کشور‌های اروپایی عضو برجام، قصد دارند در اقدامی کم‌سابقه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه دهند. این اقدام، که با انتقاد آژانس از ایران و افزایش تحرکات ضدایرانی آمریکا در شورای امنیت همزمان شده است، راه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران را هموار می‌کند.
تنش‌ها میان ایران و آژانس بار دیگر شدت گرفته است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، روز دوشنبه بعد از یک جلسه شورای حکام از ایران به خاطر دو مسئله انتقاد کرد. او ادعا کرده که ایران به مدت بیش از چهار ماه به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به دو سایت را نداده و برای یک سال نیز از پاسخ دادن به سوالات آژانس درباره سایت‌های مشکوک هسته‌ای خودداری کرده است.
گروسی در ادامه اظهارات خود، از ایران خواست که به بازرسان آژانس «دسترسی فوری» به سایت‌ها دهد. وی گفت: «ما به این همکاری نیاز دارم. متأسفم که در حال حاضر این اختلاف نظر را داریم.»
ریشه این اختلاف نظر به برجام ارتباطی ندارد. بلکه به ادعاهای اسرائیل درباره گذشته برنامه هسته‌ای ایران مربوط است. اندکی قبل از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، اسرائیل مدعی شد که آرشیو برنامه هسته‌ای ایران را از منطقه شورآباد تهران سرقت کرده است. بر اساس همین آرشیو ادعایی، اسرائیل مدعی شد که ایران در دو دهه گذشته برخی فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده داشته است.
آژانس اخیرا بر اساس همین آرشیو، در گزارشی مدعی شده بود که یکی از سایت‌ها در سال ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ شاهد «پاکسازی گسترده» بوده است. همچنین، آژانس ادعا کرده که ایران به بازرسان اجازه ورود به دو سایت را نداده است. یک سایت از این دو، در سال ۲۰۰۴ تا حدودی منهدم شده است.
از سوی دیگر، ایران ادعاهای آژانس را رد کرد و آن‌ها را ادعاهای بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل دانست. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در کنفرانس خبری روز دوشنبه خود، گفت: «مبنای ادعایشان، ادعای رژیم صهیونیستی و شخص نتانیاهو است که جای تاسف دارد که آژانس به جای اتکا به مدارک متقن و نگاه به همکاری‌های سطح بالای ایران تا این لحظه کند این‌ها را کنار گذاشته و ادعاهای رژیمی را می‌پذیرد و مبنای سوالات خود قرار می‌دهد که خصومت آن با مردم و نظام ما و نظام بین‌الملل برای همه محرز است.»
پازل تحریم‌های تسلیحاتی
گزارش و انتقادات اخیر آژانس، به طور رسمی ارتباطی با توافق برجام ندارد. چرا که آژانس دنبال بررسی فعالیت‌هایی است که قبل از برجام انجام شده بود و در واقع بعد از امضای برجام مختومه اعلام شده بود.
اما گزارش آژانس از منظر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به طور غیرمستقیم با برجام ارتباط دارد. انتقادات آژانس در حالی مطرح می‌شود که آمریکا به سختی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران تلاش می‌کند و در این راه از استدلال‌های حقوقی متعددی استفاده می‌کند. گزارش آژانس در کنار گزارش اخیر دبیرخانه سازمان ملل درباره منشأ ایرانی برخی سلاح‌های به کار رفته در حملات به عربستان سعودی، هر دو به عنوان استدلال‌هایی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران قلمداد می‌شوند.
در واقع، تمدید تحریم‌های تسلیحاتی مانند یک پازل شده است که قطعات آن روز به روز کنار هم قرار می‌گیرند. در ابتدا، دبیرکل سازمان ملل در گزارشی به شورای امنیت ادعا کرد که سلاح‌های مصادره شده در سواحل یمن و نیز سلاح‌های به کار رفته در حملات به تاسیسات نفتی عربستان منشأ ایرانی دارند. حالا آژانش ادعا می‌کند که ایران با بازرسان بین المللی همکاری کاملی ندارد و اجازه دسترسی به برخی سایت‌ها را نمی‌دهد. اروپایی‌ها قصد دارند با ارائه یک قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس این پازل را تکمیل کنند.
رافائل گروسی که با حمایت آمریکا به ریاست آژانس رسید، از سوی ایران به تهیه گزارش‌های جانبدارانه بر اساس ادعاهای اسرائیل متهم شده است.
فصل هفت منشور سازمان ملل
آمریکا از هم اکنون از این قطعات پازل برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی استفاده می‌کند. این کشور، پیش نویس قطعنامه جدیدی با محوریت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تهیه و آن را میان اعضای شورای امنیت توزیع کرده است. روزنامه الشرق الاوسط، که این پیش نویس را رویت کرده است، ادعا می‌کند که آمریکا در این قطعنامه ضمن محکوم کردم حملات ادعایی ایران به عربستان، برای نخستین بار ایران را به نقض دو قطعنامه ۲۱۴۰ (مرتبط با یمن) و ۱۷۰۱ (مرتبط با لبنان) متهم می‌کند. همچنین، به موجب قطعنامه جدید آمریکا، علاوه بر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، تحریم‌های جدیدی علیه ایران بر اساس ماده ۴۱ فصل هفتم منشور سازمان ملل اعمال خواهد شد.
