باگذشت چندین ماه از شیوع گسترده کروناویروس جدید، پزشکان و متخصصان عرصه بهداشت، هر روز با پدیده‌ای جدید در این بیماری مواجهه می‌شوند. اخیراً پزشکان متوجه پدیده‌ای عجیب در خصوص برخی بیماران شده اند که علی رغم کمبود بالای اکسیژن بدن، این افراد هیچ گونه علائمی در این زمینه از خود نشان نمی‌دهند. کارشناسان هشدار داده اند که این شرایط ممکن است بیمارانی را که حاد تشخیص داده نمی‌شوند را به یکباره در وضعیت اضطراری قرار دهد، به نحوی که پزشکان نتوانند به موقع کاری برای آن‌ها انجام دهند. وبسایت عملی Livescience طی گزارشی به این یافته جدید دانشمندان پرداخته است.
هرچه پزشکان بیشتر و بیشتر بیماران مبتلا به COVID-۱۹ را مشاهده می‌کنند، روند عجیب و غریبی را مشاهده می‌کنند که براساس آن بیمارانی که میزان اشباع اکسیژن خون آن‌ها بسیار کم است، به راحتی می‌توانند نفس بکشند. وضعیت این بیماران کاملاً حاد است، اما بیماری آن‌ها مانند سندرم پریشانی حاد (ARDS) - نوعی نارسایی ریه ناشی از شیوع بیماری سارس و سایر بیماری‌های تنفسی در سال ۲۰۰۳ - نیست. ریه‌های این افراد به وضوح از اکسیژن خون استفاده نمی‌کند، اما این بیماران هوشیار هستند و نسبتاً خوب به نظر می‌رسند.
نگرانی اصلی از این کمبود اکسیژن خون که «هیپوکسی خاموش» نامیده می‌شود، این است که بیماران در شرایط بدتر از آنچه به نظر می‌رسند، در بیمارستان حضور پیدا می‌کنند. اما طبق گفته‌ی نیویورک تایمز به نقل از پزشک بخش اورژانس، «ریچارد لویتان»، ممکن است راهی برای جلوگیری از این امر وجود داشته باشد. اگر به بیماران مجهز به دستگاه‌های کنترل اکسیژن بنام پالس اکسیمتر، برای نظارت بر علائم آن‌ها در خانه شوند، ممکن است بتوانند زودتر به دنبال معالجه پزشکی باشند و در نتیجه از قرار گرفتن در وضعیت بسیار حاد پیشگیری کنند.
دکتر «مارک ماس»، رئیس بخش علوم ریوی و دارو‌های مراقبت‌های بحرانی در دانشگاه کالرادو، در این خصوص گفت: این پدیده جدیدی نیست. ماس در گفتگو با Live Science اظهار داشت: شرایط دیگری نیز وجود دارد که در آن بیماران اکسیژن خون بسیار کمی دارند، اما هیچ احساس خفگی یا کمبود هوا احساس نمی‌کنند. به عنوان مثال، برخی از نقایص مادرزادی قلب باعث می‌شود که گردش خون از ریه‌ها دور شود که این امر باعث کاهش اکسیژن خون می‌شود. با این حال، افزایش درک اینکه افراد مبتلا به COVID-۱۹ ممکن است این علائم غیر معمول را نشان دهند، منجر به تغییر روش پزشکان در درمان آن‌ها می‌شود.
نفس نفس زدن برای اکسیژن
دکتر ماس می گوید: سطح طبیعی اکسیژن خون تقریباً ۹۷ ٪ است و وقتی مقدار آن به زیر ۹۰ ٪ کاهش می‌یابد، نگران کننده می‌شود. در سطوح زیر ۹۰ ٪، مغز ممکن است اکسیژن کافی نداشته باشد و بیماران ممکن است علائمی همچون سرگیجه، بی حالی و یا سایر اختلالات روانی را از خود نشان دهند. با پایین آمدن سطح اکسیژن در میزان ۸۰ یا پایین تر، خطر آسیب رسیدن به اعضای حیاتی بدن نیز افزایش می‌یابد.
