ماموريت بورس ارز

غلامرضا مصباحی‌مقدم رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با هفته نامه تجارت فردا به تشریح ماموریت بورس ارز پرداخته است. به گفته وی اصلا قرار نیست بورس ارز، نرخ ارز را پایین بیاورد. این تحلیل و تعبیر اشتباه است. قرار است نرخ ارز به صورت شناور باشد. بانک مرکزی تنها مدیریت ارزی را انجام می‌دهد، اما نقشی در پایین آوردن نرخ ارز نخواهد داشت.
آقای مصباحی‌مقدم، آیا اطلاعات بیشتری می‌توانید در مورد دلایل منتفی شدن بالا رفتن نرخ ارز مرجع بدهید؟ رییس بانک مرکزی دو هفته پیش خبر از بالا رفتن نرخ ارز مرجع داده بود. به چه دلیلی این امر منتفی شد؟
آخرین تصمیم در کارگروه ارزی و همچنین توافقات صورت گرفته در بانک مرکزی بر این مبنا است که نرخ ارز مرجع 1226 تومان باقی بماند. ارز با این نرخ به کالاهای اساسی تعلق خواهد گرفت. وزارت صنعت و معدن هم با یک دستورالعمل کامل و اجرایی، موظف است لیست کامل کالاهایی را که مشمول استفاده از ارز با نرخ مرجع می‌شوند، مشخص و تعیین کند. مابقی کالاهای وارداتی هم ارز مورد نیاز خود را از بازار بورس تامین خواهند کرد.
پیش از این رییس بانک مرکزی گفته بود، نرخ ارز ارائه‌شده در بازار بورس را به عنوان نرخ جدید ارز مرجع اعلام می‌کنند. با منتفی شدن این موضوع، نرخ ارز در بازار بورس با چه سازوکاری از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود؟
اطلاعاتی که پیش از این ارائه شده بود، صحیح نیست. بر اساس آنچه تصمیم نهایی گرفته‌شده است، نرخ ارز در بازار بورس، به هیچ وجه تعیینی از سوی بانک مرکزی نخواهد بود و قرار نیست نرخ مرجعی به عنوان پایه و اساس بهای ارز در بازار بورس قرار بگیرد. بر اساس این مدل، نرخ در بازار بورس کاملا از قاعده بورس بر مبنای عرضه و تقاضا پیروی می‌کند. در تعیین نرخ عامل حاکمیتی نقش نخواهد داشت و نرخ ارز هر روز به طور آزاد و بر اساس میزان عرضه و تقاضا مشخص می‌شود.
پس بورس ارز با این مدل نمی‌‌تواند نقشی در کاهش قیمت ارز داشته باشد. در حالی که پیش از این گفته می‌شد با تعیین نرخ مرجع از سوی بانک مرکزی تلاش می‌کنند نرخ ارز را پایین آورده و کنترل کنند؟
اصلا قرار نیست بورس ارز، نرخ ارز را پایین بیاورد. این تحلیل و تعبیر اشتباه است. قرار است نرخ ارز به صورت شناور باشد. بانک مرکزی تنها مدیریت ارزی را انجام می‌دهد، اما نقشی در پایین آوردن نرخ ارز نخواهد داشت و اصلا قرار نیست بورس ارز چنین کارکردی داشته باشد.
با این وصف بورس ارز، نخواهد آمد تا جهش‌های ایجاد شده در قیمت ارز را کنترل کند و عملا دولت هم وارد چرخه بازار آزاد می‌شود که به هر دلیلی ممکن ست یک روز نرخ ارز بالا رود. در چنین شرایطی چه تضمینی است که خود دولت به عنوان عامل بالا برنده نرخ ارز عمل نکند تا درآمد بیشتری نصیبش نشود؟
بانک مرکزی همان‌طور که گفتم کارش مدیریت نرخ شناوراست. این به این معنی است که نمی‌گذارد جریان‌های دلالی و سفته‌بازی و صوری با شیطنت، روند خرید و فروش را به هم بریزند. این مدیریت بسیار فرق دارد با اینکه ما بگوییم بانک مرکزی، در شرایطی که نرخ ارز بالا می‌رود، به صورت دستوری و عامدانه بخواهد نرخ را پایین بیاورد و در روند بازار خلل وارد کند. یعنی قرار نیست بانک مرکزی چنین نقش و کارکردی را در بورس ارز داشته باشد. بانک مرکزی تنها از ورود دلال‌های ارزی و خللی که آنها به روند طبیعی عرضه و تقاضا وارد می‌کنند، جلوگیری خواهد کرد. اما مدیریت بورس به دنبال کاهش نرخ ارز نخواهد بود.
پس ما یک نرخ بازار آزاد را هم خواهیم داشت و عملا ارز سه‌نرخی خواهد بود.
خیر. با این سیستم نرخ بازار آزاد بی‌معنی است. نرخ بازار آزاد در یک روند کوتاه‌مدت همان نرخ خرید و فروش ارز در بازار بورس خواهد بود. به عبارتی نرخ روز در بورس همان نرخ بازار آزاد است چون بر اساس عرضه و تقاضا نرخ بالا و پایین می‌رود.
