سیگنال مبهم روسی به بشار اسد

برخی رسانه‌های روسی که به محافل قدرت نزدیک هستند، در اقدامی کم سابقه، از عملکرد دولت سوریه در مقابله با فساد انتقاد می‌کنند. این رسانه‌ها حتی نظرسنجی‌هایی منتشر کرده اند که محبوبیت رئیس جمهور سوریه را زیر سوال می‌برند. امری که به گفته منابع روسی، از افزایش نارضایتی مسکو از دولت سوریه حکایت دارد.

انتقادات روسی بیشتر به گسترش فساد اقتصادی در دولت عماد خمیس، نخست وزیر سوریه، و تاثیرات آن بر همکاری اقتصادی روسیه و سوریه مربوط می‌شود. رسانه‌های روسی ادعا می‌کنند گستردگی فساد در دولت خمیس، بر همکاری‌های اقتصادی میان مسکو و دمشق تاثیر منفی می‌گذارد.
خبرگزاری فدرال روسیه، از جمله رسانه‌های روسی است که انتقادات تند و تیزی را متوجه دولت سوریه کرده است. به نوشته روزنامه الشرق الاوسط، این خبرگزاری در سلسله‌ای از گزارش‌های پی در پی، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، را «ضعیف» توصیف کرد و از «ناتوانی وی در مقابله با فساد شایع در دولتش» سخن گفت. همچنین، این خبرگزاری مقامات سوریه را «استفاده شخصی از کمک‌های روسیه» و ایران متهم کرد.
خبرگزاری فدرال روسیه، رسانه دولتی نیست، اما به کاخ کرملین نزدیک است. این خبرگزاری متعلق به یوگنی پریگوژین، میلیاردر روس نزدیک به ولادیمیر پوتین و وزارت دفاع رسیه است. پریگوژین به «آشپز کرملین» معروف است.

تاکنون حداقل سه گزارش انتقادی علیه دولت سوریه و حتی بشار اسد در خبرگزاری فدرال روسیه منتشر شده است. در یکی از این گزارش‌ها، ادعا می‌شود که دولت سوریه عامدانه و براساس شایعات در شبکه‌های مجازی، تولید گاز در میادین حیان و الشاعر را متوقف کرد تا ضمن افزایش قطعی برق، از این امر برای منافع خود استفاده کند. به گفته این خبرگزاری فدرال روسیه، قطع برق، بر اقتصاد سوریه که به کمک روسیه دوباره احیا شد، تاثیر منفی می‌گذارد.
در بخشی از این گزارش که در روزنامه روسی «sobesednik» بازنشر شده، ادعا می‌شود که بشار اسد کنترل چندانی بر اوضاع کشور ندارد و مقامات دولت مشغول سرقت درآمد‌های نفتی و گازی دولتی هستند. این گزارش همچنین از دولت سوریه به خاطر فروش نفت به ترکیه باوجود قطع کامل روابط دیپلماتیک میان دو کشور انتقاد می‌کند. به ادعای خبرگزاری فدرال روسیه، ایران برای کمک به اقتصاد سوریه، به دمشق نفت می‌فروشد. اما فقط بخشی از این نفت به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد. بخش دیگری از آن به شرکت‌های نجم الدین بلال، پسر رجب طیب اردوغان، به فروش می‌رسد.
خبرگزاری فدرال، ابتدا فساد ادعایی در دولت عماد خمیس را به باد انتقاد گرفت و آن را مانعی بر سر راه همکاری اقتصادی سوریه و روسیه دانست. اما در ادامه، موقعیت سیاسی بشار اسد را هم زیر سوال برد. این خبرگزاری گزارشی تحت عنوان «محبوبیت اسد در اثر فساد و مشکلات اقتصادی کشور کاهش یافت» منتشر کرد و با استناد به یک نظرسنجی، از کاهش حمایت مردم از اسد خبر داد. به گفته این خبرگزاری، نظرسنجی «صندوق حمایت از ارزش‌های ملی» نشان داد که فقط ۳۲ درصد از مردم سوریه برای حمایت از کاندیداتوری اسد در انتخابات ۲۰۲۱ سوریه اعلام آمادگی کرده اند. ۴۱ یک درصد، عملکرد اسد را منفی دانسته اند. همچنین ۵۴ درصد با انتخاب دوباره اسد در انتخابات ۲۰۲۱ مخالفت کرده اند.


معنای سیگنال‌های روسی
انتشار چنین گزارش‌های انتقادآمیزی درباره دولت سوریه در رسانه‌های روسی، اقدامی غیرمعمول و نادر است. چون روسیه یکی از معدود حامیان اصلی نظام سوریه بوده که به رغم مخالفت کشور‌های غربی، از دمشق حمایت سیاسی، نظامی و اقتصادی به عمل آورد. اینکه چرا در برهه کنونی چنین انتقاداتی از دمشق می‌شود، هنوز معلوم نیست. اما ظاهرا یکی از دلایل این انتقادات، عملی نشدن تفاهمات اقتصادی روسیه و سوریه است. خبرگزاری فدرال روسیه، هدف از حملات خود به دمشق را افشای فساد و ترغیب دولت سوریه به انجام اصلاحات دانست. همچنین خواستار امتیازدهی بیشتر دولت سوریه و پایبندی آن به توافقات میان روسیه و سوریه شد.
یک دلیل دیگر می‌تواند با پروژه‌های بازسازی سوریه مرتبط باشد. جنگ طولانی داخلی، بخش‌های مهمی از زیرساخت‌های این کشور را نابود کرد. اکنون با پایان تدریجی جنگ داخلی، مسئله بازسازی سوریه مطرح شده است. اما دولت این کشور، با تحریم‌های گسترده‌ای غربی مواجه است. در نتیجه، امکان سرمایه گذاری اقتصادی در پروژه‌های بازسازی سوریه برای شرکت‌ها و کشور‌های غربی امکان پذیر نیست. کشور‌های ثروتمند عربی نیز، بدون هماهنگی یا موافقت کشور‌های غربی نمی‌توانند در بازسازی سوریه مشارکت فعالی داشته باشند. از این رو، ممکن است روسیه با هدف فراهم کردن زمینه جذب سرمایه‌های خارجی، دولت سوریه را برای انجام اصلاحات اقتصادی تحت فشار قرار دهد. یک منبع دیپلماتیک آگاه روسی به روزنامه الشرق الاوسط گفته است که نظرسنجی مزبور، ممکن است ارزیابی نهاد‌های روسی است که در قالب نظرسنجی منتشر شده است. این منبع، انتشار این نظرسنجی را پیامی واضح و مستقیم به نظام سوریه توصیف کرد و این امر را نشانه لبریز شدن کاسه صبر مسکو از عملکرد دولت سوریه دانست.
پیام‌های مبهم روسیه در حالی به سوریه ارسال می‌شود که روابط دولت این کشور با یکی دیگر از متحدانش، یعنی ایران، در حال قوی‌تر شدن است. وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرده که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، روز دوشنبه عازم دمشق می‌شود و با بشار اسد و ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه، دیدار می‌کند.
برخی محافل غربی و عربی ادعا می‌کنند که در روابط سوریه با روسیه و ایران توازن دقیقی وجود دارد. به عبارت دیگر، افزایش تنش در روابط سوریه با روسیه ممکن است به تقویت روابطش با ایران منجر شود. چرا که دولت سوریه، به دلیل جنگ داخلی، بسیاری از متحدانش را از دست داده است.