آغاز نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت؛ ایران و غرب به کدام سو می‌روند؟
شاید روایت الجریده کاملا درست نباشد، اما نشان دهنده تحرکات روزافزون دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات میان ایران و غرب است. تحرکاتی که با شروع نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت، در ماه‌های آینده قطعا شدت خواهد گرفت. ایران قبلا گفته است که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به «مرگ ابدی» برجام منجر خواهد شد. این کشور تاکنون تقریبا از همه منافع اقتصادی برجام محروم شده، ولی هنوز به منافع برجام در رفع تحریم تسلیحاتی امیدوار است. اما تمدید این تحریم‌ها برای ایران به این معنا خواهد بود که برجام دیگر هیچ فایده بزرگ اقتصادی یا غیراقتصادی نخواهد داشت. خصوصا که با وجود برجام، تحرکات غربی‌ها برای بردن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و درج آن ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل شدت گرفته است.
با برگزاری اولین نشست مشورتی شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره پرونده تمدید یا رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران، نبرد دیپلماتیک جدیدی میان اعضای برجام شکل گرفت. در این پرونده، اروپایی‌ها به آمریکا نزدیک شده و سعی می‌کنند چین و روسیه را هم با خود همراه کنند.
روز چهارشنبه، مذاکرات و گفتگو‌های شورای امنیت درباره قطعنامه پیشنهادی آمریکا در خصوص تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران آغاز شد. با شروع این مذاکرات، قطعنامه آمریکا علیه ایران در دستور کار شورای امنیت قرار گرفت؛ هر چند که هنوز تاریخ مشخصی برای رأی گیری اعضای شورای امنیت درباره آن تعیین نشده است.
طبق مفاد برجام، تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باید در اواسط ماه اکتبر آینده (حدود چهار ماه دیگر) رفع شوند. اما آمریکا به شدت با رفع این تحریم‌ها مخالف است و برای تمدید «نامحدود» این تحریم‌ها تلاش می‌کند. تحریم‌های تسلیحاتی، در مارس ۲۰۰۷ در قالب قطعنامه شماره ۱۷۴۷ علیه ایران اعمال و در سال ۲۰۱۰ طی قطعنامه ۱۹۲۹ تمدید شد. با امضای برجام در سال ۲۰۱۵، شورای امنیت قطعنامه ۲۲۳۱ را در تایید برجام صادر کرد. به موجب همین قطعنامه، تحریم‌های تسلیحاتی باید در اکتبر آینده رفع شوند. اما دولت آمریکا، با ادعای اینکه رفع این تحریم‌ها صلح و امنیت بین المللی را به خطر می‌اندازد، با رفع این تحریم‌ها مخالفت می‌کند. در همین رابطه، آمریکا قطعنامه‌ای تهیه و در شورای امنیت توزیع کرده است. خبرگزاری بلومبرگ، به نقل از دیپلمات‌ها، مدعی شده که این قطعنامه خواستار تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی شده است. در این قطعنامه از همه کشور‌ها خواسته شده که از تامین، فروش و انتقال سلاح‌ها به ایران جلوگیری کنند مگر اینکه کمیته‌ای از جانب شورای امنیت یک ماه قبل با این امر موافقت کند.
آمریکا قطعنامه خود را ذیل ماده ۴۱ فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار داده است. طبق این ماده، شورای امنیت می‌تواند اقداماتی را انجام دهد که مستلزم استفاده از نیرو‌های مسلح برای اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت نیست. همچنین، شورای امنیت می‌تواند از اعضای سازمان ملل بخواهد که این اقدامات را انجام دهند. توقف کلی یا جزئی روابط اقتصادی، حمل و نقل ریلی، دریایی، هوایی، پستی و قطع روابط دیپلماتیک از جمله این اقدامات هستند.
