آیا دور چهارم، آخرین دور مذاکرات خواهد بود؟

چهارمین دور از مذاکرات هسته ای وین بعد از وقفه ای چند روزه، ظهر جمعه ۱۷ اردیبهشت ماه آغاز شد تا بلافاصله مباحث کارشناسی و فنی و همچنین کار بر روی متون پیش نویس شروع شود. در نشست کنونی سه‌ کار گروه مشغول به فعالیت اند تا شاید گره های موجود هر چه سریع تر گشوده شود؛ کارگروه های مرتبط با تعهدات برجامی ایران، لغو تحریم‌ ها و بازگشت آمریکا به برجام و همچنین کارگروه سومی با نام گروه کارشناسی ترتیبات اجرایی.

کارگروه سوم حاصل دور سوم مذاکرات بود که با هدف سرعت بخشی به گفت و گوها و کاستن از اختلاف دیدگاه بین اعضا طراحی و تشکیل شد. پس از رایزنی های صورت گرفته بین کارگروه ها در آن دور از مذاکرات، هیات‌ ها به پایتخت‌ کشورهای متبوع خود برگشتند تا مقامات عالی رتبه کشور های خود را در جریان ریز گفت و گوها قرار داده و خود را برای دور جدید آماده کنند.

امروز یکشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه، در حالی سومین روز از دور چهارم مذاکرات آغاز می شود که همه طرف ها از انگیزه لازم برای دستیابی به نتیجه برخور دارند. ضمن اینکه آنها معتقدند باید به دنبال به نتیجه رسیدن گفت وگوها در کوتاه‌ترین زمان ممکن باشند.

«سیدعباس عراقچی» رییس هیات مذاکره کننده کشورمان در پایان روز اول مذاکرات یعنی روز جمعه در اظهارات تلویزیونی گفت که «فضای مثبتی بر دور چهارم گفت و گوها حاکم است و با تفاهمی که بر سرمسیر مذاکرات وجود دارد، ایران بدون تعجیل تلاش خواهد کرد که این مذاکرات هر چه زودتر تمام شود.»

ابراز امیدواری و خوشبینی نسبت به احیای برجام و ثمربخشی مذاکرات در بین مقام های عالی رتبه آمریکا نیز قابل مشاهده است. در حالی‌که دور چهارم گفت‌و گو های هسته‌ ای در حال برگزاری است، «جو بایدن» رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرده که «ایران نسبت به این مذاکرات جدی است اما روشن نیست تا چه حدی جدیت دارد.»

همزمان «جن ساکی» سخنگوی کاخ سفید نیز در نشست خبری روز جمعه خود با بیان اینکه «نشانه‌ های خوبی در گفت‌ وگوهای غیرمستقیم با ایران وجود دارد» بیان کرده بود: طی هفته‌ های گذشته در گفت‌ و گوهای وین درباره احیای برجام، تعاملات دیپلماتیک وجود داشته و پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده است.

به رغم خوشبینی ها به مذاکرات اما گویی مشکلاتی هنوز در این مسیر وجود دارد. پایگاه خبری آمریکایی «اکسیوس» یکی از این گره ها را سانتریفیوژ های پیشرفته ایران دانست و نوشت: محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و بازگرداندن آن به مقطع زمانی ۲۰۱۵ مانعی جدی در برابر گفت وگوهای وین است. برنامه هسته‌ای ایران نسبت به آن زمان پیشرفت زیادی کرده است. سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته‌ای که ایران نصب کرده به جمهوری اسلامی امکان می دهند با سرعت بیشتری اورانیوم را غنی‌سازی کند.

این گزارش اضافه می‌کند که تاکنون عمده اختلاف‌ نظرها بر سر این بود آمریکا کدامیک از تحریم‌ها را باید بردارد. در این رابطه پیشرفت خوبی شده است. اما کارگروهی که مسوول پیشبرد گفت‌ و گوها بر سر بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ ای خود است، تقریبا پیشرفتی نداشته است.

از طرفی خبرگزاری «آسوشیتدپرس» روز پنجشنبه ۱۶ اردیبهشت از قول یک مقام آمریکایی که نامی از او برده نشده، نوشت «امکان رسیدن به توافق برای بازگشت و پایبندی همزمان ایران و آمریکا به برجام در هفته‌ های آتی وجود دارد اما این موضوع به تصمیم سیاسی ایران بستگی دارد.» این مقام از اظهار نظر یا پیش بینی این موضوع که دور چهارم گفت‌و گوها تحول چشمگیری به همراه خواهد داشت یا نه خودداری کرد اما دستیابی به توافق پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران را ناممکن ندانست.

از نگاه ناظران دو عامل نقش قابل توجهی بر سرعت و جدیت در مذاکرات هسته ای دارد؛ نخست انتخابات ایران که ۲۸ خرداد ماه برگزار می شود. پس از آن تاریخ، دیگر مشخص نیست چه فرد یا طیفی زمام امور اجرایی را در ایران برعهده بگیرد. طرف غربی معتقد است که توافق دوباره با دولت روحانی و تیم هسته ای وی به مراتب آسان تر از مذاکرات با دولت بعدی خواهد بود.

عامل دوم به ضرب الاجل ایران به آژانس و توافق حدود سه ماه پیش آنها برمی گردد. تهران و آژانس اوایل اسفندماه پارسال به توافقی دست یافتند که بر پایه آن ایران اجرای پروتکل الحاقی را متوقف می کرد. همچنین قرار شد که ایران دوربین های نظارتی برخی از مراکز هسته ای را تا سه ماه از دسترس بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی دور نگهدارد و هشدار داد اگر طی این چند ماه تحریم ها برداشته نشود، تهران فیلم های دوربین ها را پاک خواهد کرد.

این مهلت سه ماهه، اوایل خردادماه پایان می یابد و به تازگی «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس درباره پیامد های به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین ابراز نگرانی کرده و گفته در صورتی که مهلت توافق پیش از احیای برجام منقضی شود، شخصا دوباره به تهران راهی خواهد شد تا راهی برای برون رفت از این مشکل بیابد.

نگرانی از به نتیجه نرسیدن مذاکرات در این مدت محدود دو هفته ای باعث شده که اعضای برجام عزم خود را برای رفع اختلافات در این دور از گفت وگوها جزم کنند.

«میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در این مذاکرات با بیان اینکه دو طرف توافق کرده‌اند تلاش‌ها برای رسیدن به توافق تشدید شود، گفته است «به نظر می‌رسد هیات‌های دیپلماتیک آماده هستند که هر قدر لازم است در وین بمانند تا به نتیجه برسیم.» همچنین یک منبع دیپلماتیک هم در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه ابراز امیدواری کرده که گفت و گوهای کنونی آخرین دور مذاکرات برای احیای برجام باشد.

صاحبنظران، با توجه به دو موضوع یاد شده یعنی پایان توافق ایران و آژانس و نیز انتخابات ریاست جمهوری ایران، اینکه در دور چهارم مذاکرات، برجام تعیین تکلیف شود، را دور از ذهن نمی دانند. این گمانه زنی نیز وجود دارد که اعضای کمیسیون مشترک برجام در وین بیش از سه دور قبلی، این دور از گفت وگوها را ادامه دهند تا به نتیجه مورد قبول که همان احیای برجام است، دست یابند.