قرار است نرخ دلار بشکند؟

در طول بیش از یک سال گذشته راهکارهای دولت برای تعادل بخشی و ایجاد ثبات ماندگار در بازار ارز جواب نداد و با هر تحرک جزیی در اقتصاد و سیاست خارجی شاهد جهش قیمت ها در بازار ارز بودیم که به سرعت به سایر بازارها هم سرایت می کرد.
جدیدترین راهکار عملی دولت و بانک مرکزی برای کنترل و ساماندهی بازار ارز، راه اندازی «بازار متشکل ارزی» است. البته طرح بازار متشکل ارزی جدید نیست و در سال های گذشته هم در مقاطعی که با بحران ارزی مواجه بودیم این طرح برای ساماندهی بازار پیشنهاد شد اما به دلایل متعددی به اجرا نرسید.
اما این بار طبق گفته رییس کل بانک مرکزی، بازار متشکل ارزی از شنبه هفته آینده یعنی بیست و هشتم اردیبهشت ماه شروع به کار می کند. هدف دولت و به طور ویژه بانک مرکزی و وزارت اقتصاد این است که بتوان با ایجاد بازار متشکل ارزی، نرخ های متعدد ارز را که از کانال های غیررسمی و از سوی سوداگران تعیین می شود، حذف و نرخ جدید بازار متشکل را به عنوان مبنا در بازار جایگزین آن کرد.


شورای پول و اعتبار دی ماه سال گذشته با راه اندازی بازار متشکل ارزی موافقت کرد و به این ترتیب اولین جلسه هیات مدیره آن اواخر فروردین ماه امسال با حضور نمایندگان کانون صرافان، کانون بانک‌های دولتی، کانون بانک‌های خصوصی و فرابورس برگزار شد.
هر چند در آستانه آغاز به کار این بازار هنوز ابهاماتی از نحوه کارکرد و ساز و کار آن وجود دارد اما طبق آنچه اعلام شده قرار براین است که این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌ های مجاز و تحت نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی با تمرکز بر معاملات نقدی راه‌ اندازی شود.
به عبارت ساده تر هدف دولت این است که این بازار را به مرجعی برای تعیین مبنای نرخ ارز تبدیل کند. صادرکنندگان هم که از جمله دارندگان منابع ارزی در کشور محسوب می شوند می توانند در چارچوب مقررات، ارز موجود خود را در این بازار عرضه کنند. هر چند که این بازار شبیه به بورس نیست اما معاملات به صورت برخط انجام می شود تا در یک بستر کاملا شفاف نرخ ارز کشف شود.
در حالی که هدف دولت از راه اندازی این بازار مهار سوداگری در بازار و ساماندهی آن است اما بسیاری از کارشناسان نگران دخالت مستقیم دولت در بازار ارز هستند و معتقدند بانک مرکزی باید در این بازار نقش حاکمیتی داشته باشد و نه تصدی گری اما به هر حال واقعیت این است که اصلی ترین بازیگر این بازار بانک مرکزی است.

