سفر‌های بورل به ایران و آمریکا؛ معجزه‌ای در کار نیست
سفر‌های بورل به تهران و واشنگتن نتوانست تحول جدیدی در زمینه نجات برجام ایجاد کند. برخی ناظران معتقدند که رکود فعلی در تحرکات دیپلماتیک در کوتاه مدت نیز ادامه خواهد داشت. چرا که هم ایران و هم آمریکا وارد دوره‌ای از فعالیت‌های انتخاباتی شده‌اند و فعلا تمرکزی بر سیاست خارجی ندارند.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با هدف تنش‌زدایی میان ایران و غرب، به تهران و واشنگتن سفر کرد. منابع غربی می‌گویند ایران به طور مشروط از گفتگو استقبال کرده، اما آمریکا به دلایل مختلف نسبت به گفتگو با ایران بی علاقه شده است.
اواسط هفته گذشته، بورل به منظور گفتگو درباره طیفی از موضوعات مهم، مانند برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و مسائل منطقه‌ای به تهران سفر کرد و با مقامات بلندپایه ایران گفتگو‌های مفصلی انجام داد. روز جمعه، ظاهرا، نتایج این گفتگو‌ها را به اطلاع مقامات واشنگتن رساند.
بورل، چند روز بعد از سفر به تهران، عازم واشنگتن شد و با مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی، جارد کوشنر، مشاور رئیس جمهور و نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا دیدار کرد. اما جزئیاتی از گفتگو‌های بورل و مقامات آمریکایی منتشر نشد. وزارت خارجه آمریکا در بیانیه کوتاهی اعلام کرد که پمپئو و بورل درباره «چشم انداز صلح در خاورمیانه، روابط تجاری آمریکا - اتحادیه اروپا و مسئول نگه داشتن ایران و روسیه به خاطر اقدامات بی‌ثبات‌کننده‌شان» گفتگو‌هایی انجام داده اند.
بورل: هیچ خبری نیست
بورل نیز بعد از دیدار با پمپئو، اعلام کرد که آن‌ها درباره «همه» مسائل گفتگو کرده اند. وی در توئیتی با اشاره به دیدارش با پمپئو، نوشت: «درباره چالش‌های عمده، ما همیشه یکصدا هستیم، حتی اگر درباره همه امور توافق نظر نداشته باشیم.» بورل نگفت که عدم توافق بر سر همه امور، شامل چه چیز‌هایی می‌شود، اما ظاهرا، برجام یکی از این امور است که اتحادیه اروپا و آمریکا درباره آن اختلافاتی دارند.
بورل در سفر به تهران، بعد از دیدار با حسن روحانی، علی لاریجانی و محمدجواد ظریف، اعلام کرده بود که «اولین هدف، زنده نگه داشتن توافق {هسته‌ای ۲۰۱۵} است.»، اما در عین حال، اعلام کرد که در رابطه با این توافق هیچ اتفاق جدیدی نیفتاده است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک کنفرانس خبری در تهران گفت: «من با رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران (حسن روحانی)، رئیس مجلس (علی لاریجانی) و وزیر امور خارجه (محمدجواد ظریف) دیدار کرده ام. ما به طور شفاف درباره برجام صحبت کردیم، اما در این رابطه، هیچ خبری وجود ندارد. از آخرین باری که درباره این (توافق) صحبت کرده بودیم تا الان، هیچ اتفاقی نیفتاده است.»
به رغم تلاش اروپا برای تحرک بخشیدن به گفتگو‌ها میان ایران و غرب از طریق فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در برجام، در چند هفته اخیر، تحرکات دیپلماتیک میان دو طرف وارد دوره‌ای از رکود شد و ظاهرا سفر بورل به تهران و واشنگتن نتوانست این وضعیت را تغییر کند.
