«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه در یک نشست خبری اعلام کرد طرف‌های برجام در حال حاضر تمایل ندارند ساز و کار حلوفصل اختلافات در برجام که به «مکانیزم ماشه» معروف شده است را فعال کنند.
موگرینی که در پایان نشست خود با وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل با خبرنگاران گفتگو می‌کرد، در مورد احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه از سوی دیگر طرف‌های برجام علیه ایران اظهار داشت: «درباره ساز و کار حلوفصل اختلافات برجام باید بگویم که این ساز و کار برای مواردی که تخلف مهمی در اجرای توافقات برجام صورت گیرد، طراحی شده است. در حال حاضر هیچ‌یک از طرف‌های برجام اقدامات اخیر ایران را مصداق نقض جدی برجام نمی‌دانند. در نتیجه هیچ‌یک از آنها تاکنون برای فعال‌سازی مکانیزم حل اختلافات تمایلی نشان نداده‌اند.»
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در عین حال از ایران خواست که اقدامات اخیر خود (کاهش تعهدات هسته‌ای ذیل برجام) را متوقف کند و تعهدات خود ذیل برجام را به‌طور کامل انجام دهد؛ این در حالی است که تصمیم ایران برای کاهش تعهداتش ذیل برجام اساساً به دلیل کوتاهی دیگر طرف‌های برجام در عمل به تعهداتشان اتخاذ شد.
این دیپلمات ارشد اروپایی در پاسخ به سؤالی در مورد ارزیابی وی از وضعیت برجام نیز گفت: «توافق هسته‌ای با ایران اکنون در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد اما هنوز زنده است و نمی‌توان گفت آخرین ساعات عمرش را می‌گذراند.»
وی افزود: «من پس از گفتگو با رابطان دیپلماتیک خود در سایر کشورها متوجه شده‌ام که اکنون بسیاری از کشورها خواستار پایبندی ایران به برجام هستند، حتی کشورهایی که با برجام مخالف بودند و آن را توافقی مؤثر نمی‌دانستند. امروز همه متوجه شده‌اند که برجام جایگزینی ندارد و همه ما می‌خواهیم که برجام حفظ شود.»
موگرینی در مورد ساز و کار مالی موسوم به «اینستکس» که قرار است تسهیل‌کننده مبادلات تجاری بین اروپا و ایران باشد نیز گفت: «اینستکس در حال حاضر فقط محدود به چند کشور عضو برجام است اما به‌زودی سایر کشورها نیز می‌توانند به این ساز و کار مالی بپیوندند.»
وی در توجیه طولانی شدن روند راه‌اندازی اینستکس اظهار داشت: «برای تکمیل تراکنش‌هایی که اکنون از طریق اینستکس در حال پردازش هستند، زمان لازم است. هرگز تصور نمی‌کردم که عملیاتی شدن اینستکس تا این حد طول بکشد.»
کاهش تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام که در هفته‌های اخیر به بهانه‌ای برای مقامات اروپایی برای انتقاد از ایران تبدیل شده است، پس از آن اتفاق افتاد که حتی با گذشتن بیش از یک سال از خروج آمریکا از برجام، طرف‌های دیگر این توافق اقدام عملی ملموسی برای حمایت از حقوق مشروع ایران در چهارچوب برجام صورت ندادند.
در پی کوتاهی طرف‌های دیگر برجام به‌ویژه تروئیکای اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) در اجرای تعهدات خود ذیل برجام، شورای عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه 18 اردیبهشت در بیانیه‌ای اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی و حقوق تصریح‌شده خود مندرج در بندهای 26 و 36 برجام، برخی اقدامات خود ذیل برجام را متوقف خواهد کرد.
ایران در این بیانیه که در اولین سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای صادر شد، به طرف‌های دیگر برجام 60 روز فرصت داد برای اجرای تعهدات خود به‌ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی اقدام کنند.
تهران در همین راستا 30 اردیبهشت‌ماه اعلام کرد قصد دارد میزان تولید اورانیوم 3.67درصدی خود را به 4 برابر میزان قبلی افزایش دهد.
ایران روز یکشنبه 16 تیرماه در پایان مهلت 60روزه‌ای که برای طرف‌های دیگر برجام (به‌ویژه طرف‌های اروپایی) در نظر گرفته بود تا به تعهدات خود در قبال ایران عمل کنند، رسماً اعلام کرد که گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام را آغاز خواهد کرد و از این پس غنی‌سازی اورانیوم را حسب نیازهای گوناگون خود، در درصدهای بالاتر از میزان تعیین‌شده در برجام (3.67 درصد) انجام خواهد داد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه 17 تیرماه رسماً تأیید کرد که غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات نطنز ایران از سطح تعیین‌شده در برجام (3.67 درصد) عبور کرده است.
پیش از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز دوشنبه 10 تیر تأیید کرده بود که میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از مرز تعیین‌شده در برجام (کیلوگرم هگزافلوراید UF6 و یا معادل آن یعنی 202.8 کیلوگرم اورانیوم ) گذشته است.
در ادامه گمانه‌زنی‌هایی در برخی رسانه‌ها و محافل غربی مبنی بر احتمال استفاده طرف‌های دیگر برجام از مکانیزم ماشه در برابر اقدامات ایران مطرح شد که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه 19 تیرماه در حاشیه نشست هیئت دولت، در خصوص این گمانه‌زنی‌ها خاطرنشان کرد: «مکانیزم ماشه قابل عملیاتی شدن نیست. برجام سازوکاری دارد و آن سازوکار برای این است که مانع نقض برجام شود. حالا برجام نقض شده و ایران آن سازوکار را عملیاتی کرده است و در پنج نامه‌ای که به خانم موگرینی نوشتم و قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام، رسما سازوکار ماده 36 برجام عملیاتی شده است.»
وزیر امور خارجه کشورمان تصریح کرد: «جلسه کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونین برگزار شده و با فاصله کمی نیز جلسه کمیسیون در سطح وزرا برگزار شده که تعهداتی به ایران داده شد. در جلسه اول کمیسیون 11 تعهد و در جلسه دوم این 11 تعهد مورد تاکید قرار گرفته ولی یکی از آن 11 تعهد اجرایی نشده است. اروپایی‌ها علاوه بر اینکه آن 11 تعهد را اجرا نکردند، تعهدات خودشان را هم نقض کردند.»