اما براساس اطلاعاتی که منتشر شده، خرید و فروش ارز در بورس محدود و کنترل‌شده است. خب در چنین شرایطی افرادی که روی دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند، عملا به سوی بازار آزاد سوق داد می‌شوند.
دلال ارزی وقتی معنی داشت که اختلاف قیمتی وجود داشت و دلال از این اختلاف قیمت نفع می‌برد؛ اما با سیستم بورس ارزی اصلا اختلاف قیمتی وجود ندارد.
اختلاف بین نرخ مرجع و نرخ بورس که هنوز وجود دارد.
خیر. چون ارز مرجع تنها به گروه محدودی از کالاهای اساسی تعلق می‌گیرد، عملا ارز غالب در بازار تک‌نرخی و به نرخ همان بورس خواهد بود. به همین دلیل بازار دلالی از بین می‌رود و بر همین اساس می‌گوییم بازار آزاد دومی موازی بورس ارز شکل نخواهد گرفت. از طرفی با این سیستم و متعادل شدن قیمت‌ها که عملا جهش نرخ ارزی را منتفی می‌کند، با کاهش تقاضا از سوی افرادی می‌شویم که می‌خواهند برای حفظ ارزش دارایی نقدی خود، ریال را به ارز تبدیل کنند. با این اوصاف، دو تقاضای حاشیه‌ای از بازار ارز حذف می‌شود و همین موضوع به کنترل نرخ ارز و استوار شدن آن روی نرخی معقول کمک می‌کند.
چطور می‌خواهید به دلال‌ها یا افرادی که می‌خواهند دارایی نقد خود را به ریال نگه ندارند، بگویید وارد بازار بورس نشوند؟ آیا ساز و کاری برای جلوگیری از ورود آنها وجود دارد؟ به عبارتی حضور صراف‌ها را در بورس ارز محدود می‌کنید؟
دو نوع سیاست‌گذاری وجود دارد. نخست اینکه برای فروش ارز به وارد‌کنندگان کالاها از سیستم ثبت سفارش استفاده می‌شود. یعنی افرادی که برای ورود کالاهایشان از ثبت سفارش استفاده کنند در بورس ارز از تسهیلات ویژه‌ای برخوردار خواهند شد. از طرفی کالایی که با ثبت سفارش وارد کشور شود، از تخفیف‌های گمرکی و برخی معافیت‌ها استفاده می‌کند. به عبارتی واردکننده واقعی تشویق می‌شود که کالای خود را با ثبت سفارش به کشور وارد کند و این عملا به مدیریت بورس ارز کمک می‌کند تا این دست از واردکنندگان در بورس ارز، مورد تاکید و محور بیشتر قرار بگیرند.
یعنی به دلال‌ها و صراف‌هایی که گواهی ثبت سفارش ارائه نمی‌دهند ارز نمی‌فروشید؟
از بیان کامل جزئیات در شرایط کنونی خودداری می‌کنم اما دراین حد می‌توانم توضیح دهم که محوریت با واردکنندگانی است که کالایشان را به ثبت سفارش وارد کنند. این سیاست تشویقی سبب می‌شود از میزان متقاضیان کاذب ارز کاسته شود.
این بازار فروش ارز تقریبا انحصاری در اختیار دولت است. چون عملا اصلی‌ترین مجرای فروش ارز، ذخایر ارزی بانک مرکزی است؟
این تعبیر را قبول ندارم. برخی ‌می‌گویند بورس ارز تنها با ارزهای ارائه‌شده از سوی بانک مرکزی چرخش می‌چرخد، اما در سیاست‌های اجرایی بورس ارز، تدابیری اتخاذ شده که صادرکنندگان تشویق شوند ارزهایشان را برای فروش به بورس بیاورند. به صادرکنندگان گفته می‌شود اگر ارزهای حاصل از فروش و صادرات‌شان را به بورس ارز بیاورند، از برخی معافیت‌های گمرکی برخوردار می‌شوند. پس صادرکننده به جای اینکه به سمت بازار آزاد برود تشویق می‌شود که ارزش را در بورس به خرید و فروش برساند. این همان سیاست‌های کنترلی است که در ابتدا گفتم بانک مرکزی و دولت اعمال می‌کنند تا بورس ارز تنها بازار خرید و فروش ارزی باشد و عملا به سمت یک نرخ شناور اما واحد پیش برویم.
اما هنوز راهکاری برای کنترل قیمت وجود ندارد؟
همین ‌که بتوانیم صادرکنندگان را تشویق به حضور در بورس کنیم، عملا میزان عرضه ارز در بورس بالا می‌رود و می‌توانیم نرخ ارز را کنترل کنیم. وقتی عرضه ارز زیاد باشد، هجوم برای خرید ارز و نگرانی اینکه تقاضا بالاست و قیمت بالا می‌رود، کم می‌شود. پس مردم هم انگیزه کمتری پیدا می‌کنند که ریال خود را به ارز تبدیل کنند. چون عملا دیگر حرف از تفاوت قیمت و جهش‌های آن نیست.
