مسكو آغاز ديدارهاي "رفت و برگشتي" يا "حذفي"؟
براي اولين بار در تاريخ مذاكرات ايران و 1+5 قرار است اين مذاكرات در مسكو پايتخت روسيه ـ يكي از كشورهاي طرف مذاكره ايران ـ برگزار شود، اما هنوز نمي‌توان گفت مذاكرات هفته آينده آغاز ديدارهاي "رفت و برگشتي" خواهد بود يا "حذفی".
به گزارش سایت طلا به نقل از خبرگزاری ایسنا، مذاکرات ایران و 1+5 قرار است 29 و 30 خرداد به مدت دو روز در مسکو و بر اساس توافق صورت گرفته در بغداد برگزار شود.
پس از شکل‌گیری پرونده هسته‌یی ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 2003، همزمان مذاکرات سیاسی میان ایران و سه کشور اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) آغاز شد. در بررسی شکلی این مذاکرات جدای از نتایج آن، به طور رفت و برگشت در پایتخت‌های دو طرف مذاکرات برگزار می‌شد، اما با از هم پاشیدن این مذاکرات پس از ارجاع پرونده هسته‌یی ایران به شورای امنیت سازمان ملل در بهمن 1384 (فوریه 2006) پنج کشور عضو دائم شورای امنیت (انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه ، چین و آلمان) به علاوه آلمان در مقابل ایران قرار گرفتتند، البته تغییرات سیاسی در برخی پایتتخت‌های اروپایی از جمله فرانسه و انگلیس رویکرد مستقل اروپا در برابر آمریکا در بحث ایران را کمرنگ کرد و آنها پشت سر آمریکا در برابر ایران صف آرایی کردند.
پس از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و تصویب قطعنامه‌های تنبیهی و تحریمی متعدد علیه ایران، با توجه به تیرگی روابط ایران و آمریکا، مذاکرات با ایران از سوی اعضای دائم شورای امنیت دنبال شد، اما آنها خاویر سولانا، نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به عنوان نماینده‌شان در گفت‌وگو با ایران و نیز نماینده اتحادیه اروپا در این مذاکرات معرفی کردند.
از زمان شروع مذاکرات ایران با گروه کشورهای 1+5، به دلایل متعدد این گفت‌وگوها در پایتخت کشورهای طرفین مذاکره انجام نشده است و دو طرف شهرها و پایتخت‌هایی را برای برگزاری مذاکرات انتخاب می‌کردند که نسبت به دیگر کشورها، مواضع و نگاهی منصفانه و بی‌طرف‌تر در موضوع مورد بحث دو طرف داشتند. از این رو تاکنون چند دور مذاکره در ژنو، استانبول و نیز اخیرا در بغداد صورت گرفته است. اما پس از حدود شش سال مذاکرات در پایتخت‌های بی‌طرف، ایران و 1+5 در پایان نشست بغداد که سوم و چهارم خرداد در بغداد برگزار شد، توافق کردند که مذاکرات بعدی میان‌شان در مسکو، پایتخت روسیه یکی از کشورهای عضو گروه 1+5 و طرف مذاکره با ایران انجام شود. حال این سوال مطرح است که چرا و چگونه مسکو به عنوان مکان مذاکرات بعدی از سوی دو طرف به ویژه ایران انتخاب شد؟
مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی تا پیش از 2006 در حالی در پایتخت این کشورها برگزار می‌شد که اعتماد میان دو طرف نسبت به هم سلب نشده بود و رویکرد "تعامل و همکاری" ـ حداقل تا قبل از آن‌که اروپایی‌ها پس از دو سال و نیم همکاری داوطلبانه ایران مجددا درخواست تعلیق کلیه فعالیت‌های هسته‌یی ایران را مطرح کنند ـ محور گفت‌وگوها بود، از این رو آیا باید برگزاری مذاکرات در مسکو ـ پایتخت یکی از کشورهای طرف مذاکره ـ را به معنای بازگشت اعتماد میان دو طرف یا ترمیم آن دانست؟ اما هیچ نشانه و روزنه‌ای از این که مواضع دو طرف به یکدیگر نزدیک شده باشد یا اراده‌ای جدی برای رفع بی‌اعتمادی شکل گرفته باشد دیده نمی‌شود.
