نگاهی به روند یک سال گذشته رشد ارزش بازار سرمایه در بخش سهام نشان می‌دهد که مجموع ارزش بورس و فرابورس از محدوده هزار هزار میلیارد تومان به ۶هزار هزار میلیارد تومان رسیده که حتی با حذف اثر ورود شرکت‌های جدید، جهش ۵ برابری نشان می‌دهد.بازار سهام در هفته گذشته به روند مثبت پرشتاب خود ادامه داد تا با عبور از دو سطح روانی دیگر یعنی ۳/ ۱ میلیون و ۴/ ۱ میلیون واحد، فصل تابستان داغی را آغاز کند. بازده رویایی بازار سهام در بهترین سال تاریخ خود، تا اینجا، به ۱۷۷ درصد رسیده است. در همین حال، با ادامه سیاست پولی انبساطی و پایین ماندن نرخ‌های موثر سود سپرده و اوراق بدهی، نشانه‌های داغ شدن پول و افزایش تحرک نقدینگی که تا پیش از این به بورس محدود بود در همه بازار‌های موازی قابل رصد است.
جولان پول داغ در آغاز فصل گرم
همگام با این شرایط، برخورد عرضه و تقاضا در بورس در روز چهارشنبه جدی‌تر شد تا جایی که میانگین ارزش معاملات هفتگی که قبلا در هفته پایانی اردیبهشت ماه در محدوده ۱۸ هزار میلیارد تومان رکورد زده بود، بار دیگر به همان سطح بازگشت. با این حال نکته قابل توجه در مورد رشد یک ماه گذشته این است که تداوم رشد حجم معاملات از سطح رکورد قبلی به ثبت نرسیده و افزایش بیش از ۱۸۰۰ هزار میلیارد تومانی ارزش بازار در یک ماه گذشته با سطح معاملات میانگین کمتر از ۱۵ هزار میلیارد تومانی در روز محقق شده است؛ وضعیتی که با توجه به عبور ارزش بازار سرمایه از ۲/ ۲ برابر حجم کل نقدینگی، می‌تواند نمایانگر عمق کمتر معاملات در مقیاس رشد کنونی ابعاد بازار باشد.
سمت و سوی متغیر‌های کلان موثر بر بورس
در هفته گذشته، ضرباهنگ تحولات متغیر‌های موثر بر وضعیت سهام شتاب بیشتری به خود گرفت. در این میان، شرایط دو مولفه شامل «نرخ ارز» به‌عنوان عامل محرک درآمد‌ها و «نرخ سود اوراق بدهی» به‌عنوان عامل ارزش‌گذاری سهام حائز اهمیت است. در حوزه ارز، قیمت دلار در بازار آزاد برای ساعاتی در هفته پیش از مرز روانی ۲۰ هزار تومان گذشت، هر چند با مداخله و تزریق به بازار، قیمت‌ها تا حدودی عقب نشست.
در سامانه نیما که بخش عمده نرخ ارز صادر‌کنندگان با آن تعیین می‌شود قیمت در محدوده ۱۶ هزار تومان با ثبات نسبی رو به رو است و خبر‌ها از افزایش سمت عرضه حکایت می‌کند. همزمان با اوج‌گیری دلار، قیمت‌های محصولات به ویژه در بورس کالا رو به افزایش گذاشته و عمدتا با دلار تعادلی ۱۶ تا ۱۷ هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. در این میان، مسوولان پولی ازجمله رئیس‌کل بانک مرکزی شرایط کنونی را موقت ارزیابی کرده و انتظار تشدید عرضه در هفته‌های آینده تیر ماه به واسطه نزدیک شدن به مهلت الزام صادر‌کنندگان به بازگشت ارز صادراتی سال ۹۷ و ۹۸ را دارند.
در این میان، در حوزه نرخ سود تا سررسید اوراق بدهی نیز پس از ثبت کف نرخ‌ها در محدوده ۱۳ درصد در ماه گذشته، به مسیر افزایشی باز گشته و به ۱۵ درصد رسیده است. همزمان، فروش ۱۲ هزار میلیارد تومانی اوراق بدهی جدید در هفته جاری با نرخ سود ۶/ ۱۵ درصد برای دومین هفته متوالی کاملا موفق نبود، به این معنا که تقریبا نیمی از اوراق بدون مشتری ماند.
باتوجه به عزم سیاست‌گذاران اقتصادی مبنی بر تامین کسری بودجه از محل اوراق بدهی از یک سو و رابطه تاریخی التهاب ارز با نرخ‌های سود واقعی منفی از سوی دیگر، انتظار می‌رود مسیر تحولات در این دو حوزه در کوتاه مدت به سمت تقویت تدریجی سمت عرضه ارز به ویژه در سامانه نیما و نیز افزایش تدریجی نرخ موثر سود اوراق بدهی حرکت کند. بر همین اساس نرخ سود سپرده‌گذاری بانک‌ها در بانک مرکزی هم روز گذشته با دو واحد درصد افزایش مواجه شده که البته اقدامی در ابعاد کوچک، اما درست در جهت مهار شرایط موجود به شمار می‌رود.