بورس ارز چقدر مورد توافق رییس بانک مرکزی است؟ دو هفته پیش آقای بهمنی در گفت‌و‌گو با تجارت فردا گفت با این ایده مخالف است.
نمی‌دانم چرا ایشان این حرف را زدند؛ اما در حال حاضر و بر اساس آنچه این چند روز در جلسات مشترک با آقای بهمنی و دوستان در بانک مرکزی داشتم، کاملا مشخص است که بانک‌مرکزی موافق بوده و آماده اجرای این طرح است. از سوی دیگر برنامه پنج‌ساله توسعه به دولت و بانک مرکزی تکلیف می‌کند نظام ارزی یکسان و در قالب شناور مدیریت شده باشد. این یک قانون است؛ پس نمی‌توان گفت که بانک مرکزی با این ایده نرخ شناور در بورس ارز مخالف است؛ چون اصلا قانون چنین اجازه‌ای را برای مخالفت نمی‌دهد.
بین رییس‌جمهور و آقای بهمنی در مورد بورس ارز و نحوه مدیریت بانک مرکزی در تعیین نرخ ارز اختلاف‌نظر وجود داشت. یعنی الان این اختلاف منتفی شده است؟
نمی‌دانم اختلافی بوده یا نه و اگر بوده بر چه محوری شکل گرفته است. اما الان که با شما صحبت می‌کنم رییس‌جمهور تصمیم‌گیری در مورد نرخ ارز را به کارگروه ارزی سپرده است و این طور نیست که بگوییم تصمیم‌گیری مدیریت ارزی بانک مرکزی تحمیلی و از سوی رییس‌جمهور است و رییس بانک مرکزی، بر‌خلاف میلش در حال عمل به آن است. این حرف صحیح نیست و در حال حاضر کارگروه ارزی، در حال مدیریت کردن این تصمیم‌ است.
مورد دیگر انتقادی است که ناظران اقتصادی مطرح می‌کنند مبنی براینکه حتی با وجود حضور صادرکنندگان به عنوان فروشنده، اما ارز غالب فروخته‌شده در بورس، ارز بانک مرکزی است. این یعنی حراج ذخایر بانک مرکزی آن هم در شرایط حساس کنونی؟
می‌خواهم بگویم این تلقی هم غلط است و دقیقا آنچه آقایان در دولت پیش‌بینی می‌کنند برعکس این نتیجه‌گیری است. فکر می‌کنیم بورس ارز می‌تواند بسیاری از دارندگان ارز را به حضور در بورس ترغیب کند و به همین دلیل پیش‌بینی می‌کنیم که حتی منابع ارزی بانک مرکزی کمتر برای فروش ارائه می‌شود.
اما بانک مرکزی مجبور است وقتی تقاضا بالاست، ارز عرضه کند و اگر این کار را نکند، قیمت به شدت بالا می‌رود و به قول شما مدیریت قیمت از دست بانک مرکزی خارج می‌شود. اگر تصمیم بر ارائه ارز کمتر باشد، یعنی دولت عملا خودش نرخ را بالا می‌برد.
دولت با ارز کم هم می‌تواند بازار را مهار کند. گفتم یک راه کنترل تعرفه واردات است. تعرفه واردات ثابت نگه داشته نمی‌شود، بلکه بر اساس تغییرات نرخ ارز، تغییر می‌کند. سیاست‌های کنترلی بانک مرکزی زیاد خواهد بود و امیدواریم مشکلی پیش نیاید.
اما همین بالا رفتن نرخ ارز در هفته‌های گذشته، سبب شده تا برخی تصور کنند که دولت در این بالا رفتن نرخ ارز نقش داشته تا زمینه و بستر برای ایجاد بورس ارز فراهم شود و به عنوان نمونه گفته شود بورس ارز می‌آید تا دلار را کنترل کند و به کمتر از 2000 تومان برساند.
معتقدم واقعا این طور نبود. قیمتی که در این چند روز بالا رفت به این دلیل بود که بین واردکنندگان در مورد تغییر تصمیم‌ها برای تخفیف‌های ارزی برای تولیدکنندگان برخی نگرانی‌ها ایجاد شد و به همین دلیل تقاضا بالا رفت. اما با راه افتادن بورس ارز مطمئنا نرخ ارز به میزان خوبی کاهش پیدا می‌کند و معقول‌تر می‌شود.
اما حتی به قول شما با مدیریت نرخ شناور توسط بانک مرکزی باز هم، همواره این دیده تردید وجود دارد که دولت با فروش ارزش به نرخ آزاد و شناور، صاحب منابع هنگفت درآمدی خواهد شد. دولت با این پول‌ها که برآمده از نوسانات بازار ارز است، چه می‌کند؟
ما از این موضوع استقبال می‌کنیم و از قضا مخالف این امر هم نیستیم، چون با کاهش درآمدهای نفتی، این شیوه می‌تواند بخشی از این کاهش درآمدها را برای دولت جبران کند. از طرفی در قانون بودجه 90 هم تاکید شده است ارز ناشی از فروش نفت بر اساس قیمت روز بازار باید فروخته شود. پس کار دولت غیر‌قانونی نیست.