دولت ایران بار‌ها اعلام کرده که اروپایی‌ها برای حفظ برجام، باید منافع اقتصادی ایران را تامین کنند. اما اروپایی‌ها، بدون اینکه توجهی به این درخواست کنند، تقریبا یک ماه پیش، مکانیسم حل اختلاف در برجام را فعال کرده و خواستار امضای توافق جدیدی میان ایران و غرب شدند. بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، این توافق را «توافق ترامپ» نامید. فرانسه نیز درخواست مشابهی را مطرح کرد. در مقابل، ایران، ضمن رد «توافق ترامپ»، برای مذاکره مشروط با آمریکا در چارچوب برجام اعلام آمادگی کرد. دولت حسن روحانی بار‌ها گفته است که اگر آمریکا به برجام بازگردد و تحریم‌ها را رفع کند، ایران حاضر است در چارچوب برجام و گروه ۱+۵ با آمریکا گفتگو‌هایی انجام دهد.
دیدار مایک پمپئو و جوزپ بورل در واشنگتن
آمریکا فکر دیگری دارد
به عبارت دیگر، دولت روحانی خواستار مذاکرات چندجانبه با آمریکاست و مذاکرات دوجانبه را قبول ندارند. در سفر بورل به تهران نیز مقامات ایران این موضع را بار دیگر تکرار کرده اند. یک دیپلمات اروپایی به وبگاه خبری - تحلیلی المانیتور گفته است مقامات ایرانی در دیدار با بورل مذاکره را منتفی نداسته اند، اما برای این مذاکره دو شرط گذاشته اند: اولا این مذاکره در چارچوب گروه ۱+۵ اتفاق بیافتد و ثانیا قبل از مذاکره برای یک توافق جدید، تحریم‌ها رفع شود.
اروپایی‌ها نیز کم و بیش طرح مشابهی را دنبال می‌کنند. آن‌ها از ایران و آمریکا خواسته اند که ضمن حفظ برجام، مذاکرات جدیدی را شروع کنند که علاوه بر مسئله هسته ای، موضوعات دیگری مانند برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران را شامل شود.
اما ظاهرا بی میلی روزافزون آمریکا نسبت به مذاکره با ایران، تکاپوی دیپلماتیک اروپایی‌ها را به شکست کشانده است. اروپایی‌ها هنوز برای ترغیب ایران و آمریکا به مذاکره تلاش می‌کنند و سفر بورل به تهران و واشنگتن در همین راستا بود. ولی به گفته برخی منابع رسانه ای، آمریکا فعلا تمایلی به مذاکره با ایران ندارد. وبگاه خبری - تحلیلی المانیتور، به تازگی در گزارشی به قلم لورا روزن، دلایل عدم تمایل آمریکایی‌ها به مذاکره با ایران را تشریح کرد.
به نوشته روزن، دیپلمات‌های اروپایی که برای امضای توافق جدید میان ایران و غرب تلاش می‌کنند، از عدم تمایل آمریکا به مذاکره با ایران نگران شده اند. این دیپلمات‌ها می‌گویند ظاهرا مقامات آمریکایی متقاعد شده اند که نظام ایران به مرز فروپاشی نزدیک می‌شود و لذا آمریکا باید منتظر بماند تا ایران تسلیم لیست طولانی خواسته‌های کاخ سفید شود. اروپایی‌ها این ارزیابی را قبول ندارند.
هنوز معلوم نیست که اروپایی‌ها چه طرحی برای حفظ برجام دارند. آن‌ها بعد از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف، مسئله توافق جدید را مطرح کردند، سپس سکوت کردند. با این حال، هیچ طرحی برای نجات برجام ارائه نکردند؛ جز اینکه مهلت مکانیسم حل اختلاف را تمدید کردند. اروپایی‌ها رویکرد مذبذبی را دنبال می‌کنند. بورل در تهران گفته بود که او هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام است و مسئولیتی در ازای گسترش برجام به مسائل موشکی و منطقه‌ای ندارد. اما در عین حال افزود: «اگر کسی می‌خواهد برجام را گسترش دهد، خب، این کار را انجام دهد.»
به هر حال، سفر‌های بورل به تهران و واشنگتن نتوانست تحول جدیدی در زمینه نجات برجام ایجاد کند. برخی ناظران معتقدند که رکود فعلی در تحرکات دیپلماتیک در کوتاه مدت نیز ادامه خواهد داشت. چرا که هم ایران و هم آمریکا وارد دوره‌ای از فعالیت‌های انتخاباتی شده‌اند و فعلا تمرکزی بر سیاست خارجی ندارند.
