ابراز تاسف؛ سقف واکنش اروپا به کارشکنی‌های برجامی آمریکا
نگاهی به واکنش‌های مقامات اتحادیه اروپا و سه کشور عضو برجام نشان می‌دهد که سقف واکنش آنها به کارشکنی‌های مکرر آمریکای ترامپ در برجام صرفا ابراز تاسف بوده است.
به گزارش سایت طلا،سقف واکنش اروپایی‌ها نسبت به خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، چند بیانیه و اظهار نظر و نهایتا «ابراز تاسف» بوده است. علیرغم وعده‌هایی که بعد از خروج آمریکا از برجام می‌دادند تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا تا کنون هیچ اقدامی در جهت تسهیل تحریم‌ها و آغاز روابط تجاری مستقل با ایران نکرده‌اند و سازوکار اینستکس هم نتوانسته گام موثری در ایفای تعهدات برجامی اروپا باشد.
درآخرین دست از چنین موضع‌گیری‌های اروپایی‌ها نسبت به عدم تمدید معافیت‌های تحریمی ایران از سوی آمریکا، جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از این اقدام ابراز تاسف کرده است.
مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، روز ۷ خرداد گفت که ایالات متحده دیگر معافیت تحریمی پروژه‌های اتمی ایران شامل همکاری در زمینه تغییر کاربری نیروگاه آب سنگین اراک، تدارک سوخت هسته‌ای برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال ضایعات و زباله‌های هسته‌ای از ایران به خارج از کشور را تمدید نمی‌کند. طبق اعلام آمریکا، این تحریم‌ها در دوره زمانی ۶۰ روزه باز خواهد گشت و کشورها و شرکت‌های فعال در این پروژه‌ها فرصت خواهند داشت تا به همکاری خود با ایران پایان دهند.
پس از تصمیم دولت آمریکا برای عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به همراه رئیس اتحادیه اروپا در واکنشی دیرهنگام بیانیه‌ای مشترک ارائه دادند.
سرویس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه و آلمان روز شنبه ۱۰ خرداد با صدور بیانیه‌ای از تمدید نشدن معافیت همکاری‌های هسته‌ای بین‌المللی از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا به شدت ابراز تاسف کرد.
در این بیانیه که از سوی دفتر جوسپ بورل، نماینده عالی دیپلماسی اروپا و سخنگویان وزارت‌های امور خارجه سه طرف اروپایی برجام صادر شد، آمده است: «ما عمیقا از تصمیم ایالات متحده آمریکا به پایان دادن به سه مورد معافیت پروژه‌های همکاری کلیدی برجام، از جمله برنامه نوسازی (مدرنیزه کردن) رآکتور اراک متاسفیم.»
بر اساس این بیانیه «این پروژه‌ها که حمایت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را داشتند، منافع مشترک برای جلوگیری از اشاعه تسلیحات هسته‌ای را تامین می‌کرده و به جامعه جهانی تضمین‌های لازم برای اطمینان از ماهیت مطلقا صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران را می‌داد.»
جوزپ بورل و طرفهای اروپایی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در این بیانیه به جای محکوم کردن اقدامات آمریکا از ایران خواسته اند که به تعهدات برجامی بازگردد و اعلام کردند: «برجام یک وسیله ضروری در شاکله جهانی عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای است و در حال حاضر یگانه و بهترین وسیله تضمین ماهیت صرفا صلح آمیز برنامه هسته‌ای ایران به شمار می‌رود. به همین دلیل است که ما همواره به فعالیت خود برای اطمینان از اجرای کامل و جامع تعهدات در چارچوب برجام ادامه داده‌ایم و به‌ویژه از ایران می‌خواهیم که فورا به الزامات خود برای اجرای کامل تعهدات هسته‌ای خود وفق این سند، بازگردد.»
شاید بهترین روایت از نحوه واکنش اروپا به کارشکنی‌های مکررآمریکا از برجام را در این توییت رضا نصری حقوقدان بین المللی عنوان کرد که نوشت: «این بیانیه بخوبی مسیر کنش اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپا در دو سال گذشته را بطور خلاصه بیان می‌کند: "ابراز تاسف" و "ارزیابی نتایج" تصمیم‌های غیرقانونی آمریکا؛ فشار بر ایران به منظور "تبعیت کامل" یکجانبه با زبانی متکبرانه، در حالی که حتی در یادآوری تعهدات خود اروپا هم عاجز است».
اروپا در حالی از ایران می خواهد به تعهدات برجامی خود بازگردد که ۱۱ تعهد در برجام داشت که خرید نفت ایران و پرداخت نقد پول نفت در کنار برقراری مبادلات بانکی و مبادله کالاهای تحریمی با ایران از جمله آن بود. اروپایی‌ها بدون توجه به تعهدات خود، در ابتدا این تعهدات را در کانالی موهوم به نام «اس‌پی‌وی» تقلیل داد و در مرحله بعد، این کانال به کانال پرداخت اینستکس تقلیل پیدا کرد که آن هم عملا به سازوکاری بی خاصیت تبدیل شده است.
