دوئل روسیه و ترکیه در سوریه؛ سرانجام ادلب چه می‌شود؟

در پی کشته شدن ده‌ها سرباز ارتش ترکیه در حملات دولت سوریه، تنش‌ها میان ترکیه از یک طرف و روسیه و سوریه از طرف دیگر، به شدت بالا گرفته است. ترکیه همچنان سعی می‌کند حضور میدانی خود را در آخرین پایگاه مخالفان مسلح سوری حفظ کند، اما روسیه و سوریه مصمم هستند که آخرین پایگاه مخالفان را بازپس گیرند.
با آغاز عملیات ارتش سوریه برای بازپس گیری استان ادلب، درگیری‌های مستقیم میان ارتش ترکیه و دولت سوریه شروع شد. در جریان این درگیری‌ها، ده‌ها سرباز ترکیه و سوریه جان‌شان را از دست داده اند.
پنج شنبه هفته گذشته، دولت ترکیه اعلام کرد که ۳۴ سرباز این کشور در بمباران هوایی ارتش سوریه کشته شده اند. یک روز بعد، ترکیه از جامعه جهانی خواست که در شمال غرب سوریه منطقه پرواز ممنوع برقرار کند. اما تاکنون کشوری با این درخواست موافقت نکرده است. فخرالدین التون، رئیس دفتر رسانه‌ای ریاست جمهوری ترکیه، با صدور بیانیه‌ای خواستار برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز استان ادلب شد.
دولت سوریه با پشتیبانی سیاسی و نظامی روسیه، از ماه دسامبر گذشته عملیات بازپس گیری ادلب را آغاز کرده است. اما عملیات بازپس گیری ادلب که آخرین پایگاه معارضان مسلح به شمار می‌رود، به دلیل حضور چشمگیر نظامی ترکیه در این منطقه با دشواری‌هایی مواجه شده است.
ترکیه متقابلا حملاتی علیه مواضع ارتش سوریه انجام داده که طبق برخی گزارش‌های رسانه ای، به مرگ ده‌ها سرباز ارتش سوریه منجر شده است. برخی رسانه‌های عربی حتی گزارش کردند که تعدادی از نیرو‌های حزب الله لبنان در حملات ارتش ترکیه به شهادت رسیده اند. روزنامه فرامنطقه‌ای «رأی الیوم» گزارش کرد که در درگیری‌های شدید نیرو‌های حزب الله با سربازان ترکیه در منطقه سراقب در ادلب، ۹ تن از رزمندگان حزب الله در حمله موشکی ترکیه جان‌شان را از دست داده اند. این درگیری هنوز ادامه دارد و حزب الله نیرو‌های ویژه جدیدی به آنجا اعزام کرده است.
همزمان، تنش‌ها میان ترکیه و روسیه نیز بالا گرفته است. ترکیه معتقد است که دولت سوریه با حمایت روسیه به ادلب حمله کرده است. روسیه با گرفتن مواضعی به نفع دمشق عملا رو در روی ترکیه قرار گرفته است.
دو طرف برای مهار تنش‌ها در ادلب، گفتگو‌ها را از سرگرفته اند. روز جمعه، روسای جمهور ترکیه و روسیه، تلفنی اوضاع ادلب را بررسی کردند و برای برگزاری یک جلسه بلندپایه مشترک به توافق رسیدند. کاخ کرملین گفته ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در این تماس بر ضرورت انجام اقداماتی برای کاهش تنش‌ها در ادلب و بازگرداندن اوضاع این منطقه به حالت طبیعی تاکید کردند.


ترکیه برای حفظ حضور نظامی‌اش در ادلب، از نظر سیاسی و نظامی با دشواری‌هایی مواجه است و احتمالا دیر یا زود مجبور می شود از آنجا خارج شود.

