بایدن هم زیر قولش زد؟

دولت جو بایدن، رییس‌جمهور جدید امریکا، همانطور که انتظار می‌رفت حل چالش‌های داخلی بزرگ کشور، به ویژه بحران کرونا و اختلافات تلخ میان دو حزب را که باعث ایجاد شکاف‌های عمیق اجتماعی در سرتاسر امریکا شده در اولویت قرار داده است. در واقع جو بایدن بخش عمده‌ای از روز‌های نخست کاری خود را به حل و فصل مسائل داخلی اختصاص می‌دهد و رسیدگی به مسائل مهم بین‌المللی را به تیم سیاست خارجی خود می‌سپارد.

راغده درغام، بنیانگذار و مدیر اجرایی اندیشکده بیروت، در مقاله‌ای که پایگاه خبری تحلیلی «نشنال» امارات منتشر کرده است، نوشت: آنتونی بلینکن و لوید آستین که از سوی بایدن برای تصدی وزارت خارجه و دفاع نامزد شده‌اند کار بسیار دشواری در پیش دارند، زیرا باید در حالی همکاری با جامعه بین‌الملل را از سر بگیرند که اعتماد جهان به امریکا در پی چهار سال حکومت بی‌نظم دونالد ترامپ به‌شدت کاهش یافته است. تا همین جا هم اقداماتی برای رفع نگرانی‌های متحدان در ناتو و شرق آسیا، از جمله در خصوص تعهد امریکا به امنیت آنها، انجام گرفته است. دولت بایدن وعده داده پیمان کنترل تسلیحات «نیو استارت» با روسیه را پنج سال دیگر تمدید کند و وزارت خارجه امریکا نیز بازنگری در سیاست کره شمالی را آغاز کرده است.

در مورد خاورمیانه نیز اخبار خوبی به گوش می‌رسد. در چند ماه اخیر مساله احیای توافق هسته‌ای با ایران که دونالد ترامپ تقریبا سه سال پیش از آن خارج شد، یکی از تکیه کلام‌های اصلی اعضای کلیدی دولت بایدن بوده است. اما به نظر می‌رسد دولتمردان امریکا دیگر مثل قبل روی این مساله تمرکز ندارند.

در واکنش به خروج ترامپ از برجام، ایران چندین تعهد خود ذیل توافق هسته‌ای را نقض کرد. این موارد شامل: (ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۲۰ درصد، افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص کم تا سقف ۱۲ برابر مقدار مجاز در توافق، و آزمایش سانتریفیوژ‌های پیشرفته است.)، نویسنده در حالی ادعای نقض توافق از سوی ایران را مطرح می‌کند که تهران تا یک سال پس از خروج ایالات متحده از برجام در ماه مه سال ۲۰۱۸ به بازماندگان در توافق فرصت جبران نبود امریکا را داد که تنها پاسخی که از طرف‌های مقابل دریافت کرد تسلیم شدن در برابر تحریم‌های یکجانبه واشنگتن بود.

راغده درغام در ادامه نوشت: بلینکن و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، پیش‌تر علاقه خود را به اتخاذ یک راهبرد دو مسیره به منظور احیای برجام و لغو تحریم‌ها علیه ایران پیش از مذاکره در خصوص برنامه موشک‌های بالستیک این کشور ابراز کرده بودند. از آن زمان تا‌کنون تیم بایدن تلاش کرده انتظارات را پایین بیاورد. نشانه‌هایی وجود دارد که می‌گوید دولت بایدن قصد دارد از تاکتیک‌های فشار دولت ترامپ علیه ایران استفاده کند تا بتواند آنچه را که بلینکن فعالیت‌های «بی‌ثبات‌کننده» ایران در بخش‌های مختلف خاورمیانه می‌خواند متوقف کند. بلینکن اخیرا اعلام کرد بازگشت به برجام منوط به پایبندی ایران به تعهداتش است، و در حال حاضر نیز این پیش‌شرط از سوی ایران اجرا نشده است.

وی در سخنانی در کمیته روابط خارجی مجلس سنا گفت: هنوز راه زیادی در پیش داریم. باید اول ارزیابی کنیم و ببینیم آیا واقعا ایران به حرف خود عمل کرده و به تعهدات خود بازمی‌گردد، و بعد از آن نقطه کار خود را دنبال کنیم. ایوریل هینز، رییس سازمان اطلاعات داخلی امریکا نیز اعلام کرده بازگشت به برجام تصمیمی نیست که به این زودی گرفته شود. به گفته او، بایدن تصریح کرده که امریکا تنها در صورت بازگشت ایران به تعهدات خود به برجام بازمی‌گردد و صادقانه بگویم هنوز راه بسیار زیادی تا آن نقطه در پیش است.

