روز چهارشنبه سوم اردیبهشت (۲۲ آوریل) نخستین ماهواره نظامی ایران، «نور»، بوسیله ماهواره‌بر سه مرحله‌ای «قاصد» به فضا پرتاب شد و در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت. این ماهواره، که در شرایط حساسی به فضا ارسال شد، ابعاد پیدا و پنهان متعددی دارد.
اگر چه بعد از پرتاب ماهواره نور، جنبه‌های فنی و فناورانه آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت، اما این ماهواره ابعاد دیگری نیز دارد که فراتر از مسائل نظامی و فناوری است. پرتاب موفقیت آمیز ماهواره یادشده، پیام‌های سیاسی متعددی به خارج از ایران ارسال کرد که می‌توانند حاکی از شروع دوران جدیدی در مناسبات ایران و غرب باشند.
ارسال ماهواره نظامی به فضا به طور علنی و رسمی، تحول جدید و مهمی در تلاش‌های پیوسته ایران برای دستیابی به فناوری‌های فضایی به شمار می‌رود. این امر در اظهارات سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تجلی یافت. این مقام نظامی در اتاق عملیات پرتاب ماهواره نور با خرسندی گفت: «سپاه، فضایی شد. ما در این لحظه در فضا قرار گرفتیم و از این لحظه به بعد، از آسمان به زمین نگاه می‌کنیم.»
اما علاوه بر مزیت‌ها و خدماتی که ماهواره نور به ایران ارائه خواهد داد، این ماهواره از منظر‌های گوناگون، که ارتباط چندانی با مسائل فناوری ندارند، حامل پیام‌ها و خدماتی خواهد بود. اما این پیام‌ها چیست؟
پاسخ این سوال را می‌توان در قالب چند نکته بیان کرد:
بارزترین مشخصه ماهواره نور، نظامی بودن آن است که حاکی از تغییر چشمگیر رویکرد ایران در یک زمان حساس است. در گذشته، وقتی ایران ماهواره به فضا پرتاب می‌کرد، فارغ از اینکه این ماهواره‌ها به فضا می‌رسیدند یا نه، غربی‌ها از آن‌ها انتقاد می‌کردند و در برخی مواقع، قبل از ارسال ماهواره توسط ایران، محافل اطلاعاتی و رسانه‌ای آمریکا درباره آن‌ها افشاگری می‌کردند. در یک مورد، ترامپ تصویر هوایی جنجال‌برانگیزی از یک سایت پرتاب ماهواره در سمنان منتشر کرد و گفت آمریکا هیچ نقشی در انفجاری که در این سایت رخ داده، ندارد.
کشور‌های غربی و در رأس آن‌ها آمریکا، همواره ایران را به استفاده پوششی از برنامه فضایی برای توسعه قابلیت‌های موشکی متهم می‌کردند. اتهامی که البته قویا از سوی ایران رد می‌شد. اما اکنون، ایران به طور رسمی اعلام می‌کند، این بار ماهواره نظامی به فضا پرتاب کرده است. امری که از تغییر قابل توجه استراتژی ایران در مواجهه با غرب حکایت دارد. برای فهم بیشتر این امر، باید کمی به گذشته رجوع کرد.
منابع آمریکایی موفقیت آمیز بودن پرتاب ماهواره نور را تایید کردند.
تغییر ۱۸۰ درجه‌ای
به طور کلی، برنامه فضایی شامل دو بخش عمده است، یک بخش مربوط به فناوری ساخت ماهواره است و بخش دیگر، با فناوری ساخت ماهواره‌بر مرتبط است. انتقادات غربی‌ها، بیشتر حول بخش دوم متمرکز بود. آن‌ها ادعا کرده و می‌کنند که فناوری ساخت ماهواره‌بر بسیار مشابه فناوری ساخت موشک‌های قاره پیماست. به همین دلیل، ایران را متهم می‌کنند که در پوشش برنامه فضایی، موشک‌های قاره پیما توسعه می دهد.
ایران در گذشته نسبت به این اتهام بسیار حساس بود و بر جنبه غیرنظامی بودن برنامه فضایی خود تاکید می‌کرد. اما حالا با پرتاب ماهواره نور، این امر کاملا تغییر کرد. به نحوی که ایران ضمن اعلام رسمی پرتاب ماهواره نظامی، صریحا به فناوری موشکی به کار رفته در آن، مباهات می‌کند. برخی رسانه‌ها، حتی ارسال ماهواره نور را «انقلاب دوم موشکی» خواندند. در همین رابطه، روزنامه فرهیختگان با استفاده از این تعبیر، پرتاب نور را در امتداد برنامه موشکی ایران دانست و نوشت: «نیروی هوافضای سپاه پاسداران میراث انقلاب موشکی شهید {حسن} طهرانی مقدم را با پرتاب ماهواره استراتژیک نور به فضا ارتقا داد.»