از سویی روسیه از اعضای 1+5 است و تاکنون در تصمیمات، بیانیه‌‌های پایانی 1+5 و نیز قطعنامه‌های شورای امنیت درباره ایران با دیگر کشورها همراهی کرده است و در حالی که مذاکرات مسکو با اهرم اجرای تحریم‌های یک‌جانبه بانکی و نفتی آمریکا تهدید می‌شود، عملا وزنه 1+5 در برابر ایران را در مسکو سنگین خواهد بود.
به گزارش ایسنا، با توجه به این که برگزاری مذاکرات در بغداد به پیشنهاد و اصرار ایران انجام گرفت، طبیعی است که مکان مذاکرات بعدی به پیشنهاد 1+5 باشد، اما چرا مسکو؟ چرا ژنو یا بروکسل مورد موافقت قرار نگرفتند؟ می‌توان گفت یکی از دلایل مخالفت با شهرهای اروپایی، مخالفت ایران بوده است که این شهرها و پایتخت‌ها را آنقدر بی‌طرف در بحث هسته‌یی ایران نمی‌‌بیند. از سویی دیگر کمتر کشوری در دنیا وجود دارد که تن به اجرای تحریم‌های یک جانبه آمریکا و اروپا نداده باشد یا توان مقاومت با این روند را داشته باشد. روسیه تنها قدرتی است که نه تنها با تحریم‌های یک جانبه آمریکا و اروپا مخالفت کرده و آنها را اجرا نمی‌کند، بلکه اعمال فشار به ایران از این طریق را غیرسازنده و برهم زننده روند مسالمت‌آمیز برای حل و فصل مساله هسته‌یی ایران می‌داند. گزینه‌هایی مثل ژنو یا بروکسل اخیرا تاحدودی به دایره اجراکنندگان تحریم‌های یک جانبه پیوسته‌اند.
از این منظر شاید مسکو انتخاب مناسبی باشد، اما کشیده شدن مذاکرات به پایتخت کشورهای طرف مذاکره سوال دیگری را ایجاد می‌کند که مذاکرات بعدی کجا خواهد بود؟ آیا یکی دیگر از پایتخت‌ها یا شهرهای کشورهای طرف مذاکره است؟ یا باز هم طرفین به کشورهای به اصطلاح بی‌طرف باز می‌گردند؟ بدون شک نتیجه مذاکرات مسکو در پاسخ به این سوالات تعیین کننده خواهد بود.
این در حالی است که اخیرا پای منافع طرف‌های مذاکره‌کننده به مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی به طور آشکاری به موضوع تعیین مکان مذاکرات ایران و 1+5 از سوی دو طرف باز شده است. برگزاری مذاکرات ایران و 1+5 در استانبول (26 اردیبهشت) پس از آن که ترکیه درباره برخی مسایل منطقه از جمله سوریه مواضعی همسو با آمریکا اتخاذ کرد، مورد انتقاد ایران قرار گرفت اما با توجه به این که توافق بر سر استانبول پیش از روشن شدن نقش ترکیه در همسویی با آمریکا در بحث سوریه صورت گرفته بود، استانبول برای دومین بار میزبان مذاکرات ایران و 1+5 شد که پس از یک سال و نیم بن‌بست در آن از سر گرفته می‌شد. ایران برای جبران آن‌چه از برگزاری مذاکرات در استانبول در مباحث منطقه‌ای از دست می‌داد، بغداد را به عنوان گزینه پیشنهادیش برای دور بعدی مذاکرات اعلام کرد و با وجود مخالفت و بعضا تمسخر 1+5 نسبت به برگزاری مذاکرات در عراق با توجه به مسایل امنیتی آن در نهایت بغداد برای دور دوم مذاکرات تعیین شد. از سویی رویکرد 1+5 نشان می‌دهند مکان مذاکرات برایش آنقدر مهم است که سعی می‌کند در جایی که چندان به آن تمایل ندارد موافقت و یا پیشرفتی در مذاکرات صورت نگیرد.
اما در ایستگاه سوم دور جدید مذاکرات ایران و 1+5 با انتخاب متقاوتی از سوی دو طرف درباره برای مکان مذاکرات روبه روهستیم و با توجه به رقابت میان مسکو ـ واشنگتن و منافعی که دو طرف در چارچوب روابط دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی که دنبال می‌کنند، مشخص نیست مذاکرات مسکو چه سرنوشتی خواهد داشت.
