چگونه ناخواسته در «کلاب هاوس» مجرم نشویم؟

گزارش موبوایران، به عدم آگاهی کاربران از قوانین و محدودیت‌های فضای مجازی می‌تواند سبب درگیری برخی از کاربران با جرائم و تخلفاتی ناخواسته شود، تخلفاتی که می‌توان با آگاهی از آن‌ها جلوگیری کرد.

اگر اخبار را دنبال کرده باشید یا اهل فعالیت در فضای مجازی و پیگیری اخبار باشید قطعا اسم «کلاب هاوس» (ClubHouse) لااقل یکبار به گوشتان خورده است. این شبکه اجتماعی که از اواخر اسفند سال گذشته اسمش بر سر زبان‌ها افتاد، بستری برای تعامل کاربران به شکل صوتی و برخط است؛ به این شکل که یکی از اعضا با ایجاد یک اتاق (room) محیطی را برای گفت‌وگو آماده می‌کند و از آن پس افراد می‌توانند با پیوستن به آن اتاق با موافقت ایجادکننده گروه در بحث‌های آن شرکت کنند.

این پلتفرم که تا امروز بیش از ۳ میلیون کاربر از سراسر جهان دارد، بسیار مورد استقبال فعالان فضای مجازی قرار گرفته و تا کنون ده‌ها هزار نفر از کاربران اینترنت در ایران به آن پیوسته‌اند. با این حال عدم آگاهی کاربران از قوانین و محدودیت‌ها در این فضا، مانند هر بستر دیگری می‌تواند سبب درگیری برخی از کاربران با جرائم و تخلفاتی ناخواسته شود، تخلفاتی که می‌توان با اندکی آگاهی از آن‌ها جلوگیری کرد.

آیا ایجاد کننده اتاق گفت‌وگو در خصوص جرائم اتاق مسئول است؟

محمدجعفر نعناکار حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درباره مخاطرات حقوقی احتمالی برای سازنده اتاق در پلتفرم کلاب هاوس، اظهار کرد: به صورت کلی اگر کسی بدون سوء نیت اتاقی را ایجاد کند، مسئولیتی نسبت به اظهارات اعضای آن اتاق ندارد و مسئولیت گفته‌هایی که ممکن است جرم محسوب شوند یا خود گوینده آن مطلب است؛ چراکه نمی‌شود با این دلیل که مدیر گروه می‌توانسته اجازه حرف زدن به مجرم بدهد، او را مسئول دانست. زیرا امکان اقدام پیشگیرانه در این موارد وجود ندارد و در اتاق‌های کلاب هاوس هموارد یک اتفاق برخط شفاهی در حال رخ دادن است. مثلا تصور کنید فردی توهین می‌کند، پیش از توهین نمی‌شود او را میوت کرد و نمی‌توان اقدام پیشگیرانه و دفعی درباره او انجام داد.

وی با بیان اینکه البته عدم مسئولیت سازنده گروه مطلق نیست گفت: اما اگر اتاقی ساخته بشود و ثابت شود که در ایجاد آن حسن نیت نبوده است، مثلا اتاقی با عنوان روش‌های ترور یا براندازی جمهوری اسلامی ساخته شود، سوءنیت بر کسی که آن اتاق را آماده کرده حاکم است؛ فلذا آن سازنده هم می‌تواند به عنوان مباشر یا معاون جرم‌هایی که در اتاق اتفاق می‌افتد مورد تعقیب و پیگرد قانون قرار بگیرد

نعناکار با اشاره به شرایطی که سازنده گروه پس از اقدام مجرمانه یکی از اعضا، اقدام به محدود کردن او نمی‌کند اظهار کرد: در این شرایط ممکن است سونیت احراز شود و سازنده به عنوان شریک جرم تعقیب شود؛ یعنی سازنده مدیریتش به گونه‌ای است که افراد را به این جهت سوق می‌دهد که بدون هیچ محدودیتی بتوانند اقدامات مجرمانه انجام دهند.

آیا جرائم رخ داده در کلاب هاوس غیرقابل اثبات هستند؟

این حقوقدان درباره این باور که به علت ضبط نشدن گفت‌وگوها در فضای کلاب هاوس، امکان پیگرد قانونی مطالب منتشر شده در آن وجود ندارد گفت: این نگاه که چون گفت‌وگوها در کلاب هاوس ضبط نمی‌شود پس قابلیت اثباتش از بین می‌رود تفکر غلطی است. مثلا در یک گفتگویی که ۷۰ آدم در آن هست، یکی می‌آید و حرف مجرمانه‌ای می‌زند و می‌رود. ما یک سری قواعد حقوقی داریم که به آن ادله اثبات دعوی می‌گویند که یکی از آن‌ها شهادت شهود است؛ یعنی در زمانی که ضابط قضایی بخواهد چیزی را اثبات کند، می‌تواند به شهادت حاضرین در اتاق گفت‌وگو استناد کند و جرم می‌تواند به آن وسیله اثبات شود. البته روش‌های دیگری هم هست و می‌توان از لحاظ امنیتی و اطلاعاتی تدابیری اندیشید یا ممکن است گفت‎‌وگوهای اتاق گفت‌وگو توسط خود اعضای اتاق ضبط شوند.

