در سراسر جهان شرکت‌های داروسازی و موسسات پژوهشی روی بیش از ۱۰۰ واکسن کرونا کار می‌کنند که از این تعداد، ۱۲ واکسن به مرحله آزمایشات انسانی رسیده اند. با این حال، این واکسن‌ها هم ممکن است در مراحل پایانی شکست بخورند.
چندی پیش، هنگامی که شرکت داروسازی آمریکایی «مدرنا» از نتایج اولیه و امیدوارکننده واکسن کرونای خود خبر داد، موجی از شادمانی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد که تاثیرات مثبت آن به بازار سهام رسید. سهام مدرنا شاهد افزایش ۲۰ درصدی شد. همچنین، شرکت‌هایی مانند «نووا واکس» که با مدرنا همکاری می‌کنند، ارزش آن‌ها بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا کرد. این در حالی است که واکسن مدرنا هنوز در مراحل اولیه بود و تا تولید نهایی آن، راه دور و درازی باقی مانده است.
ماجرای واکسن مدرنا شاهدی بود بر اینکه بشر چقدر بی‌تابانه منتظر راهی برای خلاص شدن از شر کرونا است. طبق آمار وبگاه «ورلد اُمتر»، تاکنون بیش از ۵.۷ میلیون نفر در سراسر جهان به ویروس جدید کرونا (کووید-۱۹) مبتلا شده‌اند که از این تعداد بیش از ۳۵۲ هزار نفر جان خود را از دست داده اند. کرونا علاوه بر مختل کردن زندگی عادی صد‌ها میلیون نفر در جهان، اقتصاد بسیاری از کشور‌ها را با مشکلات جدی مواجه کرده است.
منفورترین صنعت
کارشناسان راه‌های مختلفی برای مهار کرونا پیشنهاد کرده اند که هیچ کدام از آن‌ها به اندازه یک واکسن قطعی و موثر نمی‌تواند کرونا را ریشه کن کند. اما ساخت واکسن، کار ساده‌ای نیست. تقریبا هر روز اخبار امیدوارکننده‌ای درباره انواع نتایج مثبت آزمایشات واکسن‌های کرونا در کشور‌های مختلف منتشر می‌شود. برخی از کسانی که اخبار واکسن‌ها را دنبال می‌کنند ممکن است از تاخیر ساخت این واکسن‌ها کلافه و سرخورده شوند. جدای از این، تاخیر در ساخت واکسن می‌تواند علاوه بر دامن زدن به نظریات توهم توطئه، اعتماد عمومی به شرکت‌های داروسازی را کمتر کند.
پشت‌پرده یک کشف علمی؛ قمار میلیاردی بر سر ساخت واکسن کرونا
در حوزه پزشکی، یک نظریه توهم توطئه تحت عنوان «بیگ فارما» (Big Pharma) وجود دارد که در آن ادعا می‌شود نظام سلامت و درمان، خصوصا شرکت‌های داروسازی، اهداف پلیدی علیه مردم عادی دنبال می‌کنند و به بیماری‌ها دامن می‌زنند. شاید به خاطر همین دیدگاه است که تا همین یک سال گذشته، صنعت داروسازی منفورترین صنعت آمریکا بود. در سوم سپتامبر ۲۰۱۹، موسسه نظرسنجی گالوپ، نتایج یک نظرسنجی جامعی درباره دیدگاه مردم آمریکا درباره صنایع مختلف منتشر کرد. در این نظرسنجی، داروسازی، منفورترین صنعت از دیدگاه مردم بود. ۵۸ درصد پاسخ دهندگان، درباره صنعت داروسازی دیدگاه منفی داشته اند. حالا بحران کرونا فرصت بی‌نظیری در اختیار این صنعت قرار داده است تا با ساخت واکسن کرونا، این تصویر منفی را اصلاح کند. صنعت داروسازی می‌تواند با تولید واکسن کرونا جایگاه خود را در افکار عمومی بهبود بخشد.