گره کار کجاست؟
اما دو طرف هنوز مشخص نکرده اند که منظور از وضعیت طبیعی در ادلب چیست. روسیه، می‌گوید توافق سوچی میان ترکیه و روسیه درباره ادلب نقض شده و در نتیجه دولت سوریه حق دارد اقدام کند. نماینده روسیه در شورای امنیت گفته است که کشورش با آرام شدن اوضاع در ادلب موافق است. اما باید در عین حال، جنگ با تروریست‌ها ادامه یابد. مشکل دقیقا همین جاست. در توافق سوچی قرار بود ترکیه و روسیه گروه‌های تروریستی را از گروه‌های غیرتروریستی در ادلب جدا کنند. حالا روسیه می‌گوید این اتفاق نیفتاده و تقریبا کل گروه‌های موجود در این ادلب را تروریستی می‌داند.
این در حالی است که گروه‌های عمده معارض در ادلب، تحت حمایت مستقیم ترکیه هستند و سربازان ترکیه شانه به شانه معارضان جنگ می‌کنند.
ترکیه ادعا می‌کند که دولت سوریه با حمایت روسیه می‌خواهد ادلب را بازپس گرفته و آن را خالی از سکنه کنند. اردوغان به تازگی گفته کشورش خواستار برقراری یک منطقه امن برای حدود یک میلیون آواره سوری است. به گفته اردوغان، هم اکنون بیش از سه میلیون آواره سوری در ترکیه زندگی می‌کنند و ترکیه دیگر نمی‌تواند موج آورگان بیشتری را تحمل کند.
با اوج گیری بحران در ادلب، کشور‌های غربی متحد ترکیه، موضع محکمی در مقابل روسیه و سوریه نگرفته اند. به همین دلیل، ترکیه برای تحت فشار قرار دادن متحدان غربی اش، تهدید کرد که راه ورود پنهاجویان از ترکیه به اروپا را باز خواهد کرد. اما با تشدید مراقبت‌های مرزی یونان، اثرات این تهدید کمتر شده است. در پی اقدام ترکیه در باز کردن مرزهای‌اش به روی مهاجران، مقامات یونان مسیر‌های دریایی و زمینی با ترکیه را مسدود کردند.
دولت ترکیه در پرونده سوریه احساس تنهایی می‌کند و کار خاصی از دست آن ساخته نیست. اردوغان به دولت سوریه تا اواخر ماه فوریه مهلت داده بود که از مناطق ادلب خارج شود. اما با پایان یافتن این مهلت، دولت سوریه نه تنها از ادلب خارج نشده بلکه حملاتش به مواضع ارتش ترکیه را بیشتر کرد. دولت سوریه، برخلاف ترکیه، بدون هیاهو پیشرفت‌های میدانی را ادامه می‌دهد و ظاهرا در بازپس گیری ادلب مصمم است و استراتژی منسجمی برای این کار دارد.
ادلب، در سال‌های اخیر، محل تجمیع تمام گروه‌های معارض بود و تا مدتی برای این گروه‌ها امنیت داشت. زمانی که ارتش سوریه مشغول بازپس گیری سایر مناطق کشور بود، عامدانه با خروج گروه‌های مسلح به سوی ادلب موافقت می‌کرد. سرانجام ارتش سوریه، بسیاری از مناطق را بازپس گرفت و اکنون نوبت ادلب رسیده است. اما مشکل این است که ادلب مملو از گروه‌های مسلح است که راه دیگری جز جنگ با ارتش سوریه یا عقب نشینی به سمت ترکیه ندارند. از همین رو، ترکیه سعی می‌کند وضعیت ادلب را بدون تغییر نگه دارد تا هم گروه‌های مسلح آنجا باشند و هم جلوی ورود مهاجران بیشتر به ترکیه گرفته شود.

دو گزینه ترکیه در ادلب
اما ترکیه در این راه، گزینه‌های محدودی دارد. ظاهرا، ارتش سوریه با حمایت نیرومند روسیه، عزم خود را جزم کرده تا یک بار و برای همیشه از گروه‌های معارض مسلح خلاص شود. حال، اگر ترکیه بخواهد جلوی این کار را بگیرد، لاجرم باید نیرو‌های زمینی بیشتری به ادلب اعزام کند. البته ترکیه نیرو‌هایی اعزام کرده، ولی هنوز نتوانسته دولت سوریه را از بازپس گیری ادلب منصرف کند. دولت سوریه، از حمایت هوایی ارتش روسیه برخوردار است و حتی اگر موقتا مشکلاتی پیش بیاید، می‌تواند ظرف مدت کوتاهی بار دیگر عملیات را از سر گیرد.
به هر حال، دولت ترکیه بعد از سال‌ها مخالفت نظامی و سیاسی با دولت سوریه هم اکنون با تبعات جدید سیاست‌هایش در سوریه مواجه شده است. متحدان غربی و کشور‌های عربی مسئله برکناری بشار اسد را فراموش کرده و دیگر براندازی نظام سوریه جزو اولویت‌هایشان نیست. از سوی دیگر، دولت سوریه با حمایت قوی روسیه و ایران، سرانجام توانسته معادله میدانی را به نفع خود تغییر دهد و دیگر نمی‌تواند منطقه محدودی مانند ادلب را به گروه‌های مسلح واگذار کند. امری که ترکیه خواستار آن است. از این رو، ترکیه به مرحله‌ای رسیده که یا باید با واقعیت‌های میدانی کنار بیاید یا اینکه برای تغییر معادلات میدانی اقدامات پرهزینه نظامی انجام دهد که البته با حضور روسیه در سوریه، انجام چنین اقداماتی قطعا آسان نخواهد بود.