مذاکرات بعدی در حالی در مسکو برگزار می‌شود که دو طرف در مذاکرات قبلی (بغداد) مواضع‌شان پیچیده‌تر و جدی‌تر شده است و اختلاف‌های گسترده به لحاظ ماهوی و شکلی میان آنها هم‌چنان پابرجاست و از سویی رویکرد 1+5 با ایران غیرصادقانه و غیر‌منصفانه دنبال می‌شود و برخلاف نظر ایران آنها بر مسیر "فشار و مذاکره" تاکید دارند. 1+5 در استانبول چهره‌ای مثبت از خود نشان دادند و مذاکرات را بر مبنای ان. پی. تی عنوان کردند که با استقبال ایران مواجه شد، اما در بغداد در کنار حقوق ایران طبق ان. پی. تی بر قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت تاکید کردند و به این شکل به بازی قبلی‌شان بازگشتند. این رویکرد 1+5 که با همراهی چین و روسیه صورت گرفت خوشبینی‌ها نسبت به مذاکرات مسکو برای رسیدن به توافق را کمرنگ کرده است.
با این حال برخی کارشناسان بر این نظرند که برگزاری مذاکرات بعدی میان ایران و 1+5 با توجه به میزبانی مسکو که به طور عملی از حل و فصل مسالمت‌آمیز مساله هسته‌یی ایران حمایت کرده است و از سویی با تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران مخالفت کرده است، می‌تواند توافق‌ها و امتیاز‌هایی ولو کوچک برای ایران در بر داشته باشد. اما برخی هم معتقدند چنان‌چه در مسکو مواضع دو طرف نسبت به قبل سخت‌تر شود و توافقی راهگشا صورت نگیرد و با توجه به تهدید آمریکا به اجرایی کردن تحریم‌های یک‌جانبه، موضع روسیه در قبال ایران به شدت تضعیف خواهد شد.
از سویی این کارشناسان معتقدند رقابت آمریکا و روسیه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند فضای مذاکرات در مسکو را به محلی برای چانه‌زنی این دو بر سر منافع‌شان تبدیل کند و مساله سوریه در این رابطه مورد توجه است. باید دید روسیه تا چه اندازه تلاش می‌کند تا از حق میزبانی این مذاکرات در راستای ارتقا جایگاهش در میان گروه 1+5 استفاده کند.
بنا بر این گزارش، آمریکا در بغداد نشان داد که تمایلی برای گفتن حرف‌های جدید ندارد و اظهارات مقامات این کشور بعد از بغداد حاکی از حفظ موضع سرسختانه آنها به ویژه در رابطه با اعمال تحریم‌های یک جانبه علیه ایران است. بر این اساس می‌توان گفت شاید آمریکا و دیگر هم‌پیماناش ندانسته رویکردی را اتخاذ کرده‌اند که برای به "نتیجه نرسیدن" به مسکو می‌آیند. از سویی بعید است رویکرد ایران در مسکو متفاوت از بغداد یا استانبول باشد. ایران آمادگی خود را برای همکاری در چارچوب "گام متقابل" به ویژه در موضوع هسته‌یی پیش از مذاکرات استانبول اعلام کرده است، از این رو انتظار دارد طرف مقابل، گام نخست همکاری را بردارد. امری که به نظر می‌آید یکی از اختلاف‌های اساسی میان ایران و 1+5 به لحاظ تکنیکی باشد. هر یک از طرف‌ها با توجه به بی‌اعتمادی گسترده و عمیقی که میان‌شان است می‌خواهند طرف مقابل گام نخست را بردارد. علاوه بر این برداشتن گام نخست مستلزم تضمین‌های معتبر و همه‌جانبه از سوی طرف مقابل است که بی‌اعتمادی مورد اشاره حرکت به سمت آن را سخت می‌کند، از این رو هر یک از طرف‌ها بنا بر مقدورات‌شان در برابر خواست طرف دیگر ایستادگی می‌کنند.
رسیدن به پیشرفت در مذاکرات مستلزم گام متقابل و متوازن دو طرف است؛ ایران آمادگی خود را برای برداشتن گام متقابل متوازن پیش از استانبول اعلام کرد و انتظار است 1+5 گام متوازن و کافی در برابر ایران بردارد. مسکو می‌تواند با توجه به میزبانی مذاکرات، دیگر کشورهای عضو 1+5 را به برداشتن این گام سوق دهد و به نوعی اشتباهات گذشته خود (رای به چهار قطعنامه ضد ایرانی در شورای امنیت) را جبران کند.