در حسرت نقش آفرینی بورس در اقتصاد
هر چه از روز‌های پر رونق بازار سرمایه می‌گذرد از یک سو تاکید مسوولان ارشد اقتصادی کشور بر ضرورت استفاده از ظرفیت بازار سرمایه در نقش آفرینی در بخش واقعی اقتصاد بیشتر می‌شود و از سوی دیگر در عرصه عمل، اتفاقات با کندی زیادی در جهت این هدف اصیل رقم می‌خورد. واقعیت این است که صرف داد و ستد سهام در بازار ثانویه و رشد قیمت این دارایی، نه تامین مالی برای هیچ یک از شرکت‌ها اتفاق می‌افتد و نه به حل مشکل کسری بودجه دولت کمکی می‌کند و نه اینکه تجهیز منابع خرد برای سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای را تسهیل می‌کند.
از منظر آثار ضد تورمی رونق بورس نیز نه تنها داده تجربی در سطح جهانی مبنی بر نقش آفرینی مثبت رشد‌های انفجاری در مدت زمان کوتاه وجود ندارد بلکه عاقبت این مسیر معمولا به مشکلاتی هم به لحاظ تبعات تورمی در دیگر بازار‌ها و هم آسیب به عرصه کلان اقتصاد به دلیل امکان شکل‌گیری حباب و تبعات نامطلوب ترکیدن آن بر ثروت و قدرت خرید خانوار‌ها رقم خورده است. نگاهی به روند یک سال گذشته رشد ارزش بازار سرمایه در بخش سهام نشان می‌دهد که مجموع ارزش بورس و فرابورس از محدوده هزار هزار میلیارد تومان به ۶هزار هزار میلیارد تومان رسیده که حتی با حذف اثر ورود شرکت‌های جدید، جهش ۵ برابری نشان می‌دهد.
به این ترتیب، بر اساس آخرین آمار بانک مرکزی، ارزش بازار سرمایه در شرایطی از دو برابر تولید ناخالص داخلی فراتر رفته که با عنایت به رکود بخش سرمایه‌گذاری در رشد تولید در سال گذشته، بهره برداری مناسبی از این فرصت در تجهیز منابع نشده است. از سوی دیگر، با مقایسه رقم افزایش سرمایه‌ها و نیز رقم عرضه‌های اولیه با رشد ارزش بازار از یک سو و حجم ناچیز فروش سهام دولت در مقایسه با ابعاد کسری بودجه از سوی دیگر، می‌توان گفت که سیکل جاری رونق بازار سرمایه نقش محدودی در عرصه واقعی اقتصاد و کارکرد اصلی خود ایفا کرده است؛ روندی که با توجه به شدت یافتن تاکید مسوولان عالی در هفته‌های اخیر مبنی بر ضرورت تامین مالی از بازار سرمایه امید به تغییر آن وجود دارد.
پیام سقوط ترامپ به بازار‌ها
همه آمار‌های نظر سنجی در سطح کشوری ایالتی نشان می‌دهد ساکن فعلی کاخ سفید تقریبا چهار ماه مانده به انتخابات، در ضعیف‌ترین موقعیت تاریخی خود به لحاظ امکان انتخاب مجدد قرار گرفته است. ارزیابی تحلیل گران سیاسی گویای آن است که اگر امروز انتخابات آمریکا برگزار می‌شد، رقیب دموکرات ترامپ از موقعیت کاملا مسلط برای برد برخوردار بود. با آنکه مسیر تحولات سیاسی پیچیده و با عدم اطمینان بالا همراه هستند، اما به دلیل فاصله آرای موجود نمی‌توان از افزایش معنا دار احتمال پایان تک دوره‌ای رئیس‌جمهور فعلی ایالات متحده چشم پوشید.
همزمان، احتمال انتخاب اکثریت دموکرات در هر دو مجلس نمایندگان و سنا نیز در نظر سنجی‌ها به حداکثر تاریخی رسیده است. پیامد برد آقای بایدن در انتخابات نوامبر برای بازار‌های جهانی دو گانه است؛ از یک سو با بازگشت ریل سیاست‌گذاری واشنگتن در سطح جهانی به مسیر قبلی انتظار می‌رود از نااطمینانی حاکم بر فضای تصمیمات نامتعارف کنونی آمریکا در عرصه سیاسی و اقتصادی کاسته شود که خبر خوبی برای بازار‌ها ست.
در نقطه مقابل، حاکمیت اکثریت دموکرات در آمریکا به دلیل سیاست‌های مالیاتی جسورانه‌تر می‌تواند برای سودآوری شرکت‌ها و بازار‌های سهام ناخوشایند باشد. برای بورس تهران نیز انتخابات ۱۳ آبان در آمریکا از منظر سیاسی با توجه به رویکرد ترامپ به موضوع برجام از یک سو و از سوی دیگر وعده نامزد دموکرات مبنی بر برگشت به تعهدات فی‌مابین به دلیل آثار آن در زمینه تاثیر بر فضای کلان اقتصاد کشور مهم است.