تحریم‌های تسلیحاتی و مثلث اروپا، روسیه و چین
اگر قطعنامه آمریکا در شورای امنیت از سوی روسیه یا چین وتو شود، آمریکا به گزینه فعال سازی «مکانیسم ماشه» توسل خواهد کرد. اما هنوز معلوم نیست که آمریکایی‌ها چگونه می‌خواهند از مکانیسمی استفاده کنند که برخی از اعضای برجام هیچ حقی برای آمریکا در استفاده از آن قائل نیستند. روسیه و چین می‌گویند آمریکا از برجام خارج شده و بنابراین، درخواست آن برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجاهت قانونی ندارد.
این بن بست حقوقی موضع کشور‌های اروپایی عضو برجام را بسیار مهم کرده است. برخی گمانه‌های رسانه‌ای حاکی از این است که آمریکا احتمالا برای جلوگیری از مداخله روسیه و چین، یکی از کشور‌های اروپایی عضو برجام را به فعال سازی مکانیسم ماشه متقاعد خواهد کرد. سپس به روسیه و چین پیشنهاد خواهد داد که در ازای موافقت با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، مکانیسم ماشه را غیرفعال کند. چنین اتفاقی مستلزم هماهنگی اروپا و آمریکا است. در صورتی که یکی از کشور‌های اروپایی عضو برجام مکانیسم ماشه را فعال کند، روسیه و چین هیچ قدرتی برای جلوگیری از بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران نخواهند داشت.
اروپا فعلا موضع شفافی در رابطه با فعال سازی مکانیسم ماشه نگرفته است. اما، از احتمال رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران در اکتبر ابراز نگرانی کرده و به نوعی موضع آمریکا در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی را تایید کرده است. اروپایی ها، اخیرا در اقدامی کم سابقه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه کردند که با وجود مخالفت روسیه و چین، با اکثریت قاطع اعضای شورای حکام تصویب شد. پس از این قطعنامه، وزرای خارجه اروپا بیانیه مشترکی صادر کردند و گفتند: «سه کشور اروپایی به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ که از طریق آن برجام در سال ۲۰۱۵ تایید شد، متعهد هستند. با این حال، معتقدیم که رفع برنامه‌ریزی‌شده تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل در اکتبر آینده که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ مقرر شده، برای ثبات و امنیت منطقه‌ای تبعات بزرگی خواهد داشت. ما یادآوری می‌کنیم که تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صادرات سلاح‌های متعارف و فناوری موشکی، تا ۲۰۲۳ برقرار باقی خواهند ماند.» همچنین در ادامه این بیانیه آمده است: «ما متقاعد هستیم که باید در بلندمدت به نگرانی‌های مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران، برنامه موشک‌های بالستیک و فعالیت‌های بی ثبات کننده منطقه‌ای آن بپردازیم.»
در ماجرای تحریم‌های تسلیحاتی، اروپایی‌ها در حال نزدیک شدن به آمریکا هستند. مواضع اخیر آنان، این را نشان می‌دهد. اندکی پیش از تصویب قطعنامه شورای حکام، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توئیتی به اروپایی‌ها پیشنهاد داد که با ایران درباره بازرسی‌های آژانس، به یک راه حل توافقی برسند. اما اروپایی‌ها به این پیشنهاد توجهی نکردند و قطعنامه را به شورای حکام بردند. در حالی که اگر اروپایی‌ها واقعا دنبال راه حلی برای حل و فصل نگرانی‌های‌شان در خصوص دسترسی‌ها و بازرسی‌های آژانس در ایران بودند، حداقل به پیشنهاد ظریف توجه می‌کردند و بعد قطعنامه علیه ایران صادر می‌کردند.