مقایسه این موضع گیری اروپا با موضع گیری روسیه و چین به نوعی سطح انفعال اروپا در قبال ایفای تعهداتشان را نشان می‌دهد. در این راستا ماریا زاخارووا سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه روسیه گفت: «لازم است این اقدام جدید ایالات متحده و مضرات آن را مورد ارزیابی قرار داد. اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم، لغو معافیت‌های به‌اصطلاح موج‌گیر می‌تواند باعث کندی روند اجرای پروژه‌های مهم بازسازی تأسیسات هسته‌ای ایران که پایه و اساس توافقات سال ۲۰۱۵ را تشکیل می‌دهند، شود، ولی قادر نخواهد بود اجرای آنها را متوقف سازد.»
او تأکید کرد: «مسلماً ما این اقدام آمریکا را محکوم می‌کنیم. جامعه جهانی مدتهاست که با قاطعیت از واشنگتن خواسته است تا به انجام تعهدات خویش در چارچوب توافق هسته‌ای بازگردد، ولی به‌عوض، ما شاهد دشمنی پایدار نهادهای سیاسی آمریکایی با ایران هستیم که سطح آن هم از مسئولیت‌های قانونی این کشور نسبت به شرکای بین‌المللی، هم نگرانی از اعتبار این کشور به‌عنوان یک طرف پایبند به تعهدات و هم نسبت به تقویت اقتدار شورای امنیت سازمان ملل فراتر رفته است، در حقیقت این تصور به‌وجود می‌آید که واشنگتن اصلاً نمی‌داند که چه‌کارهای دیگری باید انجام دهد تا باعث شکست اجرای برجام و قطعنامه شورای امنیت درباره این توافقنامه شود.»
جائو لی جیان سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز لغو معافیت توافق هسته‌ای ایران توسط کاخ سفید نشانگر هژمونی همیشگی این کشور است و پکن قاطعانه مخالف این اقدام آمریکاست. او گفت: لغو معافیت توافق نامه هسته ای ایران توسط آمریکا نشانگر هژمونی همیشگی این کشور است.
جا لیو جیان با تاکید بر اینکه چین قاطعانه مخالف چنین اقدامی از سوی آمریکا است، گفت: آمریکا کورکورانه ضمن اعمال فشارهای افراطی علیه ایران، به طور یک جانبه از برجام خارج شده و خود با نقض قطع نامه شورای امنیت سازمان ملل، برای اجرای برجام توسط طرف های دیگر نیز مانع ایجاد می کند. لغو معافیت‌های توافق نامه هسته ای ایران به روند بین المللی منع گسترش سلاح های هسته ای و تلاش‌های جامعه بین المللی برای دفاع از برجام آسیب رسانده و این اقدام نشانگر یک جانبه‌گرایی و هژمونی این کشور است.
سخنگوی وزارت خارجه چین تاکید کرد، بهسازی رآکتور آب سنگین اراک موضع مهم برجام است و نیز از پروژه مشترک طرفهای برجام است. چین همراه با طرف های دیگر ضمن دفاع قطعی از برجام، از منافع قانونی و مسلم خود دفاع خواهد کرد.
واقع امر این است که کینه و نفرت آمریکای ترامپ از برجام تمام شدنی نیست و دولت ترام نه تنها خود از این توافق کنار کشیده، از هیچ اقدامی برای فروپاشی کامل آن فروگذار نکرده است. آخرین دست از اعاده تحریم‌های هسته ای هم با این هدف اعمال شده است که طرفهای حاضر در برجام را مجبور به اذعان به فروپاشی کامل برجام کند.
صد البته ایران با عقب نشینی تدریجی از تعهدات فنی خود نشان داد که رویکرد هوشمندانه‌ای در قبال نقض عهدهای احتمالی طرفهای برجام داشته و صنعت هسته ای ایران در شرایطی نیست که بار کشتی کرده و از ایران خارج کنند. ایران توانسته با بومی‌سازی صنعت هسته‌ای در مسیر اهداف و نیازهای صلح‌آمیز خود گام بردارد و بومی شدن صنعت هسته ای ایران قدرت انتخاب نظام تصمیم سازی در ایران را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است.
با این حال نکته قابل تامل این است که شرکای اروپایی برجام با بی‌عملی در قبال تعهدات خود وزن سیاسی خود در عرصه بین المللی را به میزان قابل توجهی کاهش داده اند. به هر حال سطح همین واکنش‌ها و موضع گیری‌های اعلامی و اعمالی است که وزن بازیگران را در نظام بین الملل نشان می‌دهد و اروپایی‌ها نباید انتظار داشته باشند با موضع گیری‌هایی از جنس ابزار تاسف نقش و ارزشی فراتر در مناسبات بین المللی داشته باشند.
