چرا ارز بانک مرکزی در بازار خریدار ندارد؟

در خبرهایی که روزهای گذشته بانک مرکزی منتشر کرده، اعلام شده این بانک در یک روز 85 میلیون دلار و در روز دیگر 78 میلیون دلار در بازار متشکل ارزی عرضه کرده است اما میزان خرید ارز از بانک مرکزی در سطح 1.5 میلیون دلار بوده است.

بانک مرکزی یک روز قبل از اعلام این خبرها در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که سطح خرید ارز در بازار متشکل ارزی برای هر صراف به 500 هزار دلار در هر روز رسیده است. این سقف پیش از این 300 هزار دلار در روز بود.

این اقدام بانک مرکزی تاثیری در میزان خریدهای نقدی ارز از بازار متشکل ارزی نداشته و همچنان سطح استقبال از عرضه‌های نقد بانک مرکزی در سطح پایین باقی مانده است. این استقبال پایین از عرضه‌های بانک مرکزی در شرایطی رخ می‌دهد که نرخ ارز در بازار ارز در هفته‌ها و ماه‌های اخیر روند صعودی داشته است به‌طوری که از ابتدای سال جاری تاکنون بهای ارز بیش از 2 برابر شده است.

از طرف دیگر در چند روز اخیر بانک مرکزی اعلام می‌کند که حجم عرضه در سامانه به سطح 180 میلیون دلار و 168 میلیون یورو رسیده است در حالی که میزان خرید ارز حاصل از صادرات توسط صرافی‌های فعال در سامانه نیما در 6 روز کاری گذشته به ترتیب 46 میلیون یورو، 77 میلیون یورو، 54 میلیون یورو، 90 میلیون یورو، 71 میلیون یورو و 23 میلیون یورو بوده است.

این ارقام تفاوت محسوسی با ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی دارد. مساله اینجاست که میزان ارز عرضه شده توسط صادرکنندگان (براساس ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی) فراتر از ارقامی است که صرافی‌های حاضر در سامانه نیما از صادرکنندگان خریداری کرده‌اند.

همان طور که پیشتر گفته شد همه این نخریدن‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که قیمت ارز در هفته‌ها و ماه‌های اخیر روند صعودی داشته است.

* علت عرضه‌های سنگین و خریدهای اندک در بازار متشکل ارزی

پیگیری‌ها از بازار متشکل ارزی نشان می‌دهد برخی شرایط مانع از خرید بیشتر توسط صرافی‌های عضو این بازار می‌شود. یکی از این شرایط، محدودیت 3 روزه فروش ارز خریداری شده است. هر صراف بعد از خرید ارز در بازار متشکل ارزی موظف است حداکثر در 3 روز کاری ارز خریداری شده به متقاضی ارز بفروشد. با این شرایط صرافان اقدام به خرید‌های عمده ارز نمی‌کنند و به میزانی ارز می‌خرند که امکان فروش آن در مدت 3 روز وجود داشته باشد.

مساله دیگر در این بازار، عدم امکان فروش ارز به صراف دیگر است. این مساله موجب شده صرافان در صورت کمبود مقطعی منابع نتوانند با یکدیگر معامله کنند و همین مساله بر میزان خرید ارز از بازار متشکل تاثیر گذاشته است.

نکته دیگری که صرافی‌ها را از خرید بیشتر ارز منصرف می‌کند، محدودیت عرضه ارز در بازار است. براساس چارچوبی که بانک مرکزی برای تخصیص ارز توسط صرافی‌ها تعریف کرده است، صرافی‌ها در قالب مصارف 24 گانه ارزی در طول یک سال فقط می‌توانند 2 هزار و 200 دلار به هر نفر بپردازند. یعنی فردی که سقف 2200 دلار را دریافت کرده باشد، دیگر نمی‌تواند در طول سال ارز از صرافی‌های مجاز خریداری کند.

با توجه به اینکه خریداران ارز افراد محدود و مشخصی هستند، خود به خود این محدودیت موجب کاهش و محدود شدن فروش ارز نقدی توسط صرافی‌های مجاز شده است. باتوجه به بازه زمانی 3 روزه صرافی‌ها برای فروش ارز خریداری شده از بازار متشکل ارزی و دو محدودیت دیگر ذکر شده، موجب شده است با وجود افزایش سقف خرید روزانه در بازار متشکل ارزی از 300 هزار دلار به 500 هزار دلار، اقبال چندانی به عرضه‌های بانک مرکزی در این بازار نشود.