اما سوای این دیدگاه‌ها درباره شرکت‌های داروسازی که حالا در سایه کرونا طرفدارانی پیدا کرده اند، ساخت واکسن مراحل مختلفی دارد و موفق شدن یک واکسن در یک مرحله نمی‌تواند موفقیت نهایی آن را تضمین کند. مرحله اولیه ساخت واکسن شامل انجام آزمایشات بالینی روی حیوانات است. سپس، آزمایشات بالینی انسانی روی تعداد محدودی از داوطلبان آغاز می‌شود. در مرحله بعدی، واکسن در مرحله آزمایشات بالینی انسانی، روی تعداد بیشتری از داوطلبان آزمایش می‌شود. در مراحل اولیه، معمولا داوطلبان، جوان و سالم هستند. بعد از اینکه تاثیرات واکسن روی جوانان امتحان شد، روی گروه‌های سنی آسیب‌پذیر دیگر نیز آزمایش می‌شود. مثلا واکسن آکسفورد، در مرحله اولیه روی ۱۶۰ داوطلب آزمایش شد، اما در مراحل بعدی قرار است روی بیش از ۱۰ هزار نفر آزمایش شود.
تمام جهان منتظر ساخت واکسنی برای بیماری کرونا است. انسان‌ها بدون ساخت این واکسن قادر نخواهند بود نفس راحتی بکشند.
هیاهوی بی‌سابقه
در شرایط عادی، این مراحل ماه‌ها و شاید سال‌ها طول می‌کشد، اما بحران کرونا، این مراحل را تسریع کرده است. شرکت‌ها معمولا در تولید واکسن، دو نوع آزمایش کلی انجام می‌دهند. یک آزمایش، مربوط به بررسی سالم بودن واکسن است و آزمایش دوم، به کارآمدی واکسن مربوط می‌شود. کرونا، شرکت‌ها را مجبور کرده که این دو آزمایش را همزمان انجام دهند. شرکت آمریکایی «نووا واکس» که به تازگی آزمایشات بالینی واکسن خود را آغاز کرده است، این دو آزمایش را همزمان انجام می‌دهد.
در شرایط عادی آزمایشات اولیه واکسن‌ها بازتاب زیادی پیدا نمی‌کنند و در برخی مواقع در محافل علمی باقی می‌مانند. از این رو آنچه در ماجرای واکسن مدرنا اتفاق افتاد، تقریبا بی‌سابقه بود. با این حال، هیاهو درباره واکسن‌های فعلی کرونا به این معنی نیست که این واکسن‌ها دیگر به مرحله نهایی رسیده اند. طبق ارزیابی کارشناسان، ۷۷ درصد واکسن‌های بیماری‌های واگیر از مراحل اولیه با موفقیت عبور می‌کنند، اما فقط ۳۳ درصد آن‌ها همه مراحل را با موفقیت پشت سر می‌گذارند.
از این رو، در بررسی احتمال موفقیت واکسن‌ها باید جانب احتیاط را رعایت کرد. چون در خلال ساخت واکسن ممکن است شرایط تغییر کند و احتمال موفقیت واکسن کمتر شود. مثلا، واکسن آکسفورد تا همین چند هفته پیش تقریبا ۸۰ درصد شانس موفقیت داشت، اما حالا کاهش تعداد بیماران کرونا در بریتانیا، باعث شد که شانس موفقیت این واکسن به ۵۰ درصد کاهش یابد. چرا که کاهش تعداد بیماران، به این معنا خواهد بود که پژوهشگران قادر نخواهند بود کارآمدی واکسن را بسنجند. جدای از این، حتی اگر در ماه‌های آینده، واکسن کرونا ساخته شود، دانشمندان فرصت زیادی برای بررسی عوارض جانبی بلندمدت آن نخواهند داشت. پژوهشگران آکسفورد می‌گویند واکسن این دانشگاه در سپتامبر آینده تولید خواهد شد. بنابراین، چنانچه این واکسن در سپتامبر ساخته شود، دولت بریتانیا و سایر کشور‌ها ممکن است منتظر بررسی عوارض جانبی بلندمدت آن نخواهند ماند و مجوز استفاده عمومی را صادر کنند.