به ادعای الشرق الاوسط، قطعنامه به نحوی بازنویسی شده که ذیل ماده ۴۱ فصل هفتم صادر شود. به موجب این ماده «شورای امنیت می‌تواند تدابیر لازمی را اتخاذ کند که اجرای آن‌ها به استفاده از نیرو‌های مسلح نیاز نداشته باشد.» قطع روابط اقتصادی و انواع دادوستد‌ها و همچنین قطع روابط دیپلماتیک از جمله این تدابیر است.
قطعنامه جدید آمریکا، به طور مفصل نحوه اجرای تحریم تسلیحاتی بعد از تمدید آن را توضیح داده و حتی پیشنهاد کرده که کمیته جدیدی برای نظارت بر اجرای تحریم‌های تسلیحاتی تشکیل شود.
نقش مشکوک اروپا
قطعنامه پیشنهادی آمریکا تقریبا همه جزئیات بعد از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی را ارائه کرده است. با این حال، نحوه تمدید این تحریم‌ها همچنان مبهم است. آمریکا فقط گفته است که یک قطعنامه با هدف تمدید تحریم‌ها ارائه می‌دهد و اگر این قطعنامه از سوی روسیه یا چین وتو شد، از مکانیسم ماشه استفاده خواهد کرد. اما در این خصوص ابهامات زیادی وجود دارد.
در روز‌های اخیر به موازات افزایش تنش‌ها بین ایران و سازمان ملل، شواهدی از طرح احتمالی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی آشکار شده است. این طرح که در هماهنگی با اروپا انجام خواهد شد، احتمالا از شورای حکام آژانس شروع و به شورای امنیت ختم خواهد شد.
روزنامه کویتی الجریده، از قول یک دیپلمات خارجی در تهران جزئیات طرح جدید آمریکا را منتشر کرد. به نوشته این روزنامه، آمریکا، آژانس را برای صدور قطعنامه‌ای علیه ایران تحت فشار قرار داده است. علاوه بر این، آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، استدلال می‌کند که ایران به محدودیت‌های صادرات سلاح پایبند نبوده و بنابراین، تحریم‌های تسلیحاتی باید تمدید شوند.
به ادعای الجریده، گزارش بعدی آژانس ایران را به خاطر عدم اعطای دسترسی به بازرسان محکوم خواهد کرد. صدور چنین گزارشی به شورای حکام این امکان را می‌دهد که پرونده هسته‌ای ایران را بار دیگر به شورای امنیت بازگرداند. آنجا، روسیه و چین با تمدید تحریم‌ها مخالفت خواهند کرد. اما اگر یکی از کشور‌های اروپایی با آمریکایی‌ها همراهی کند و مکانیسم ماشه را فعال کند، در آن صورت، روسیه و چین با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی و حفظ برجام موافقت خواهند کرد. در واقع الجریده ادعا می‌کند که یکی از کشور‌های اروپایی (احتمالا بریتانیا) به درخواست آمریکا مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد و از این طریق روسیه و چین را برای پذیرش تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تحت فشار قرار خواهد داد. در چنین حالتی، روسیه و چین دو گزینه بیشتر نخواهند داشت: یا با تمدید تحریم های تسلیحاتی در عین حفظ برجام موافقت کنند یا اینکه شاهد نابودی کامل برجام و بازگشت کل تحریم های سازمان ملل باشند. بریتانیا در کنار فرانسه و آلمان، هنوز عضو برجام است و از نظر حقوقی هیچ مشکلی برای فعال سازی مکانیسم ماشه ندارد، هر چند که این اقدام از نظر سیاسی بسیار پرسروصدا خواهد بود.
اروپایی‌ها به تازگی تحرکات مشکوکی انجام داده اند. به گفته خبرگزاری بلومبرگ، کشور‌های اروپایی عضو برجام قصد دارند برای نخستین بار در هشت سال گذشته، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس صادر کنند. این قطعنامه یک صفحه‌ای که به رویت بلومبرگ رسیده، از ایران می‌خواهد که «به طور کامل» با آژانس همکاری کند. همچنین اروپایی‌ها در این قطعنامه «نگرانی جدی» خود را از عدم اعطای دسترسی به بازرسان از سوی ایران ابراز خواهند کرد.
اروپایی‌ها در یک سال گذشته بار‌ها از از ایران خواسته اند که برجام را «به طور کامل» اجرا کند و گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای خود را به عقب برگرداند. هنوز معلوم نیست که درخواست همکاری کامل با آژانس مثل درخواست‌های یک سال گذشته خواهد بود یا اینکه اروپایی‌ها بر اساس قطعنامه جدیدشان، اقدامات دیگری انجام خواهند داد. اگر ایران به آژانس اجازه دسترسی به سایت‌های مورد بحث را ندهد، آیا اروپایی‌ها به محکوم کردن این اقدام اکتفا خواهد کرد یا اینکه پرونده هسته‌ای را از شورای حکام به شورای امنیت منتقل خواهند کرد؟ هنوز نمی‌توان به این پرسش پاسخ داد، اما احتمالا پاسخ این سوال، سرنوشت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل را نیز مشخص خواهد کرد.