دولت جدید در حوزه سیاست خارجی احتمالا اولویت‌های دیگری هم دارد، به ویژه امنیت جمعی در شرق آسیا که با توجه به تهدید روزافزون چین از اهمیت بسزایی برخوردار است. احتمال دارد تیم بایدن به نگرانی‌های کشور‌های خاورمیانه در خصوص خطر بازگشت به مذاکره با حکومت ایران توجه کرده باشد.

شاید هم افزایش تنش‌ها میان دولت ترامپ و حکومت ایران در ماه‌های گذشته منجر به تأخیری هر چند موقت در بازگشت بایدن به برجام شده باشد. با این حال به‌رغم تغییر در واشنگتن، کشور‌های حوزه خلیج فارس با دقت تحولات را دنبال می‌کنند و دولت بایدن باید در تلاش برای حفظ صلح با شورای همکاری خلیج فارس تعامل داشته باشد.

بدیهی است که در صورت آغاز دوباره مذاکرات هسته‌ای میان دولت بایدن و جمهوری اسلامی ایران در آینده، شورای همکاری خلیج فارس مایل است نگرانی‌ها و منافع خود را در توافق احتمالی بگنجاند. در چنین فضای مبهمی، شورای همکاری تلاش کرده به دولت بایدن بفهماند چه درک منحصر به فردی از رفتار ایران دارد. کشور‌های جنوب خلیج فارس به عنوان همسایه ایران کاملا از پیامد‌های اقدامات ایران در تنگه هرمز باخبرند.

نایف الحجرف، دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس، اخیرا در گفت‌وگویی اعلام کرد: شما امریکایی‌ها هر چقدر در مورد منطقه اطلاعات داشته باشید، ما بیشتر از شما مطلعیم. ما شرکای مورد اعتماد یکدیگر هستیم و رابطه راهبردی داریم.

در واقع دولت بایدن باید نقش شورای همکاری را به عنوان یک ذی‌نفع مسوول در منطقه‌ای پر از مشکل و بحران به رسمیت بشناسد. با اینکه دیگر کشور‌ها با پیامد‌های اقتصادی بحران کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، اما کشور‌های حوزه خلیج فارس تمرکز خود را روی تنوع بخشیدن به اقتصاد و قدرت بخشیدن به جوانان خود معطوف کرده‌اند. آن‌ها همواره حامی گفت‌وگوی سازنده با همه همسایگان، از جمله ایران بوده‌اند. (نویسنده این مطلب در حالی ادعای آمادگی عربستان برای گفتگو با ایران را مطرح می‌کند که جمهوری اسلامی ایران در چند سال گذشته بار‌ها طرح‌هایی از جمله طرح صلح هرمز را برای گفتگو روی میز قرار داده و وزارتخارجه ایران نیز به‌طور متوسط هر چند روز یک بار از آمادگی تهران برای گفتگو با همسایگان سخن می‌گوید.)

جیمز جفری، نماینده ویژه سابق امریکا در امور سوریه می‌گوید دولت بایدن به خوبی صدای منطقه را می‌شنود. آن‌ها باید جواب سه سوال را پیدا کنند: اینکه چرا منطقه اینقدر برای امریکایی‌ها مهم است؛ اینکه منطقه خود برای حل و فصل این مشکلات چه کار‌هایی انجام می‌دهد و تا چه حد امریکا می‌تواند برای حل آن‌ها روی کشور‌های منطقه حساب کند؛ و آخر اینکه منطقه می‌خواهد امریکا چه کاری برایش انجام دهد.

به گفته جفری، یکی از نکات بدیهی در مورد امریکا این است که دولت بایدن مثل دولت قبلی کار‌های بسیار زیادی برای انجام دادن دارد. بنابراین باید در میدان روی شرکایش حساب کند. خطرات عدم انجام این کار بسیار واقعی است. الحجرف می‌گوید آخرین چیزی که دولت بایدن می‌خواهد داشتن منطقه‌ای بی‌ثبات است که بر عرضه انرژی تأثیر گذاشته و اصلاحات اقتصادی در منطقه را بیش از پیش مختل می‌کند و منجر به تنش می‌شود.