کاهش سهم دلالان در بازار با راه اندازی بازار متشکل ارزی
«مجیدرضا حریری» کارشناس و فعال اقتصادی درباره چگونگی کارکرد بازار متشکل ارزی و تاثیر آن در تعادل بخشی به بازار گفت: بازار متشکل ارزی در واقع یک صرافی بزرگی است که بانک مرکزی آن را طراحی کرده و تاسیس می کند. باید این واقعیت را بپذیریم در ایران بازار معنا ندارد چرا که انحصار در اقتصاد ایران وجود دارد و این غیر قابل انکار است.
وی ادامه داد: بانک مرکزی به عنوان مرجعی که هم درآمدهای نفتی و هم بخش عظیمی از درآمدهای غیرنفتی کشورمان را در اختیار دارد از نوعی انحصار در این حوزه بهره مند است. به معنای دیگر حدود 80 درصد ارزی که در کشور استحصال می شود، حاصل صادرات نفتی و غیرنفتی است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار می گیرد. بنابراین در شرایطی که عرضه کننده انحصاری وجود داشته باشد مباحثی مانند بازار و کشف قیمت موضوعیت ندارد و واقعی نیست.
حریری با اشاره به تغییر سیاست بانک مرکزی در کنترل بازار ارز گفت: در سال های گذشته بانک مرکزی از سوی برخی از صراف ها که از صرافان معتمد محسوب می شدند ارز را به بازار تزریق یا از بازار جمع آوری می کرد. اما طی این سال ها به تناوب شاهد آن بودیم که برخی صرافان معتمد، مابه التفاوت ارز و رانتی را که به آنها داده می شد به نفع تنظیم بازار استفاده نمی کنند و به معنای دقیق تر این صرافان از اعتماد بانک مرکزی سوء استفاده می کردند.
وی تاکید کرد: معتقدم اگر قرار است بانک مرکزی در بازار دخالت مستقیم داشته باشد و در زمان های نیاز، ارز در بازار تزریق یا جمع آوری و قیمت را از این طریق کنترل کند، سیاست و راهکار درست و کارآمد این است که نسبت به ایجاد یک صرافی بزرگ اقدام کند که تشکیل بازار متشکل ارزی هم در راستای همین اقدام است.
حریری با بیان اینکه هیات مدیره شرکت مشخص شده اند و تحت نظر بانک مرکزی هستند و از این پس شیر جریان بازار ارز در دست بانک مرکزی خواهد بود تا شدت آن را کنترل کند، گفت: نفوذ دلالان ارزی قابل پیش بینی است اما قطعا سهم و قدرت مانور آنها کاهش و در مقابل قدرت مانور بانک مرکزی افزایش پیدا می کند.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه اساسا چیزی به نام کشف قیمت ارز وجود ندارد، ادامه داد: در واقع با این ساز و کار بانک مرکزی تعیین کننده قیمت ارز در بازار خواهد شد. بازار هم مجبور است نرخ را بپذیرد. البته تمام این موضوعات بستگی به میزان ذخایر ارز بانک مرکزی دارد، اینکه بانک مرکزی با چه ارزی می خواهد بازار را کنترل کند.
وی تاکید کرد: تقاضاهایی برای سفته بازی در بخش ارز در بازار وجود دارد اعم از تقاضا برای خروج سرمایه و تامین ارز برای واردات کالاهای قاچاق که شدت این تقاضاها در بازار بالا است و عرضه کننده ارز هم مانند سال های گذشته ارز کافی ندارد به همین دلیل هم بانک مرکزی از راهکارهای قدیمی خود دست کشیده و به دنبال راه اندازی بازار متشکل ارزی است.

بازار متشکل ارزی قیمت دلار را می شکند
هر چند که برای بازار متشکل ارزی ماموریت های متعددی تعریف شده است اما آنچه در اولویت قرار دارد، تعادل بخشی به بازار و کوتاه کردن دست دلالان در نرخ گذاری ارز است. در حال حاضر اجرای درست اهداف بازار متشکل ارزی به دو عامل بستگی دارد اول اینکه بانک مرکزی تا چه حد بتواند دست صرافی های خرد را در تعیین قیمت ها ببندد و عامل دوم اینکه تا چه میزان از ذخایر ارزی خود را صرف اجرای این طرح کند. به طور قطع این دو عامل می تواند در اجرای سیاست های بانک مرکزی نقش تعیین کننده داشته باشند.
کارشناسان بر این باورند که این سیاست برای سامان بخشی به حواله های خرد و حواله هایی است که منشا قانونی برای واردات ندارند. به طور کلی بازار متشکل ارزی می تواند به بازار حواله هایی که منجر به خروج سرمایه می شوند یا هزینه های ارزی مسافری و دانشجویی و ... ، سامان دهد البته علت عمده نوسانات قیمت ارز هم به همین بخش ها برمی گردد زیرا قیمت هایی که بازار اسکناس با حجم بسیار کم از تقاضای بازار را شامل می شود، در بازار حواله بسیار اثرگذار است.
حال باز به این سوال مهم باز می گردیم که آیا بازار متشکل ارزی می تواند قیمت ارز در بازار را کاهش دهد؟برخی از کارشناسان در پاسخ به این سوال می گویند، این سیاست- راه اندازی بازار متشکل ارزی- از لحاظ تئوری کاملا درست و منطبق بر اصول اقتصاد است اما موضوع نحوه اجرای این سیاست است و اینکه مدیران اقتصادی تا چه حد قدرت اجرایی داشته باشند . به طور قطع راه اندازی بازار متشکل ارزی در ابتدا از نظر روانی بر قیمت ها اثر گذار خواهد بود و باعث بروز سکته ای در بازار می شود و احتمالا قیمت ها کاهش پیدا می کند اما اثرگذاری این سیاست در کنترل قیمت ها را باید پس از گذشت چند از آغاز به کار بازار ارزیابی کرد.