اینکه چرا رویکرد ایران به این شکل واضح تغییر کرده، هنوز به طور دقیق معلوم نیست. اما می‌توان در این زمینه یک گمانه مطرح کرد: ایران از اجرای موثر برجام توسط اروپایی‌ها و هرگونه کمک اروپایی کاملا قطع امید کرده و ملاحظات قبلی را کنار نهاده است. در یک سال گذشته، اروپایی‌ها به کرات نشان داده اند که بدون رضایت آمریکا، برای تامین منافع اقتصادی ایران هیچ کاری نمی‌توانند انجام دهند. جدیدترین موردی که عجز و ناکامی اروپا را نشان داد، بحران کرونا بود. ایران برای مقابله با این بحران، از صندوق بین المللی پول پنج میلیارد دلار وام درخواست کرد. اروپایی‌ها با اعطای این وام موافق بودند. اما مخالفت آمریکا، مانع از اعطای این وام شد. اروپایی‌ها بدون اینکه کار عملی و ملموسی انجام دهند، فقط از مخالفت و کارشکنی آمریکا ابراز تاسف کردند.
اما این ابراز تأسف‌ها برای ایران تکراری شده اند. آمریکا و برخی محافل اروپایی مجددا از پرتاب ماهواره توسط ایران ابراز نگرانی و تأسف می‌کنند. به احتمال زیاد، تصمیم سازان ایران، قبل از پرتاب ماهواره نور چنین چیزی را پیش بینی کرده و هزینه آن را هم ناچیز دانسته اند. آمریکا گفته پرونده این ماهواره را به شورای امنیت خواهد برد. اما با توجه به حمایت روسیه از ایران و همچنین با توجه به دلبستگی اروپایی‌ها به برجام، بعید است که آمریکا در شورای امنیت بتواند فراتر از ابراز تأسف کاری کند.
شرایط حساس
به هر حال، فراتر از تغییر رویکرد ایران در برنامه فضایی، پرتاب ماهواره نور حامل پیام‌های پنهان دیگری نیز بود. ارسال این ماهواره به فضا در برهه حساسی صورت گرفت. چند ماه است که ایران درگیر بحران شیوع بیماری کرونا شده و برای مقابله با این بحران، از آمریکا خواسته که تحریم‌های یکجانبه‌اش علیه آن را رفع کند. اما آمریکا، به جای کاهش تحریم‌ها، بر آن‌ها افزود. همچنین، با درخواست وام پنج میلیارد دلاری ایران از صندوق بین المللی پول مخالفت کرد. در همین حال، برخی محافل اندیشکده‌ای و حتی برخی عناصر دولت دونالد ترامپ، ابراز امیدواری کردند که بحران کرونا منجر به تغییرات بنیادین سیاسی در ایران شود. از دیدگاه آن‌ها، کرونا، بحرانی است که حکومت ایران ممکن است از آن جان سالم به در نبرد.
برخی کارشناسان نزدیک به دولت ترامپ، حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و نقشه مفصلی برای براندازی نظام ایران در شرایط فعلی تدوین کردند. تمام تحلیل‌های آن‌ها از تلقی ضعف شدید نظام ایران نشأت می‌گیرد. در چنین شرایطی، ماهواره نور به طور موفقیت آمیزی به فضا پرتاب شد و تصویر نیرومندی از ایران به خارج ارسال کرد. ظاهرا مقامات ایران بر ارسال این پیام، بسیار حساس بودند. مقدمات پرتاب ماهواره بدون سروصدا انجام شد. خبر این پرتاب زمانی اعلام شد که ماهواره در مدار قرار گرفته بود. به نظر می‌رسد که عملیات پرتاب چنان دقیق و سریع انجام شده که آمریکایی‌ها نرسیدند پیشاپیش خبر پرتاب این ماهواره را به رسانه‌ها درز کنند. از این رو، ماهواره نور ممکن است تلقی برخی محافل غربی درباره ایران را تغییر دهد. خصوصا که پیش از این ایران چندبار پرتاب ناموفق داشته است.
اما حساس بودن زمان پرتاب ماهواره فقط با ایران مرتبط نیست. بلکه این زمان، حتی برای آمریکا و اروپا هم بسیار حساس بود. آمریکا و اروپا هر دو درگیر بحران کرونا هستند. آمریکا علاوه بر کرونا، در یک دوره انتخاباتی به سر می‌برد. به نظر می‌رسد که ایران به این جمع بندی رسیده بود که اروپا و آمریکا فراتر از محکومیت لفظی کاری نخواهند کرد. شاید به همین دلیل، ترامپ برای جبران این ضعف، به نیروی دریایی آمریکا دستور شلیک به قایق‌های سپاه را داد.