با این حال، بیماران ممکن است به همان اندازه که بیمار هستند، احساس ناراحتی نکنند. دکتر «آستا چیچرا»، یک پزشک مراقبت‌های ویژه در دانشکده پزشکی ییل گفت: بسیاری از بیماران کروناویروس با میزان اکسیژن خون ۸۰ درصد در بیمارستان ظاهر می‌شوند درحالی که نسبتاً راحت و هوشیار به نظر می‌رسند. ممکن است آن‌ها در حال نفس کشیدن عادی باشند، اما این میزان متناسب با کمبود اکسیژن دریافتی آن‌ها نیست.
دکتر ماس گفت، سه دلیل عمده وجود دارد که افراد احساس تنگی نفس یا به سختی نفس کشیدن، بکنند. یکی از این دلایل، ایجاد مانعی در مسیر تنفس است که البته مربوط به مسئله‌ای COVID-۱۹ نیست. مورد دیگر وقتی است که دی اکسید کربن در خون ایجاد می‌شود. مثال خوب برای این پدیده در هنگام ورزش است: افزایش متابولیسم به معنای تولید بیشتر دی اکسید کربن است که منجر به تنفس سنگین می‌شود تا تمام CO۲ را بازدم کند.
پدیده سوم، به ویژه در بیماری تنفسی، کاهش انطباق ریه‌ها است. انطباق ریه به سهولتی که ریه‌ها با هر نفس در داخل و خارج ایجاد می‌کنند، اشاره دارد. در پنومونی و در ARDS مایعات موجود در ریه‌ها کیسه‌های هوای میکروسکوپی به نام آلوئول را پر می‌کنند، جایی که اکسیژن موجود در هوا به داخل خون پخش می‌شود. از آنجا که ریه‌ها با مایعات پر می‌شوند، سفت‌تر و سفت‌تر می‌شوند و عضلات قفسه سینه و شکم فرد باید برای گسترش و انقباض ریه‌ها به منظور تنفس بیشتر تلاش کنند. این اتفاق در COVID-۱۹ شدید نیز رخ می‌دهد. اما در بعضی از بیماران، تشکیل مایعات به اندازه کافی صورت نمی‌گیرد. میزان اکسیژن آن‌ها ممکن است به دلایلی نامعلومی که باعث ایجاد مایعات نمی‌شود، پایین باشد و احتمالاً به همین دلیل است که این افراد دچار زحمت زیاد در نفس کشیدن نمی‌شوند.
تلاش برای نفس کشیدن
دقیقاً آنچه در این فرآیند، در جریان است هنوز مشخص نیست. دکتر چیچرا می‌گوید: برخی از این بیماران ممکن است به راحتی ریه‌های نسبتاً سالم داشته باشند، بنابراین حتی اگر ریه‌های آن‌ها در انتشار اکسیژن به خون کارایی کمی داشته باشد، فرد احساس مشکل تنفسی نمی‌کند. وی افزود، برخی، به ویژه بیماران سالمند، ممکن است دارای عوارض جانبی باشند به این معنی که آن‌ها به طور مرتب با میزان اکسیژن پایین زندگی می‌کنند، بنابراین به علائمی همچون بی حسی و خستگی عادت دارند.
لویتان در مورد این پدیده در نیویورک تایمز نوشت که عدم اکسیژن رسانی ممکن است به دلیل مرحله خاصی از نارسایی ریه ناشی از COVID-۱۹ باشد. وی افزود، هنگامی که نارسایی ریه شروع می‌شود، ویروس ممکن است به سلول‌های ریه که «سورفکتانت» (ماده فعال سطحی) - یک ماده چربی موجود در آلوئول‌ها است که باعث کاهش تنش سطحی در ریه‌ها می‌شود و باعث افزایش انطباق آن‌ها می‌شود- تولید می‌کنند، حمله کند. بدون وجود سورفاکتانت، افزایش تنش سطحی باعث می‌شود آلوئول‌ها از بین بروند، اما اگر با مایعات پر نشوند، احساس تنگی نفس ایجاد نمی‌کنند. این می‌تواند توضیح دهد که چگونه آلوئول‌ها بدون اینکه بیمار متوجه نیاز بدنش به اکسیژن شود، از کار بیفتند و نتوانند وظیفه اکسیژن رسانی خود را انجام دهند.
