واکاوی سفر مهم ظریف به روسیه

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران روز سه شنبه عازم مسکو پایتخت روسیه شد و پیام «ویژه» رئیس جمهور ایران را به رئیس جمهور روسیه تحویل داد. این سفر که مهم ارزیابی شده است، حداقل به خاطر سه موضوع انجام شد.
به گزارش فرارو، روز سه شنبه گذشته حوالی ساعت ۱۲ ظهر در حالی که مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق، در سفری مهم عازم تهران شده بود، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، تهران را به مقصد مسکو ترک کرد. سفر دو روزه کاظمی به تهران، اولین سفر خارجی وی بعد از تصدی نخست وزیری بود و به همین خاطر به طور گسترده مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفت.
از آنجا که وزیر خارجه عراق، نخست وزیر این کشور را در سفر به تهران همراهی می‌کرد، تصور می‌شد که ظریف با همتای عراقی خود در تهران مباحثاتی انجام خواهد دهد. اما ظریف در اقدامی قابل توجه، عازم روسیه شد و حدود یک ساعت با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، گفتگو کرد. همچنین، با سرگئی لاوروف، همتای روسی خود، نیز گفتگو‌هایی مفصلی درباره موضوعات مختلف انجام داد.
هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چرا در حالی که نخست وزیر عراق عازم تهران بود، ظریف به مسکو سفر کرد و در نشست‌های متعدد‌های هیئت‌های عراقی و ایرانی غایب شد. برخی معتقدند که ظریف دو روز قبل از سفر کاظمی، به عراق رفته بود و گفتگو‌های مفصلی با مقامات عراقی انجام داده بود؛ بنابراین لزومی نداشت که ظریف در تهران هم گفتگو‌هایی انجام دهد.
با این حال، ظریف می‌توانست سفر خود به مسکو را طوری تنظیم کند که بعد از سفر کاظمی انجام شود. به نظر می‌رسد که موضوعات «بسیار مهمی» وجود داشته است که ظریف ترجیح داد به مسکو برود.
دلیل نخست سفر ظریف ظاهرا با برجام و تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل مرتبط است. وزیر خارجه گفته است که پیام ویژه حسن روحانی را به ولادیمیر پوتین تحویل داده است. به گفته ظریف، پیام روحانی درباره برجام و برخی مسائل دو جانبه است.
موعد رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، که طبق مفاد برجام باید اواسط اکتبر رفع شوند، نزدیک شده است. آمریکا دنبال تمدید نامحدود این تحریم هاست. کشور‌های اروپایی موضع مبهمی در این خصوص گرفته اند و در عین تاکید بر ضرورت حفظ برجام ادعا می‌کنند که رفع تحریم‌های تسلیحاتی برای منطقه «تبعات بزرگی» خواهد داشت. معنای این عبارت، این است که اروپایی‌ها از احتمال رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران نگران هستند. در این میان، فقط روسیه و چین به وضوح از لزوم رفع تحریم‌های تسلیحاتی طبق برجام سخن گفته و درباره تبعات تمدید این تحریم‌ها هشدار داده اند. بنابراین، احتمالا پیام ظریف شامل هماهنگی ایران و روسیه درخصوص مقابله با تلاش‌های آمریکا در این خصوص است. همچنین این احتمال وجود دارد که روحانی در پیام خود به پوتین اقدامات آتی ایران در صورت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی را تشریح کرده است. چنین اقدامی می‌تواند در جلب حمایت روسیه از گام‌های بعدی ایران موثر باشد.

یک توافق راهبردی دیگر
اما علاوه بر برجام و مباحث مرتبط با آن، ظریف موضوع دیگری را در مسکو بررسی کرد که از منظر گسترش مناسبات ایران و روسیه در آینده می‌تواند حائز اهمیت باشد. او گفته است که در مباحثات‌اش با مقامات روس که بیش از چهار ساعت طول کشید درباره تمدید یک قرارداد قدیمی میان ایران و روسیه گفتگو کرده است.
دیپلمات ارشد ایران در گفتگو با خبرگزاری صداوسیما جزئیات این قرارداد را توضیح داد و گفت: «در زمان آقای خاتمی توافقی ۱۰ ساله بین دو کشور ایران و روسیه امضا شده بود و دو کشور تصمیم گرفته بودند که در صورت رضایت از اجرای قرارداد هر ۵ سال یک بار این توافق را تمدید کنند، این قرارداد دو بار تاکنون تمدید شده و اسفند ماه مدت تمدید دوباره آن به اتمام می‌رسد در همین چارچوب در جریان رایزنی که با مقامات روسیه داشتیم تصمیم گرفتیم که یک قرارداد راهبردی جامع و درازمدت بین دو کشور تدوین می‌شود و در واقع قرارداد مورد اشاره به روز و برای تصویب به مجلس دو کشور ارائه شود.»
از اظهارات ظریف اینگونه برمی‌آید که ایران به موازات مذاکره با چین درباره سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله میان دو کشور، درباره یک قرارداد راهبردی و بلندمدت دیگر با روسیه نیز مذاکره می‌کند.
یک ادعا و چند تکذیب
اما فراتر از همه این موضوعات، سفر ظریف محور دیگری داشت که می‌تواند دلیل سوم سفر ظریف به مسکو باشد. او با مقامات روسیه درباره مسائل منطقه‌ای مانند سوریه، افغانستان و یمن گفتگو کرد و این مسائل را برای ایران بسیار مهم خواند.
جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا، در کتاب خاطرات خود که به تازگی منتشر شد، ادعایی مطرح کرده که کنفرانس خبری مشترک ظریف و لاوروف را تحت الشعاع قرار داد. بولتون ادعا کرده که پوتین طی نشستی در ژوئن ۲۰۱۸ در کاخ کرملین به او گفته است که روسیه تمایلی به حضور ایران در سوریه ندارد.

لاوروف در کنفرانس خبری مشترک خود با ظریف، این ادعا را رد کرد و گفت: «گمان می‌کنم که آقای بولتون هیچگونه مدرکی برای انتساب این سخنان به پوتین ندارد و این نوع اظهارات متعلق به رئیس جمهور روسیه نیست. مشی ما اینطور نیست و خط مشی پوتین هم انجام چنین رفتار‌هایی پشت سر شریکانش نیست.»
از سوی دیگر، ظریف نیز گفت او ادعای بولتون را باور ندارد. وزیر خارجه ایران گفت: «هیچ وقت آنچه را که بولتون به دوستان روسیه‌ای ما مخصوصا رئیس جمهور روسیه نسبت داد را نه منطبق با واقعیات می‌دانیم و نه منطبق با همکاری‌هایی که ایران با روسیه و ترکیه برای ایجاد صلح و ثبات و آرامش در سوریه داشته است. فردی (بولتون) که بیشترین نقش را در جنگ افروزی در سوریه داشته و بیشترین تلاش را کرده که آمریکا را وارد جنگ‌های بی پایان کند و به قول ترامپ اگر در اختیار او بود حتما جنگ جهانی سوم را راه انداخته بود، حتما در موقعیتی نیست که برای پر فروش کردن کتابش به اختلاف ایران و روسیه دامن بزند و یقینا در تهران و مسکو کسی خریدار این حرف‌ها نیست.»