصی نگرانی‌های خود در رابطه با آینده بازار را به دولت انتقال داد.
یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در رابطه با دستورالعمل‌های ارزی دولت، چگونگی مشخص شدن تکلیف حمایت از صادرکنندگان بزرگ بود. بخش خصوصی اعتقاد داشت که در دستورالعمل آبان‌ماه شرایط برای صادرکنندگان کوچک فراهم شده و فعالان بزرگ از سیاست‌های دولت متضرر شده‌اند. از این‌رو در جلسات زمستان وزیر اقتصاد وعده داد که با تشکیل یک کارگروه، تغییر مدنظر بررسی خواهد شد که سرانجام به ارائه‌ی تبصره جدید در دستورالعمل ارزی و حمایت از صادرکنندگان خوش حساب منجر شد.
افزایش قیمت تمام شده گوشت قرمز یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های تجاری کشور در زمستان سال ۱۳۹۷ بود که دولت تلاش کرد با وارد کردن دام و گوشت یخ زده این بازار را مدیریت کند هرچند هنوز قیمت‌ها به طور قابل توجهی بالاتر از تصورات ابتدایی بودند.
در اسفندماه سال ۱۳۹۷ انتخابات نهمین دوره اتاق بازرگانی تهران انجام شده است که تمامی ۴۰ نفر انتخاب شده از افراد ائتلاف موسوم به فردا بودند که در دوره هشتم نیز اکثریت اتاق را در اختیار داشتند.
آنچه در روزهای پایانی اسفندماه بیش از هر چیز خود را نشان می‌داد باقی ماندن بخشی از دغدغه‌های بخش خصوصی برای یک دوره یک ساله بود، در شرایطی که مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران در نخستین جلسه از سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که دولت باید برای یکسان‌سازی نرخ ارز برنامه‌ریزی کند در جلسه پایانی سال اتاق نیز بار دیگر همین دغدغه مطرح شد تا نشان دهد همچنان دولت و بخش خصوصی در نگاه کلان با یکدیگر اختلاف‌نظرهایی دارند که باید دید تکلیف آنها در سال جدید چه می‌شود.