آیا دعوت‌کننده، نسبت به جرائم ارتکابی دعوت‌شونده مسئول است؟

نعناکار درباره مسئولیت دعوت‌کننده نسبت به جرائم دعوت‌شونده در محیط کلاب هاوس اظهار کرد: دعوت کردن لزوما مسئولیتی ایجاد نمی‌کند. برای مثال شما وقتی چاقوفروشی داری هم می‌توانی به قاتل چاقو بفروشی هم به جراح؛ پس صرف اینکه من به شما دعوت‌نامه بدهم و شما با آن در کلاب هاوس فعالیت مجرمانه‌ای کنید، نمی‌تواند دلیلی بر اثبات مجرمیت دعوت‌کننده باشد ولی اگر واقعا برای مقام قضایی اثبات شود که شخصی به صورت سازماندهی شده برای افراد خاصی دعوتنامه فرستاده است و این افراد در بستر کلاب هاوس اعمال مجرمانه انجام می‌دهند در آن حالت می‌توان موضوع را در حوزه جرم‌های سازمان‌یافته بررسی کرد.

وظیفه هر شهروند، خودمراقبتی است

این حقوقدان درباره راهکارهای نظارت بر فضای کلاب‌هاوس و جلوگیری از جرائم در آن گفت: از نظر من به صرف اینکه تعدادی معاند و ضدانقلاب در یک اتاق گفت‌وگو کنند، نمی‌شود گفت دارند مرتکب جرم می‌شوند. چه بسا این گفت‌وگوها از باب گفتمان‌سازی یا بحث‌سازی بد هم نباشد. اما برخی اوقات می‌بینیم که اتاق‌هایی ایجاد می‌شود که اصولا برای اعمال مجرمانه است. در خصوص این اتاق‌ها چند نکته وجود دارد، اول اینکه خود افرادی که در کلاب هاوس فعالیت دارند باید دقت کنند که در این اتاق‌ها وارد نشوند؛ یعنی مراقب باشند وارد اتاق‌هایی که می‌دانند فعالیت مجرمانه از قبیل براندازی، ترویج فحشا، توهین و... انجام می‌دهند، نشود و اگر وارد شدند، آنجا را سریعا ترک کنند. این وظیفه فردی کسانی است که در کلاب هاوس فعالیت می‌کنند.

وی ادامه داد: نکته دیگری که باید در کنترل این فضا به آن توجه کنیم، تعمیق حکمرانی سایبری است اما متأسفانه علیرغم اینکه ما در کشور نهادهای متعددی در امر فضای مجازی از قبیل شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و وزارت اطلاعات داریم، هنوز چهارچوب حکمرانی سایبری ما، چه به صورت عمودی و چه به صورت افقی معلوم نیست.

رگولاتوری هوشمند؛ جایگزین مطلوب فیلترینگ

نعناکار با بیان اینکه دیپلماسی سایبری و استفاده از فناوری برای رگولاتوری می‌توانند ابزارهای مناسبی برای کنترل فضای مجازی خصوصا کلاب هاوس باشند گفت: باید بحث نظارت و پایش و پالایش به صورت جدی پیگیری شود. اینکه ما نمی‌توانیم با صاحبان توییتر، کلاب هاوس و سایر پلتفرم‌های خارجی فعال در کشور ارتباط بگیریم بخشی از آن به دیپلماسی سایبری ما برمی‌گردد که باید آن را تقویت کرد راه حل دیگر هم آن است که از فناوری‌های روز برای مدیریت فضای مجازی استفاده کنیم. مثلا در حال حاضر فناوری‌های پیشرفته‌ای وجود دارد که صوت را تبدیل به متن می‌کند و متن را تحلیل می‌کند و تشخیص می‌دهد که محتوای فلان اتاق آیا مجرمانه است یا نه. بنابراین به نظر می‌رسد اگر چهارچوب‌های حکمرانی سایبری مشخص شود و به واسطه آن متولی رگولاتوری هم مشخص شود؛ به کمک افراد متخصصی که در داخل کشور وجود دارند، می‌شود این رگولاتوری را توسعه داد تا اگر طرف‌های خارجی با شما همکاری نکردند به جای اینکه آن پلتفرم را فیلتر کنید از رگولاتوری هوشمند استفاده کنید.

با این همه باید توجه داشت که بسترهای جدید ارتباط در عین اینکه می‌توانند فرصتی برای ارتباطات بیشتر باشند، این قابلیت را دارند که ناخواسته ما را درگیر اقدامی مجرمانه کنند. مسئله‌ای که برای پیشگیری از آن همگی نیاز به آموزش و مراقبت داریم.