دکتر ماس می‌گوید، این ویروس همچنین ممکن است با آسیب رساندن به رگ‌های خونی متصل به ریه ها، هیپوکسی یا کمبود اکسیژن خون ایجاد کند. به طور معمول، هنگامی که بیمار ذات الریه دارد، رگ‌های خونی ریز او در اطراف مناطق پر از مایعات ریه‌ها منقبض می‌شوند (موسوم به انقباض عروق هیپوکسیک). با تشخیص کمبود اکسیژن در مناطق آسیب دیده، بدن خون را به سایر قسمت‌های سالم‌تر ریه‌ها می‌فرستد. از آنجا که ذات الریه، ریه‌ها را با مایعات پر می‌کند، فرد احساس کمبود اکسیژن و تنگی تنفس می‌کند. در حالی که رگ ها، خون را به قسمت‌های کمتر آسیب دیده ریه می‌فرستد، اکسیژن خون با توجه به آسیب، نسبتاً بالا باقی می‌ماند.
در COVID-۱۹، این تراز ممکن است خاموش باشد بدین معنی که ریه‌ها پر از مایع و سفت نیستند، اما رگ‌های خونی منقبض نشده و خون را به نقاط کمتر آسیب دیده نمی‌رسانند. در این حالت افراد احساس راحتی می‌کنند و بدون مشکل قادر به تنفس هستند، اما خون هنوز در تلاش است تا اکسیژن را در آلوئول‌هایی که آسیب دیده و ناکارآمد هستند، جمع کند. دکتر ماس می‌گوید: «آنچه به احتمال زیاد در این شرایط رخ می‌دهد این است که بنا به دلایلی عروق هیپوکسیک از بین می‌رود، بنابراین خون به جا‌هایی می‌رسد که به ریه‌ها آسیب وارد می‌کند». وی افزود: «من نمی‌گویم آلوئول‌ها طبیعی هستند و سورفاکتانت طبیعی است، اما وقتی کسی به تناسب آنچه در ریه می‌بینید، کمبود اکسیژن را مشاهده کند، این امر باعث می‌شود متخصصان ریه فکر کنند مشکلی در رگ‌های خونی وجود دارد».
لویتان در نیویورک تایمز، پیشنهاد می‌کند که بیماران غیر حاد کروناویروس که در بیمارستان بستری می‌شوند، حتماً به صورت دائم با دستگاه پالس اکسیمتر -دستگاهی که برای اندازه گیری اکسیژن خون است-مورد سنجش قرار بگیرند. اگر میزان اکسیژن رسانی آن‌ها شروع به پایین آمدن کند، این می‌تواند یک علامت هشدار دهنده برای آغاز معالجه پزشکی باشد.
دکتر چیچرا گفت، حتی بدون نظارت گسترده بر روی اکسیژن در خانه، پزشکان اکنون شروع به تمایز قائل شدن میان بیمارانی هستند که میزان اکسیژن کم و تنفس سخت دارند با کسانی که سطح اکسیژن پایینی دارند، اما بدون دردسر تنفس می‌کنند. در اوایل بیماری همه گیر، با دانستن اینکه بیماران COVID-۱۹ ممکن است به سرعت از دست بروند، پزشکان تمایل داشتند که افراد مبتلا به کمبود اکسیژن را به سرعت در دستگاه‌های تنفسی قرار دهند. چیچرا گفت، اکنون مشخص است که بیمارانی که برای نفس کشیدن مشکلی ندارند، اغلب بهبود می‌یابند. آن‌ها ممکن است با اکسیژنی که از طریق لوله بینی و یا ماسک اکسیژن که به آن‌ها وصل می‌شد، به سرعت کمبود اکسیژن بدن خود را جبران کنند.
بیماران هیپوکسیک که سریع و با زحمت تنفس می‌کنند، بیمارانی هستند که به تهویه مکانیکی اکسیژن یا تهویه فشار مثبت نیاز دارند. حالت دوم روشی است که به جای لوله‌ای در گلو، از ماسک صورت استفاده می‌کند، اما از فشار برای پمپاژ هوا به داخل ریه‌ها نیز استفاده می‌کند. دکتر چیچرا گفت: «تفاوت اصلی که ما بین این افراد پیدا کردیم این است که افرادی که برای تنفس سخت تلاش می‌کنند افرادی هستند که معمولاً نیاز به لوله گذاری دارند».