در حال حاضر، به خاطر نزدیکی روزافزون اروپا به آمریکا، موضع روسیه و چین، اهمیت یافته است. این دو کشور، تنها کشور‌هایی بودند که به قطعنامه اروپایی‌ها رأی منفی داده اند. همچنین، آمریکا از وتوی آن‌ها در شورای امنیت نگران است. با این حال، روسیه و چین تنها در صورتی می‌توانند با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی مقابله کنند که اروپا در این موضوع از آمریکا حمایت نکند. البته مواضع روسیه و چین نیز ابهاماتی دارد. مثلا روسیه بعد از تصویب قطعنامه شورای حکام، از ایران خواست مشکلات‌اش با آژانس را حل و فصل کند. امری که نشان می‌دهد روسیه نیز مانند اروپایی‌ها از مشکلات میان ایران و آژانس نگران است، ولی به خاطر ملاحظات دیپلماتیک به قطعنامه اروپا رأی منفی داده است. در ماجرای این قطعنامه، مواضع چین، محکم‌تر بود که البته این امر ممکن است با مناقشات کلان چین و غرب بی ارتباط نباشد.
موضع اروپا برای تعیین سرنوشت تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران حیاتی خواهد بود.
پیشنهادات جدید میان ایران و اروپا
به هر حال، با نزدیک شدن موعد رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، تحرکات دیپلماتیک میان اعضای برجام و آمریکا شدت گرفته است. اما اینکه این تحرکات به کجا ختم خواهد شد، هنوز معلوم نیست. اروپایی‌ها گفته اند که در ماه‌های آینده با روسیه و چین در خصوص تحریم‌های تسلیحاتی ایران رایزنی‌هایی انجام خواهند داد. اما برخی محافل رسانه‌ای ادعا می‌کنند که میان ایران و اروپا نیز تحرکاتی در حال انجام است. در همین رابطه، روزنامه کویتی الجریده روز چهارشنه همزمان با نشست شورای امنیت در خصوص قطعنامه آمریکا علیه ایران، به نقل از یک دیپلمات اروپایی از پیشنهادات جدید میان ایران و اروپا پرده برداشت. به ادعای این روزنامه، تهران به پاریس پیشنهاد داده که ایران و اروپا مذاکراتی درباره «همه پرونده‌های دارای اهمیت مشترک» از جمله برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران انجام دهند. به نوشته الجریده، طبق پیشنهاد تهران، در ابتدا ایران و اروپا مذاکراتی سری انجام می‌دهند، سپس اگر دو طرف به یک تفاهم رسیدند، روسای جمهور ایران و فرانسه – حسن روحانی و ایمانوئل ماکرون – دیدار می‌کنند تا تفاهمات دو طرف تثبیت و اجرای آن‌ها تضمین شود. ایران پیشنهاد کرده که تفاهمات «گام به گام» اجرا شوند تا اروپایی‌ها نتوانند دوباره دبه کنند.
بر اساس گزارش الجریده، پاریس پیشنهاد ایران را به واشنگتن منتقل کرد، اما واشنگتن از آن استقبال نکرد و به پاریس اطلاع داد که تهران قبلا به واشنگتن پیشنهاد داده بود که مذاکرات تبادل زندانیان شامل موضوعات افغانستان و یمن شود. منبع الجریده گفته است که واشنگن به دنبال این است که هرگونه توافق با ایران، حتی اگر در حد تفاهم اولیه باشد، باید شامل دیدار روحانی و دونالد ترامپ شود.
شاید روایت الجریده کاملا درست نباشد، اما نشان دهنده تحرکات روزافزون دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات میان ایران و غرب است. تحرکاتی که با شروع نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت، در ماه‌های آینده قطعا شدت خواهد گرفت. ایران قبلا گفته است که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به «مرگ ابدی» برجام منجر خواهد شد. این کشور تاکنون تقریبا از همه منافع اقتصادی برجام محروم شده، ولی هنوز به منافع برجام در رفع تحریم تسلیحاتی امیدوار است. اما تمدید این تحریم‌ها برای ایران به این معنا خواهد بود که برجام دیگر هیچ فایده بزرگ اقتصادی یا غیراقتصادی نخواهد داشت. خصوصا که با وجود برجام، تحرکات غربی‌ها برای بردن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و درج آن ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل شدت گرفته است.