البته نباید از یاد برد که اساسا مشکل ارزی کشور نه در بازار نقد و اسکناس، بلکه در بازار حواله است و در ماه‌های اخیر کمبودهای این بخش است که به افزایش قیمت ارز منجر می‌شود. اگرچه زمانی نیز وجود داشت که بازار نقدی و فردایی داخلی در افزایش قیمت ارز پیشرو و تاثیرگذار بود. نقشی که این روزها تا حدودی به بازار فردایی هرات منتقل شده است.

* وضعیت عرضه و تقاضا در نیما چگونه است؟

اما شرایط در سامانه نیما تاحدودی بهتر است چرا که تفاوت بین میزان عرضه‌ها و ارزهای خریداری شده توسط صرافی‌ها کمتر از بازار متشکل ارزی است. علت اصلی این وضعیت تقاضای بسیار زیاد برای ارز حواله‌ای و نیمایی است.

میزان خرید ارز حاصل از صادرات در 24 روز از ماه مهر معادل یک میلیارد یورو بوده است. به نظر می‌رسد حداکثر میزان خرید ارز حاصل از صادرات تا پایان مهر ماه به یک میلیارد و 200 میلیون یورو برسد در حالی که در شهریور ماه این رقم به عدد یک میلیارد و 600 میلیون یورو رسیده بود که در یک سال گذشته یک رکورد محسوب می‌شد.

* رفع الزام فروش ارز صادرکنندگان عمده به صرافی‌های بانکی

یکی از مشکلاتی که در نیما و بخش حواله وجود داشت، الزام صادرکنندگان عمده به فروش ارز حاصل از صادرات به صرافی‌های بانکی بود. این مساله موجب کاهش ظرفیت خرید ارز صادراتی و کاهش سرعت فرایند فروش ارز به واردکننده شده بود اما مدتی پیش بانک مرکزی در بخشنامه‌ای این الزام را لغو کرد و از آن پس صادرکنندگان عمده می‌توانند به صرافی‌های غیربانکی هم حواله ارزی خود را بفروشند.

درواقع یکی از مشکلات نیما با این بخشنامه برطرف شد اما با این حال باز هم میان میزان عرضه ارز (عدد اعلام شده توسط بانک مرکزی) با ارز خریداری شده توسط صرافی‌ها فاصله معناداری وجود دارد.

* عرضه مازاد 51 میلیون دلار حواله ارزی در یک روز

بانک مرکزی در 23 مهر ماه اعلام کرد 134 میلیون دلار توسط صادرکنندگان در نیما عرضه شده است اما رقم درج شده در نیما از میزان خرید ارز حاصل از صادرات رقم 71 میلیون یورو را نشان می‌دهد که معادل دلاری آن 83 میلیون دلار است. بنابراین 51 میلیون دلار ارز عرضه شده توسط صادرکنندگان توسط صرافی‌ها خریداری نشده است. مشخص نیست در شرایطی که تقاضای حواله ارزی بسیار زیاد است و بانک مرکزی برای مدیریت بازار نیما برخی واردکنندگان را از این بازار خارج کرده است، چرا خرید ارز صرافی‌ها کمتر از میزان عرضه صادرکنندگان است.

از یک طرف قیمت‌ها در بازار ارز روند صعودی داشته و در ماه‌های اخیر به طور مداوم رشد کرده و از طرف دیگر بانک مرکزی مدام از عرضه‌های سنگین ارز در بازار متشکل ارزی و نیما خبر می‌دهد. این دو پدیده در کنار هم ناقض منطق بدیهی و اولیه اقتصادی یعنی عرضه و تقاضا است.

اگر بانک مرکزی از لحاظ منابع ارزی در وضعیت مناسبی قرار دارد، پس گلوگاه عرضه ارز به بازار باید به‌گونه‌ای باز شود که تقاضای واقعی پاسخ داده شده و بهای ارز کاهش یابد. به نظر می‌رسد این ابهام که چرا باوجود عرضه‌های زیاد خریدها در بازار متشکل ارزی و نیما کم است و قیمت ارز در بازار افزایش می‌یابد، جز با شفاف‌سازی بانک مرکزی و تبیین چرایی آن قابل حل نباشد.